Арифметикалық операциялар
08 Наурыз 2025
234
1 слайд
Арифметикалық
операциялар
3-сабақ
1 слайд
Арифметикалық операциялар 3-сабақ
2 слайд
Айнымалылар дегеніміз не?
Айнымалылар – программаның орындалу
барысында əр түрлі мəндерді қабылдай алатын шамалар.
Айнымалының қандай қасиеттері бар?
- Айнымалы мән тағайындалғанға дейін
қолданыла алмайды.
- Айнымалы сипатталғанда және шақыртылғанда
бірдей болуы керек.
- Python кілттік сөздерін айнымалы ретінде алуға
болмайды
float типті айнымалы int типіне түрленгенде қандай
өзгеріс орын алады?
Мәліметтердің жоғалуы орын алады, өйткені
бөлшек бөлігі ғана алынады
2 слайд
Айнымалылар дегеніміз не? Айнымалылар – программаның орындалу барысында əр түрлі мəндерді қабылдай алатын шамалар. Айнымалының қандай қасиеттері бар? - Айнымалы мән тағайындалғанға дейін қолданыла алмайды. - Айнымалы сипатталғанда және шақыртылғанда бірдей болуы керек. - Python кілттік сөздерін айнымалы ретінде алуға болмайды float типті айнымалы int типіне түрленгенде қандай өзгеріс орын алады? Мәліметтердің жоғалуы орын алады, өйткені бөлшек бөлігі ғана алынады
3 слайд
int a; нәтижесі?
Бүтін типтегі а айнымалысы
Python-да негізгі деректер типтері?
None – анықталмаған айнымалы мән
Boolean– логикалық түр
Numeric– сан түрі
Sequence– тізім
Text Sequence– Жолдар, тіркес
Binary Sequence– Бинарлы список
Set– жиынтық (множества)
Mapping– Сөздіктер
Айнымалының типін көрсететін функция?
type () функциясы
3 слайд
int a; нәтижесі? Бүтін типтегі а айнымалысы Python-да негізгі деректер типтері? None – анықталмаған айнымалы мән Boolean– логикалық түр Numeric– сан түрі Sequence– тізім Text Sequence– Жолдар, тіркес Binary Sequence– Бинарлы список Set– жиынтық (множества) Mapping– Сөздіктер Айнымалының типін көрсететін функция? type () функциясы
![a = {5,2,3,1,4} қай типке жатады және экранда нәтиже қалай көрсетіледі? Жиын, a = {1, 2, 3, 4, 5} print("a[0:3]](https://api.ust.kz/storage/files/materials/pptx/image/2025/march/d08/174145206821-4.jpeg "a = {5,2,3,1,4} қай типке жатады және экранда нәтиже қалай көрсетіледі? Жиын, a = {1, 2, 3, 4, 5} print(\"a[0:3]")
4 слайд
a = {5,2,3,1,4} қай типке жатады және экранда нәтиже
қалай көрсетіледі?
Жиын, a = {1, 2, 3, 4, 5}
print("a[0:3] =", a[0:3]) нәтижесі?
тізімнен 0-ден 3-ке дейінгі элементті бөліп алу
isinstance() функциясының қызметі?
айнымалының қай тип класына
жататындығын анықтау
Тізімнің элементтері бірдей типтегі болуы шарт па?
Тізімнің элементтері бірдей типтегі болуы шарт
емес. a = [1, 2.2, 'python']
4 слайд
a = {5,2,3,1,4} қай типке жатады және экранда нәтиже қалай көрсетіледі? Жиын, a = {1, 2, 3, 4, 5} print("a[0:3] =", a[0:3]) нәтижесі? тізімнен 0-ден 3-ке дейінгі элементті бөліп алу isinstance() функциясының қызметі? айнымалының қай тип класына жататындығын анықтау Тізімнің элементтері бірдей типтегі болуы шарт па? Тізімнің элементтері бірдей типтегі болуы шарт емес. a = [1, 2.2, 'python']
5 слайд
Үй тапсырмасы
Тапсырма 1.
a куб қабырғасының ұзындығы берілген. Куб көлемін
V = a
3
және оның ауданын S = 6·a
2
табатын программа
құрыңыз.
5 слайд
Үй тапсырмасы Тапсырма 1. a куб қабырғасының ұзындығы берілген. Куб көлемін V = a 3 және оның ауданын S = 6·a 2 табатын программа құрыңыз.
6 слайд
Тапсырма 2.
a, b, c тікбұрышты параллелепипед ұзындығы берілген.
Оның көлемін V = a·b·c және оның ауданын S = 2·(a·b +
b·c + a·c) табатын программа құрыңыз.
6 слайд
Тапсырма 2. a, b, c тікбұрышты параллелепипед ұзындығы берілген. Оның көлемін V = a·b·c және оның ауданын S = 2·(a·b + b·c + a·c) табатын программа құрыңыз.
7 слайд
Арифметикалық
операциялар
3-сабақ
Оқытушы: Саметова Айгерім
Айдарқызы
7 слайд
Арифметикалық операциялар 3-сабақ Оқытушы: Саметова Айгерім Айдарқызы
8 слайд
Арифметикалық амалдар
Оператор – операциялар мен мəндерді көрсететін,
программаның орындалатын əрбір қадамында қандай іс-
əрекеттер атқарылатынын анықтайтын символдар жиыны.
Python тілінде бағдарламалау кезінде қолданылатын
негізгі операторлар, сонымен қатар олар орындайтын
операциялар төмендегі кестеде көрсетілген.
8 слайд
Арифметикалық амалдар Оператор – операциялар мен мəндерді көрсететін, программаның орындалатын əрбір қадамында қандай іс- əрекеттер атқарылатынын анықтайтын символдар жиыны. Python тілінде бағдарламалау кезінде қолданылатын негізгі операторлар, сонымен қатар олар орындайтын операциялар төмендегі кестеде көрсетілген.
9 слайд
a = b * c - d % e / f секілді есептердің орындалу реті
түсініксіз болуы мүмкін. Есепті жақшалар қою
арқылы жеңілдетуге болады.
a = ( b * c ) - ( ( d % e ) / f )
% Операторы бір санды екінші санға бөліп, бөлудің
қалған бөлігін қайтарады. Бұл санның жұп немесе тақ
екенін анықтау үшін өте пайдалы.
// (бүтін бөлу) операторы қалыпты бөлумен / бірдей
жұмыс істейді, бірақ үтірден кейін нәтижені алып
тастайды.
** (дәрежелеу) операторы бірінші операнды екінші
операндтың дәрежесіне көтереді.
9 слайд
a = b * c - d % e / f секілді есептердің орындалу реті түсініксіз болуы мүмкін. Есепті жақшалар қою арқылы жеңілдетуге болады. a = ( b * c ) - ( ( d % e ) / f ) % Операторы бір санды екінші санға бөліп, бөлудің қалған бөлігін қайтарады. Бұл санның жұп немесе тақ екенін анықтау үшін өте пайдалы. // (бүтін бөлу) операторы қалыпты бөлумен / бірдей жұмыс істейді, бірақ үтірден кейін нәтижені алып тастайды. ** (дәрежелеу) операторы бірінші операнды екінші операндтың дәрежесіне көтереді.
10 слайд
10 слайд
11 слайд
11 слайд
12 слайд
Арифметикалық амалдарды қысқарту
Кейде бір айнымалыға кез-келген бір арифметикалық
амал жасау керек, мысалы қосу, көбейту керек.
Мысалға:
S = S + 32; қысқартылған түрде ол S + = 32 болады;
F = F-k; қысқартылған түрде ол F- = k болады;
N = N / 2; қысқартылған түрде ол N / = 2 болады;
12 слайд
Арифметикалық амалдарды қысқарту Кейде бір айнымалыға кез-келген бір арифметикалық амал жасау керек, мысалы қосу, көбейту керек. Мысалға: S = S + 32; қысқартылған түрде ол S + = 32 болады; F = F-k; қысқартылған түрде ол F- = k болады; N = N / 2; қысқартылған түрде ол N / = 2 болады;
13 слайд
a= 8 b= 4 #бастапқы мән
>>> a+=b #қосып, а-ға меншіктеу
>>> print ('a=',a,'8+=4') #шығару
a= 12 8+=4 #результат
>>> a-=b #азайтып, а-ға меншіктеу,
а=12, b=4
>>> print(a)
8
>>> a*=b
>>> print (a)
32
>>> a/=b
>>> print (a)
8.0
>>> a%=b
>>> print(a)
0.0
13 слайд
a= 8 b= 4 #бастапқы мән >>> a+=b #қосып, а-ға меншіктеу >>> print ('a=',a,'8+=4') #шығару a= 12 8+=4 #результат >>> a-=b #азайтып, а-ға меншіктеу, а=12, b=4 >>> print(a) 8 >>> a*=b >>> print (a) 32 >>> a/=b >>> print (a) 8.0 >>> a%=b >>> print(a) 0.0
14 слайд
Шамаларды салыстыру
Python бағдарламалауында екі операнды салыстыру үшін
жиі қолданылатын операторлар төмендегі кестеде
көрсетілген.
== екі операндты салыстырады және олардың мәні тең болса,
True қайтарады, әйтпесе False мәнін береді. Сонымен қатар,
егер операндалар сандық мәндер болса және олар бірдей
болса, онда олар тең, ал егер таңбалар болса, онда олардың
ASCII кодтары салыстырылады.
14 слайд
Шамаларды салыстыру Python бағдарламалауында екі операнды салыстыру үшін жиі қолданылатын операторлар төмендегі кестеде көрсетілген. == екі операндты салыстырады және олардың мәні тең болса, True қайтарады, әйтпесе False мәнін береді. Сонымен қатар, егер операндалар сандық мәндер болса және олар бірдей болса, онда олар тең, ал егер таңбалар болса, онда олардың ASCII кодтары салыстырылады.
15 слайд
!= керісінше, теңдік операторымен бірдей ережені
қолдана отырып, екі операнд тең болмаса, True мәнін
қайтарады, әйтпесе False мәнін қайтарады. Теңдік пен
теңсіздік операторлары екі айнымалының мәндерін
салыстыру арқылы бағдарламада шартты тармақталуды
орындау үшін пайдалы.
Үлкен > екі операнды салыстырады және егер
біріншісі екіншісінен үлкен болса, True қайтарады, ал
керісінше, False қайтарады. Кіші < бірінші оператор кіші
болса, True мәнін қайтарады. Бұл екі оператор циклдегі
амалдар есептегішінің мәнін тексеру үшін жиі
қолданылады.
Үлкен немесе тең, кіші немесе тең, егер олар
операндтардың мәндері сәйкес болса, True мәнін
қайтарады.
15 слайд
!= керісінше, теңдік операторымен бірдей ережені қолдана отырып, екі операнд тең болмаса, True мәнін қайтарады, әйтпесе False мәнін қайтарады. Теңдік пен теңсіздік операторлары екі айнымалының мәндерін салыстыру арқылы бағдарламада шартты тармақталуды орындау үшін пайдалы. Үлкен > екі операнды салыстырады және егер біріншісі екіншісінен үлкен болса, True қайтарады, ал керісінше, False қайтарады. Кіші < бірінші оператор кіші болса, True мәнін қайтарады. Бұл екі оператор циклдегі амалдар есептегішінің мәнін тексеру үшін жиі қолданылады. Үлкен немесе тең, кіші немесе тең, егер олар операндтардың мәндері сәйкес болса, True мәнін қайтарады.
16 слайд
>>> nil = 0
>>> num = 0
>>> max = 1
>>> cap = 'A'
>>> low = 'a'
>>> print( 'Equality :\t' , nil , '==' , num , nil == num )
Equality : 0 == 0 True
>>> print( 'Equality :\t' , cap , '==' , low , cap == low )
Equality : A == a False
>>> print( 'Inequality :\t' , nil , '!=' , max , nil != max )
Inequality : 0 != 1 True
>>> print( 'Greater :\t' , nil , '>' , max , nil > max )
Greater : 0 > 1 False
>>> print( 'Lesser :\t' , nil , '<' , max , nil < max )
Lesser : 0 < 1 True
>>> print( 'More Or Equal :\t' , nil , '>=' , num , nil >= num )
More Or Equal : 0 >= 0 True
>>> print( 'Less or Equal :\t' , max , '<=' , num , max <= num )
Less or Equal : 1 <= 0 False
16 слайд
>>> nil = 0 >>> num = 0 >>> max = 1 >>> cap = 'A' >>> low = 'a' >>> print( 'Equality :\t' , nil , '==' , num , nil == num ) Equality : 0 == 0 True >>> print( 'Equality :\t' , cap , '==' , low , cap == low ) Equality : A == a False >>> print( 'Inequality :\t' , nil , '!=' , max , nil != max ) Inequality : 0 != 1 True >>> print( 'Greater :\t' , nil , '>' , max , nil > max ) Greater : 0 > 1 False >>> print( 'Lesser :\t' , nil , '<' , max , nil < max ) Lesser : 0 < 1 True >>> print( 'More Or Equal :\t' , nil , '>=' , num , nil >= num ) More Or Equal : 0 >= 0 True >>> print( 'Less or Equal :\t' , max , '<=' , num , max <= num ) Less or Equal : 1 <= 0 False
17 слайд
Логикалық операциялар
Python бағдарламалауында қолданылатын логикалық
операторлар төмендегі кестеде көрсетілген.
Логикалық операторлар логикалық мәні бар операндтарда,
яғни True немесе False мәндерде жұмыс істейді.
Логикалық AND операторы, екі операнды
салыстырады және екі операнд та True болғанда ғана True
қайтарады, әйтпесе False мәнін береді.
Логикалық НЕМЕСЕ операторы екі операнды
салыстырады және егер олардың кем дегенде біреуі True
мәнін қайтарса, True мәнін, әйтпесе, немесе операторы False.
17 слайд
Логикалық операциялар Python бағдарламалауында қолданылатын логикалық операторлар төмендегі кестеде көрсетілген. Логикалық операторлар логикалық мәні бар операндтарда, яғни True немесе False мәндерде жұмыс істейді. Логикалық AND операторы, екі операнды салыстырады және екі операнд та True болғанда ғана True қайтарады, әйтпесе False мәнін береді. Логикалық НЕМЕСЕ операторы екі операнды салыстырады және егер олардың кем дегенде біреуі True мәнін қайтарса, True мәнін, әйтпесе, немесе операторы False.
18 слайд
Логикалық НЕМЕСЕ операторы екі операнды
салыстырады және егер олардың кем дегенде біреуі True
мәнін қайтарса, True мәнін қайтарады. Әйтпесе, немесе
операторы False мәнін қайтарады. Бұл тексерілген екі
шарттың біреуі орындалған кезде белгілі бір әрекеттерді
бағдарламалау кезінде пайдалы.
Логикалық ЕМЕС операторы операнд мәнін кері
мәнге ауыстырады. Сонымен, егер a айнымалысы True
болса, олай болмайды а False мәнін қайтарады.
18 слайд
Логикалық НЕМЕСЕ операторы екі операнды салыстырады және егер олардың кем дегенде біреуі True мәнін қайтарса, True мәнін қайтарады. Әйтпесе, немесе операторы False мәнін қайтарады. Бұл тексерілген екі шарттың біреуі орындалған кезде белгілі бір әрекеттерді бағдарламалау кезінде пайдалы. Логикалық ЕМЕС операторы операнд мәнін кері мәнге ауыстырады. Сонымен, егер a айнымалысы True болса, олай болмайды а False мәнін қайтарады.
19 слайд
19 слайд
20 слайд
print (6 & 5);
print (6 | 5);
нəтиже:
6 & 5 = 4
6 | 5 = 7
20 слайд
print (6 & 5); print (6 | 5); нəтиже: 6 & 5 = 4 6 | 5 = 7
21 слайд
21 слайд
22 слайд
Басымдылық – приоритет
Оператордың басымдылығы Python интерпретаторы
өрнектерді орындайтын тәртіпті анықтайды.
Мысалы, 3 * 8 + 4 өрнегінде амалдардың әдепкі реті
көбейтудің алдымен орындалатынын анықтайды, сондықтан
нәтиже 28 (24 + 4) болады.
Төмендегі кестеде операторлар басымдылықтың кему
ретімен келтірілген. Жоғарыда көрсетілгендердің басымдық
деңгейі жоғары. Кестенің бір жолындағы операторлардың
басымдығы «солдан оңға» ережесімен анықталады.
22 слайд
Басымдылық – приоритет Оператордың басымдылығы Python интерпретаторы өрнектерді орындайтын тәртіпті анықтайды. Мысалы, 3 * 8 + 4 өрнегінде амалдардың әдепкі реті көбейтудің алдымен орындалатынын анықтайды, сондықтан нәтиже 28 (24 + 4) болады. Төмендегі кестеде операторлар басымдылықтың кему ретімен келтірілген. Жоғарыда көрсетілгендердің басымдық деңгейі жоғары. Кестенің бір жолындағы операторлардың басымдығы «солдан оңға» ережесімен анықталады.
23 слайд
23 слайд
24 слайд
24 слайд
25 слайд
Орындалу реті қандай: 7 * 2 + 5/12% 5
а) * , + , / , %
б) * , % , / , +
в) * , / , % , +
Өрнектерді жақшалармен толықтырыңыз, амалдар тізбегі
келесідей болады: +, -, /,%
>>> 3 + 4 / 2 – 7 % 2
Oрындалған кезде қате жіберетін өрнек нұсқаcын
таңдаңыз?
а) 5 + -3
б) 4 * *
в) 6 * (3 + 1)
25 слайд
Орындалу реті қандай: 7 * 2 + 5/12% 5 а) * , + , / , % б) * , % , / , + в) * , / , % , + Өрнектерді жақшалармен толықтырыңыз, амалдар тізбегі келесідей болады: +, -, /,% >>> 3 + 4 / 2 – 7 % 2 Oрындалған кезде қате жіберетін өрнек нұсқаcын таңдаңыз? а) 5 + -3 б) 4 * * в) 6 * (3 + 1)
26 слайд
Әдістер
Тізімдермен жұмыс істеу үшін нүктелік белгілер арқылы қол
жеткізуге болатын көптеген әдістер бар.
26 слайд
Әдістер Тізімдермен жұмыс істеу үшін нүктелік белгілер арқылы қол жеткізуге болатын көптеген әдістер бар.
27 слайд
Python-да L тізімінің өлшемін, яғни тізімдегі
элементтердің жалпы санын қайтаратын len(L)
функциясы бар. index() және count () әдістері сияқты, бұл
жағдайда қайтарылатын мән сан болады және оны мәтін
жолын шығару үшін тікелей мәтінмен байланыстыруға
болмайды.
Сонымен қатар, str (n) функциясының сандық мәндерін
кейінірек басқа жолдарға қосу үшін қолдануға болады.
Жеке тізім элементтерін del (i) функциясының параметрі
ретінде олардың индексін көрсету арқылы жоюға болады.
Немесе жойылатын элементтердің индексінің диапазонын
көрсетіп, i1:i2 жазбасы көмегімен i1-ден i2-ге дейінгі
индекстері бар барлық элементтер жойылады.
27 слайд
Python-да L тізімінің өлшемін, яғни тізімдегі элементтердің жалпы санын қайтаратын len(L) функциясы бар. index() және count () әдістері сияқты, бұл жағдайда қайтарылатын мән сан болады және оны мәтін жолын шығару үшін тікелей мәтінмен байланыстыруға болмайды. Сонымен қатар, str (n) функциясының сандық мәндерін кейінірек басқа жолдарға қосу үшін қолдануға болады. Жеке тізім элементтерін del (i) функциясының параметрі ретінде олардың индексін көрсету арқылы жоюға болады. Немесе жойылатын элементтердің индексінің диапазонын көрсетіп, i1:i2 жазбасы көмегімен i1-ден i2-ге дейінгі индекстері бар барлық элементтер жойылады.
28 слайд
28 слайд
29 слайд
Жиын әдістері
29 слайд
Жиын әдістері
30 слайд
Шарттарды тексеру
Көптеген бағдарламалау тілдерінде, мысалы, C ++ немесе
Java, үштік (тернарлы) оператор деп аталатын оператор бар.
Нәтижесінде анықталған екі мәннің бірін қайтара отырып,
ақиқат шарты үшін өрнекті тексереді.
(шарт)?ақиқат болса:мынаны шығар, жалған
болса:мынаны
Python-да үштік оператордың рөлін ұқсас түрде жұмыс
істейтін шартты өрнек атқарады және if, else кілт сөздерін
қолданса:
if (шарт) true болса:мән қайтарады, егер else яғни
жалған болса, return мән қайтарады.
30 слайд
Шарттарды тексеру Көптеген бағдарламалау тілдерінде, мысалы, C ++ немесе Java, үштік (тернарлы) оператор деп аталатын оператор бар. Нәтижесінде анықталған екі мәннің бірін қайтара отырып, ақиқат шарты үшін өрнекті тексереді. (шарт)?ақиқат болса:мынаны шығар, жалған болса:мынаны Python-да үштік оператордың рөлін ұқсас түрде жұмыс істейтін шартты өрнек атқарады және if, else кілт сөздерін қолданса: if (шарт) true болса:мән қайтарады, егер else яғни жалған болса, return мән қайтарады.
31 слайд
Шартты өрнекті, мысалы, екі айнымалының мәндерінің
максимумын немесе минимумын үшіншіге тағайындау
үшін пайдалануға болады. Мысалы, минималды мәні бар
жағдай үшін біз осылай жазамыз:
c = a if ( a < b ) else b
Шартты оператордың тағы бір кең таралған қолданысына
санның жұп немесе тақ екенін анықтау үшін модульдік
оператор % қолданылады:
Егер шарт ақиқат болса (тақ) мынаны орындаймыз
if (var %2!=0) else егер жалған (жұп) болса, мынаны
орындаймыз
31 слайд
Шартты өрнекті, мысалы, екі айнымалының мәндерінің максимумын немесе минимумын үшіншіге тағайындау үшін пайдалануға болады. Мысалы, минималды мәні бар жағдай үшін біз осылай жазамыз: c = a if ( a < b ) else b Шартты оператордың тағы бір кең таралған қолданысына санның жұп немесе тақ екенін анықтау үшін модульдік оператор % қолданылады: Егер шарт ақиқат болса (тақ) мынаны орындаймыз if (var %2!=0) else егер жалған (жұп) болса, мынаны орындаймыз
32 слайд
Бағдарламалау
Python тілінде бағдарламалау үшін веб-браузерді іске
қосып, python.org/download сайтына кіріп, операциялық
жүйеңіздің нұсқасына сәйкес орнатушыны жүктеп алыңыз.
32 слайд
Бағдарламалау Python тілінде бағдарламалау үшін веб-браузерді іске қосып, python.org/download сайтына кіріп, операциялық жүйеңіздің нұсқасына сәйкес орнатушыны жүктеп алыңыз.
33 слайд
Тапсырма 1.
a куб қабырғасының ұзындығы берілген. Куб көлемін
V = a
3
және оның ауданын S = 6·a
2
дәрежелік функция
арқылы табатын программа құрыңыз.
Тапсырма 2.
Амалдарды қысқарту арқылы сандардың көбейтіндісін
экранға шығаратын программа жазыңыз.
33 слайд
Тапсырма 1. a куб қабырғасының ұзындығы берілген. Куб көлемін V = a 3 және оның ауданын S = 6·a 2 дәрежелік функция арқылы табатын программа құрыңыз. Тапсырма 2. Амалдарды қысқарту арқылы сандардың көбейтіндісін экранға шығаратын программа жазыңыз.
34 слайд
Тапсырма 3.
А-ның берілген мəні а = 1.0 болған кездегі х,b,d,f
мəндерін анықтау керек:
b = 2.4*а;
х = (а+b)/а*b-а;
d = а/b % b;
f = а*а-2*а;
34 слайд
Тапсырма 3. А-ның берілген мəні а = 1.0 болған кездегі х,b,d,f мəндерін анықтау керек: b = 2.4*а; х = (а+b)/а*b-а; d = а/b % b; f = а*а-2*а;
35 слайд
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАҚМЕТ!
35 слайд
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!
