#1 слайд
Ас – адамның арқауы Дайындаған:Сапидоллаева Гүлнұр. Пәні:Биология. Пән мұғалімі:Мұрынова Ақмарал.

1 слайд

#2 слайд
Ас қорыту жүйесі қалай жұмыс істейді? Ас қорыту жүйесі-химиялық зертхана.Ас қорыту жүйесінің түрлі бөлімдеріндегі орта да әртүрлі,сондықтан тағам да түрліше өңделеді.Бұл бөлімдерді бөліп тұрған клапандар жүйедегі тағамдардың өзара араласып кетуіне жол бермейді.Қорытылу мөлшеріне қарай күрделі заттар қарапайым заттарға,ақуыздар- аминқышқылдарына,майлар-май қышқылдары мен глицериндерге,көмірсулар-қарапайым қант пен глицеринге айналады да,біздің денеміздің жұмысына атсалысу үшін ағзаға сіңеді.Ал қорытуға келмейтіннің немесе пайдасыздың барлығы сыртқа шығарылады.

2 слайд

#3 слайд
Ауыз қуысы Ас қорыту дәл осы жерден басталады.Тістердің көмегімен тағам бөлшектерге ұсақталып,жеңіл қорытылатын болады.Тіс-біздің ағзамыздағы ең мықты сүйек.Басқаша болуы мүмкін емес, себебі тістер адам баласының өмір бойы тұтынатын 40 тонна тағамды ұнтақтайтын құрал.Ұнтақталған тағам сілекеймен суланып,жұмсарады.Адамға күніне 1,5литр сілекей жеткілікті.Жануарларда, мысалы,шөппен қоректенетін сиырларда күніне алты литрге сілекей бөлінеді.Ол болмағанда шөп малдың нәзік ішкі органдарын тырнап тастайтын еді.Сілекейдің құрамындағы ферменттер крахмалды глюкозаға ыдыратып жібереді.Крахмал дәмсіз,ал глюкоза тәтті.Крахмал ұн өнімдерінің құрамында өте көп.Бір тілім нанды біраз шайнағаннан кейін тәтті бола бастайды.Сондай-ақ сілекейдің құрамында бактерияларды өлтіретін лизоцим деп аталатын зат бар.Кей адамдар жарақаттанып қалған кезде жараларын сілекейлеп жатады.Мұнда тұрған ештеңе жоқ,себебі сілекеймен жараны зарарсыздандыруға болады.Әсіресе,иттің сілекейінде лизоцим көп.Оларға жарасын емдеу үшін,бір неше рет жалап өтуі жеткілікті.Ұйықтап жатқанда сілекей аз бөлінеді,сол себепті бактериялар ауыз қуысы мен жұтқыншақты жаулап алып,таңертең біз ауызымыздан шыққан жағымсыз иіс пен тамақ ауруын сезінеміз.Бұдан қалай қорғануға болады?Рецепт біреу ғана-таңертең және кешке тісті тазалау.Кешке бактериялардың өткір аймақтарын сирету үшін,ал таңертең-ауыз қуысын түні бойы орын алған жағымсыз әсерлерден қалпына келтіру үшін тазалаймыз.Тағам ауызда ұзақ уақыт қалмайтындықтан,мұнда нәрлі заттарды сіңіру жүзеге аспайды.

3 слайд

#4 слайд
Біле жүрейік! Жақ сүйегімізде орналасқан 32 тісіміздің 4-і күре тістер,2-і иттістер,6-ы үлкен азу тістер және 4-і кіші азу тістер.Бірақ кейде ауыздағы тістер саны 28- ге тең:үлкен азу тістердің үшінші тобы-”ақыл тістер”-шықпаған жағдайда.Әдетте олар адамның 16-25 жас аралығында пайда болады,30-дан кейін де шығуы мүмкін,тіпті,кейбір адамдарда мүлдем шықпай жатады.

4 слайд

#5 слайд
Тіл • Тағамның дәмі мен температурасын тілдің жоғарғы қабатында орналасқан рецепорлар анықтайды.Олар он күнде бір рет жаңарып отырады,сондықтан да күйіп қалған тіл тек біраз уақытқа ғана сезімталдығын жоғалтады.Температура рецепторлары сонымен қатар кейбір заттарға жауап қайтарып жатады.Мысалы,жалбыздың құрамындағы ментол суық рецопорларына,ал ащы бұрыштағы капсаицин жылу рецепорына әсер етеді,сол себепті де жалбызды кәмпиттерді сорғаннан кейін ауызымыз салқындап,ал ащы тағамдардан кейін ысып кетеді.Дәмді сезіну тек ләззат алу үшін ғана емес,сондай-ақ аман қалу үшін де керек.Эволюцияның нәтижесінде біз тәттіні жақсы көріп (жылдам тойдырады) және ащыдан бас тартатын болдық (көптеген улы өсімдіктер ащы болып келеді).Тұзды дәм-құрамында тұзы бар дегенді білдіреді,онсыз өмір сүру мүмкін емес,ал қышқыл дәм көбінесе жемістер мен жидектердің пісу дәрежесін аңғартады.Төрт негізгі дәм түрлерінің қатарына (умамиді)- еттің немесе балықтың дәмін жатқызады.

5 слайд

#6 слайд

6 слайд

#7 слайд
Аш ішек.Тік ішек.Тоқ ішек. • Аш ішектен кейін тоқ ішек бар.Оның ішкі бөлігі үлкен,ал қабырғалары қалың болып келеді.Бұл жерде бөлінетін ас қорыту шырыны салыстырмалы түрде шағын болады.Ас қорытудың негізгі үдерістері ан ішекте жүзеге асады,дегенмен қандай да бір себептерге байланысты аш ішек өз міндетін толық атқара алмаса,тоқ ішек екеуі үшін де жұмыс істейтін болады.Тоқ ішекте қорытылмай қалған қалдықтардан суды сіңіру жүзеге асады.Бір тәулікте ас қорыту жүйесі арқылы шамамен 9литр сұйықтық өтеді-тағаммен 2 литр,1литр сілекей,2литр асқазан шырыны.Бұл сұйықтықтың барлығы тоқ ішек арқылы ағзаға қайтып оралады.Бұл жерде қалыптасқан қатты қоспа ағзадан байыппен сыртқа шығарылуға дайындалады. • Тағамымыздың соңғы аялдамасы және ас қорыту жүйесінің соңғы бөлімі-тік ішек.Ол өзінің атауын тік жүретіндіктен және иірілімдері болмағандықтан алған. Ол қалдықтарды жинау үшін және сыртқа шығару қызметін атқарады. •Аш ішекте қорытудың басты үдерістері мен тағам құрамдастарын сіңіру жүзеге асады.Жергілікті ас қорыту шырынының жұмыс істеу қағидасы қарапайым ыдыс және кір жуатын құралдардікіне өте ұқсас.Ол судың арқасында майды ерітіп,ақуыз, майлар мен көмірсуларды қарапайым компоненттерге ыдыратып жібереді.Ас қорыту шырыны ұйқы безі арқылы бөлінеді.

7 слайд

#8 слайд
Тоқ ішектің бөлімдері Жоғары бағытталған бөлік Соқыр ішек Аппендикс Тік ішек Сигмотәрізді ішек Төмен бағытталған бөлік Көлденең жатқан бөлік

8 слайд

#9 слайд
Білгенің дұрыс • Біздің ағзамыз,өкінішке орай,өсімдік жасушаларына беріктік сыйлайтын жасұнықты қорытуды үйрене алмады.Біз оны мүлде сіңірмейміз,есесіне оның құрамдастары біздің (достарымызға) өсіп өнуге көмектеседі.Бактериялды өңдеулердің нәтижесінде бұл заттардан газ бөлінеді,кейін ол ағзадан сыртқа шығарылады.Ішек микрофлорасын қолдау мақсатында қышқыл сүт өнімдерін жиі тұтынуымыз абзал,себебі олардың құрамында тату бактериялар өте көп,сондай-ақ көкөністер мен жемістер секілді өсімдік тағамдарын пайдалануды ұмытпағанымыз дұрыс.

9 слайд

#10 слайд
Пайдалы дерек Тоқ ішектің аяқ жағында құрт тәрізді өсінді- аппендикс орналасқан.Ол ішектің ішіндегі зиянды заттарды өлтіріп,ал пайдалыларын сақтап тұру үшін қажет.Іштің оң жақ төменгі тұсының қатты батып ауыруы және дене қызуының көтерілуі-алаңдауға тұрарлық белгілер,көп жағдайда аппендицит,яғни аппендикстің қабынуы дәл осылай басталады.Тез арада дәрігерге қаралған дұрыс.

10 слайд

#11 слайд
Асқазан Асқазан-көптеген қабыршақтары бар бұлшық-етті мөшек.Бос асқазанның көлемі 0,5 литр,алайда ішіндегі қабыршақтарының жайылуының арқасында ол керіліп,1,5 литрға дейінгі тағамды сыйдыра алады.Асқазанның қабырғалары бездермен қапталған,олар үнемі асқазан шырынын бөліп тұрады.Асқазан шырынының ферменттері ақуыздарды сіңіреді.Сондай-ақ шырынның құрамында тұз қышқылы бар.Оның улылығы сондай,тіпті металдың өзін ыдыратып жібереді (дегенмен,тексеріп көру үшін,шегені жұтудың қажеті жоқ!).Тұз қышқылы кей микробтарды өлтіріп,ас қорытуға көмектеседі-мысалы,еттің кесектерін ыдыратады.Бұл күшті заттар асқазанның өзін қорытып жібермеу үшін оның қабырғалары ерекше сөл бөледі.Біз сезбесек те,асқазан үнемі қозғалыста болады:ол тағамды ары-бері қозғап,жылдам қорытуға дайындайды.Өңделу дәрежесіне қарай тағам аш ішекке түседі.Мысалы айран бар болғаны бірер минут турады,ал майлы ет бірнеше сағатқа дейін сақталады.Бұл жерде нәрлі заттарды сіңіру жүзеге аспайды,есесіне никотин мен алкоголь жақсы сіңеді.

11 слайд

#12 слайд
Біз не себепті тамақтанамыз? Бойға қуат алу үшін.Табиғатта барлық дүниенің энергияға қатысы бар,мысалы алма өсіп шығуы үшін табиғат күш жұмсайды.Біз алманы жеп болғаннан кейін, ас қорыту жүйесі оны қарапайым заттарға ыдыратып тастайды.Ал заттарды байланыстыратын қуат босап шығады да,дененің қажеттілігіне жұмсалады.Күнделікті тұтынған тағамның арқасында жүрегіміз соғып,миымыз істеп,өсіп жетілеміз.

12 слайд

#13 слайд
Біз тұтынатын тағамдар қалай дайындалады?

13 слайд

#14 слайд
Шоколад қалай дайындалады? АҒАШ ҰРЫҒЫ КАКАО МАЙЫ ҮГІЛГЕН КАКАО

14 слайд

#15 слайд
Ірімшік қалай дайындалады? СҮТ САУУ СҮТ ПАСТЕРИЗАЦИЯСЫ СҮЗБЕ ТҰЗДАУ АФФИНАЖ

15 слайд

#16 слайд
Сағыз Сағыз немесе баршаға танымал бубль-гумнің туысы ағаштан алынған шайыр болып табылады,оны ежелгі гректер тістерінде қалып қойған қалдықты тазалау үшін және тыныстарын сергіту үшін шайнаған.Қарапайым ара балауызы да дәл осы мақсатта қолданылған.Жалпы,адамдар бұрыннан түрлі заттарды шайнаған:Америкадағы Майя үндістері-каучук ағашының көксағызын,Сібірде сағызқарағайдың шайырын,Үндістанда-ащы бетель деп аталатын өсімдік жапырағын,арек пальмасы мен әк тұқымдарын.XVI ғасырдан бастап Еуропада сағыз сәнге айналды-бұл үрдіс 300 жылға дейін созылды,ал 1869 жылы Томас Адамс есімді американдық фотограф табиғи резеңке-каучуктен сағыз жасауды ойлап тапты.Сағыздың құрамы үнемі бір-біріне қатты ұқсайды,алайда дәмдері әртүрлі болады:әдеттегі жемісті және жалбызды дәмдермен қатар,мысалы аскөк немесе,тіпті,пицца татитын сағыздар да болады.

16 слайд

#17 слайд
Сағыз

17 слайд

#18 слайд
Фасфудтың үш бастығы •“Барлығы да-у,барлығы да –дәрі; қайсысын болмасын мөлшері анықтайды”-деген болатын атақты Парацельс.Бұл сөздер кез келген тағам,тіпті ең дәмдінің өзі,шамадан тыс қолданса,зиянын тигізеді дегенді білдіреді.Артық тамақ тұтынудан бізді мидағы қанығу орталығы тежеуі тиіс,алайда мәселе жылдам тамақтардың үш киті-май,тұз және қант жайлы болғанда,адам өзін-өзі басқара алмай кетеді.Не себепті дәл осы химиялық қосылыстар адамды өзіне бағындырып алған?

18 слайд

#19 слайд
Жеміс-жидектер мен көкөністер ағзаға пайдалы дәрумендерге бай.

19 слайд

#20 слайд
Үш тілдік терминдер Қазақ тілі Орыс тілі Ағылшын тілі Тағам Еда Food Ірімшік Сыр Cheese Шоколад Шоколад Chocolate Сүт Молоко Milk Жеміс Фрукты Fruits Көкөніс Овощь Vegetables Асқазан Желудок Stomach

20 слайд

#21 слайд
Ребус шешейік! ,,,, ,,,, Қ , ,,,,,,, Т ,,,, , ШЕШУІ:АС ҚОРЫТУ

21 слайд

#22 слайд

22 слайд