#1 слайд
№ 242 негізгі орта мектебі Ұйымдастырған химия пәнінің мұғалімі: Аманова Камшат Қалилуллақызы

1 слайд

#2 слайд
Дмитрий Иванович Менделеев  

2 слайд

#3 слайд
Мақсаты: • Оқушыларға Д.И.Менделеевтің өмірі және балалық шағы туралы мәлімет беру. • Ұлы ғалымның әлемге ашқан жаңалықтары. • Д.И.Менделеевтің периодтық кестесі туралы жан-жақты мәлімет беру.

3 слайд

#4 слайд
Дмитрий Иванович Менделеев 27 қаңтарда  (8 февраля) 1834 жылы  Тобольск қаласында  Иван Павлович Менделеев (1783—-1847), жанұясында дүниеге келді.  Әкесі Тобольск гимназиясының директоры және танымал ұстаз болатын. . Жанұяда Дмитрий он жетінші бала болып дүниеге келді.  Жастайынан бұғанасы қатпай жатып жетім болып қалды. Дмитрий Иванович Менделеев жастайынан табиғатты сүюге, еңбек етуге талпынған шын талант иесі.  Д. И. Менделлевтің  анасы –Мария  Дмитриевна.  Анасы бар өмірін балалаларына арнаған, өздігінен сауаттанған адам. Д.И.  Менделлевтің балалық шағы декрабристер көтерілісімен тұспа – тұс келді. Әкесі  Дмитрий Иванович Менделеевтің қайтыс болуы ұлы ғұламаның балалық шағына қатты әсер етті. Менделлевтің әлемге танымал болуына бірден – бір жол салған атасы В. Д. Корнильев болатын. Ол ғалымдар еңбектері мен көркем әдеби кітаптарын оқуға , білімге ұмтылуға тәрбиеледі.   Д.И. Менделеев гимназияда алдыңғы қатарлы шәкірттер қатарында болды. Дмитрий Иванович  Менделеев екі рет некеде болған. 1862 жылы өзінен 6 жас үлкен Тобольск тумасы  Физа Никити Лещевнаға үйленеді.  Бұл некеден үш бала өмірге келді. Қызы  Мария 1863жылы туылған бірақ кішкене жасында дүние салды,  ұлы Володя (1865—1898) және  Ольга (1868 —1950).  1870 жылдардың соңында  Дмитрий Менделеев Урюпинскден келген дон казағы Анна есімді қызға шексіз ғашық болып , екінші рет үйленеді. Бұл некеден төрт бала  : Любовь, Иван және егіздер  Мария мен  Василий дүниеге келді . Менделлевтің Любовь есімді қызы орыстың атақты ақыны Александр Блокқа тұрмысқа шығады .   Д.И.Менделеевтің өмір белестері

4 слайд

#5 слайд
1847ж —Тобольскую гимназиясында оқуға қабылданады. 1855ж — жылы Санкт-Петербург қаласындағы педагогикалық институттың  физика-математика факультетін тәмамдады.  1855ж —Симферополь қаласындағы ер балалар гимназиясының жаратылыстану саласындағы ғылым негіздерінің жетекші мұғалімі қызметін атқарды.  1855—1856ж.ж  — Одессе қаласындағы Ришельевск лицейде жетекші мұғалім қызметін атқарады. . 1856 жылдары  — Ол « Кремниий қосылыстарының құрлысы »  тақырыбындағы диссертацисын жоғары дәрежеде қорғап , осы жетістігі нәтижесінде Петербург қаласында «Силикатты қосылыстардың құрлысы », « Кристалды формалы заттардың  изоморфты байланысы» атты кандидаттық диссертациясы   Д. И. Менделеевті  1856жылы 10 қазанда  «химия магистрі» ғылыми дәрежесін алуына негіз болды. 1857 жылы 9 қаңтарда Д. И. Менделеевке  Санкт – Петербург қаласының императорлық  университетінің химия кафедрасының доценті атағы берілді. 1857—1890  жылдар аралығында Санкт-Петербург қаласының императорлық университетінде оқытушы қызметін атқарды. 1865 жылы  —  Химия технологиясының профессоры атағын иеленді. 1867 жылы — Жалпы химия ғылымының профессоры атағын иеленді . Сонымен қатар  — екінші  кадет  корпусында химия  пәні бойынша дәріс берді. 1863—1872  жылдары  — Санкт-Петербург  технологиялық  институтының профессоры атағын иемденді.  1863—1872  жылдары  Санкт-Петербург  технологиялық  институтында химия лабораториясының меңгерушісі және сонымен бірге инженерлік академия мен ущилищелерде қызмет етті. 1859—1861 жылдары  ғылыми іс – сапармен  Гейдельберг қаласына барды. 1859жылы – Д. И. Менделеев химия ғылымын жетілдіре зерттеу мақсатында   Еуропаға жолдама алды. Д.И.Менделеевтің ғылым жолындағы өрлеу жылдары

5 слайд

#6 слайд

6 слайд

#7 слайд
Менделеевтің нақыл сөздері 1. Ғылымның рөлі қызмет ету, ол - игілікке жету құралы. 2. Ғылым жоқ жерде қазіргі заманғы өнеркәсіптің болуы мүмкін болмаса, өнеркәсіп жоқ жерде қазіргі заманғы ғылым да бола алмайды. 3. Тәжірибе - табиғи құбылыстар мен танымдық қабілеттер арасын байланыстырушы. 4. Пәнді ғылыми оқудың негізгі және соңғы екі мақсаты бар, ол ілгеріні болжай білу және пайдаға асыру. 5. Ғылым - жалпы халық игілігі, олай болса, белгілі бір ақиқатты алғаш рет айтқан адамды ғана емес, оған өзгелерді сендіре білген, сол шындыққа көз жеткізген және оны ғылым игілігіне жаратқан адамды артығырақ құрметтеу керек. 6. Еңбекті құлап сүймейінше, ешбір талант та, ешбір кемеңгер де шықпайды. 7. Өзге ештеңеден табылмас тынысты еңбектен табасыздар! 8. Жоспарың болмаса, белгілі деректер шытырманында адасу оп-оңай. 9. Адам қоғамдық, мемлекеттік барша мүдделер үшін және бүкіл адамзат үшін неғұрлым пайдалырақ болса соғұрлым кемелдене түседі. 10. Периодтық заңдылықтың болашағы бұзылуды емес, толығып, дами түсуді күтеді. 11. Ұстаздың мерейі шәкірттерінде өзі еккен дәндердің көктеп өсуінде .

7 слайд

#8 слайд

8 слайд

#9 слайд

9 слайд

#10 слайд
Менделеевтің периодтық заңы, периодтық заң –  атом  ядросы зарядтарының артуына байланысты  химиялық элементтер  қасиеттерінің периодты өзгеретінін тұжырымдайтын табиғаттың негізгі заңы. Бұл заңды 1869 ж. Дмитрий Менделеев ашты. Ол оның толық тұжырымдамасын 1871 ж. жариялады. Бұл заң элементтердің периодтық жүйесімен тығыз байланысты және бірін-бірі толықтырып, түсіндіреді. Ядроның заряды (Z) жүйедегі элементтердің атомдық нөміріне тең. Z өсуі бойынша орналасқан элементтер Z(Н, Нe, Lі, Be…) 7 период түзеді. 1- периодта – 2 элемент, 2 мен 3-те – 8-ден, 4 пен 5-те – 18-ден, 6-да – 32 элемент, 7-де – 23 элемент белгілі. Периодта элементтердің қасиеттері сілтілік металдардан инертті газдарға өткенде заңды түрде өзгереді. Вертикальды бағаналар – қасиеттері ұқсас элементтердің топтары болып табылады. Топтың ішінде элементтердің қасиеттері де заңды түрде өзгереді (мысалы, сілтілік металдарда Lі-ден Fr-ға дейін химиялық активтілік өседі). Z = 58 – 71, сол сияқты Z = 90 – 103 элементтерінің қасиеттері ұқсас болғандықтан лантаноидтар және актиноидтар қатарларына топтастырылған. Элементтер қасиеттерінің периодтылығы атомның сыртқы электрон қабаттарының конфигурациясының периодты қайталануына байланысты. Менделеевтің периодтық заңы мен элементтердің периодтық жүйесіне сүйене отырып, ғалымдар атом құрылысы және химиялық байланыс теорияларын жасады;  жер қыртысы  мен  ғарыштық нысандар  зерттелді. Бұл заңның барлық  жаратылыстану ,  техника ,  технология  саласындағы ғылымдар үшін  философиялық мәні  зор. Д. И Менделеев өз кезінде белгілі болған  элементтерді атомдық массаларының өсу реті бойынша орналастырды.  Нәтижесінде қасиеті ұқсас элементтер белгілі бір аралықта қайталанып отыратындығы анықталды. Д.И.Менделеевке элементтерді ашуда ерен еңбегі үшін Менделевий элементіне ұлы ғалымның аты берілді.

10 слайд

#11 слайд
Белгілі бір элементтің қасиеті біраз элементтен соң қайталанады.  Олардың валенттіктері бірдей оксидтері, гидроксидтері, сутекті қосылыстары ұқсас химиялық қасиеттер көрсетеді. Бұл заңдылықты 1969 жылы Д.И. Менделлев  периодтық заң түрінде түсіндірді.  Период грек сөзі « periodicos» « цикл» деген ұғымды білдіреді. Элементтер мен олар түзетін жай және күрделі заттардың қасиеттері сол элементтердің атомдық массаларына периодтты түрде тәуелді болады.  Периодтық жүйеде кейбір элементтердің реттік номеріне атомдық массалары сәйкес емес. Мысалы Д.И. Менделеев кобальтты с.м.а 58,93 , никельдің 58,70  алдына орналастырылады.  Теллур -Те  – 127,6  болғаныны қарамастан атомдық массасы 126,9 йодтың алдына орналастырылады.  Мұндай ауыстырулар болмаса элементтердің қасиетіне байланысты сәйкес келмейді.  Массаларына сай алса йод- халькогендер, ал теллур – галогендер тобына сәйкес келер еді.  Сондықтын Д.И. Менделеев мұндай ауыстыруларды қажет деп санады.  ХІХ ғасырды периодтық заң болмаған кезде химия ғылымының жаңалықтары ашылмаған болар еді. Li .. Be…. F…. Ne Na….Mg …. CI….. Ar K….Ca…. Br….Kr Rb…..Cs Д. И. Менделеев өз кестесін құрастырғанда ондағы көптеген элементтер әлі ашылмаған еді. Мысалы, қазір 4 – қатарда орналасқан 21-інші скандий элементі ашылмаған еді. Атомдық массасы бойынша Са – ден кейін осы қатарда титан келеді, бірақ оны кальцийден кейін орналастыру мүмкін емес еді. Себебі онда ол ІІІ топта орналасқан болар еді. Ал, титан IV валентті және басқа қасиеттері жағынан да ІІІ топта емес, ІV топта орналасу керек еді. Сондықтан Д. И. Менделеев бір торкөз тастады, яғни кальциймен титан арасында бос орын қалдырды. Сол сияқты 5 – қатарда мырыш пен мышьяк арасында 2 торкөз қалдырылды. Ал, қазір ол торкөздерде гелий мен германий орналасқан. Периодтық жүйедегі тағы да басқа қатарларда бос орындарда қалдырылды. Ол кезде реттік нөмірі 21,31,32,43,61,75,85,87 – элементтер белгісіз еді.

11 слайд

#12 слайд
Элементтерді жүйелеуге әркімдер ақ еңбек еткен Ойлағаны орындалмай, еңбектері босқа кеткен Заманында бар элементті топқа бөліп,  Заңдылықты ашуға Менделеевтің қолы жеткен Ол заңмен жеті период орналасқан Тігінен сегіз топқа арна ашқан Толтырып сол арнаның бос орнын Бұл күнде бар элемент 100 ден асқан Жүрмейсің мұны біліп қате басып.

12 слайд

#13 слайд
Менделеевке арналған сұрақтар 1. Менделеев қай жылы өмірге келді? 1834 жылы 8-ақпанда 2. Д.И.Менделеев отбасында неше ағайынды болған? 17 ағайынды болған 3. Петербургтегі педагогикалық институтты алтын медальмен қай жылы бітірді? 1857 жылы 4. Периодтық заң қай жылы ашылды? 1869 жылы 5. Ол кезде неше элемент белгілі болды? 63 элемент 6. Қазіргі кезде неше элемент белгілі? 118 элемент

13 слайд

#14 слайд
7 . Д.И. Менделеев неше жасында оқуға барды? 5 жасында гимназияға оқуға түскен 8. Д.И. Менделеевті алғаш ғылымға қызықтырған ұстазы кім? орыс химиясының атасы А. А. Вознесенский 9. Д.И. Менделеев өзінің магистрлік диссертациясын қашан және қанша жасында қорғады? 1856 жылы 22 жас 10. Д.И. Менделеев өзінің докторлық диссертациясын қашан және қанша жаста, қандай тақырыпта қорғады? ( 32 жасында 1865 жылы спирттің сумен қосылысы 11. Қайтыс болған жылы? 1907 жылы 2-ақпанда

14 слайд

#15 слайд
12 . Нешінші элемент Д . И. Менделеев атымен аталады, кім ашты? № 101 Менделеевий, 1956 жылы Американ ғалымдары 13. Д.И. Менделеев атымен аталатын қандай жер, су, мекемелері білесіздер? химиялық элемент, Курил аралында жанартау, Солтүстік Мұзды мұхитта Менделеев жоталары, Метеорологиялық ғылыми зерттеу институты және бүкіл әлем оқушылары оқып жатқан периодтық заң

15 слайд

#16 слайд
Назарларыңызға рахмет!!!

16 слайд