ашық сабақ Көмірсулар

1 слайд
ХИМИЯ ХИМИЯ Көмірсулар. Моносахарид, дисахарид және полисхарид химия пәнінің оқытушысы Токубаева А.Ж

1 слайд

2 слайд
Мақсаты: Оқу: Көмірсулар және моносахаридтер, дисахаридтер және полисахаридтердің жеке өкілдеріне, химиялық және физикалық қасиеттеріне, алынуы және қолданылуына толық мағлұмат беру Дамытушылық: Оқыту кезінде түрлі тапсырмалар мен жұмыстар бере отырып, студенттердің ойлау қабілеттерін, дүниетанымын, шығармашылық қабілеттерін арттыру.Тәрбиелік: Топпен жұмыс істеу барысында студенттерді іскерлікке ұйымшылдыққа тәрбиелеу.

2 слайд

3 слайд
Сабақты жүргізу кезеңдері 1. Ұйымдастыру кезеңі 2. Өткен материалды қайталау 3.Жаңа материалды баяндау 4. Жаңа материалды бекіту 5. Бағалау 6.Үйге тапсырма

3 слайд

4 слайд
Сабақтың жоспары 1. Көмірсулардың жеке өкілдері химиялық, физикалық қасеиттері. 2. Моносахарид және дисахаридтер мен полисахаридтердің жеке өкілдері химиялық, физикалық қасиеттері және қолданылуы. айық .

4 слайд

5 слайд
Өткен материалды қайталау 1.Диэтил эфирі қандай зат? Түссіз сұйықтық өзіне тән иісі бар, ұшқыш тез оталғыш зат . 2.Глицерин мен жоғарғы карбон қышқылдарының күрделі эфирлері. майлар 3.Майлар қаншаға бөлінеді Екіге қатты және сұйық 4.Майлардың құрамын алғаш рет қай ғалымдар ашты? М.Шеврель мен М.Бертло анықтады . 5.Сұйық май неде кездеседі? Күнбағыс ,зәйтүн, мақта 6.Қатты май неде кездеседі? Ірі қара малдарда, түлен және кокос майы 7.Сабын қалай түзіледі ? Майларды сумен қосып, автоклавта қыздырып оған сода және сілті қосқанда түзіледі . 8.Сабын алу үшін қандай май қолданылады. Қатты май 9.Реакция нәтижесінде сұйық май қатты майға айналуы. Саломос майы 10.Май молекулалары өзара тігіліп қатты қабыршақ түзеді оны не деп атаймы?. Линоксин 11.Сабының құрамына қандай қышқылдар кіреді? пальмитин және стеарин қышқылы 12.Сұйық сабының құрамына қандай элемент кіреді? Калий

5 слайд

6 слайд
Жаңа тақырыпты баяндау: ( 45 минут ) Топтағы студенттерге жаңа тақырып алдында «Білдім» кесте парақшасы тартылады. Ол кестеге алған мәліметтерін білемін, білгім келеді, білдім деген жерлерге толтырып отырады. ББК кестесін толтыру Көмірсулар табиғи органикалық қосылыстардың маңызды кластарының бірі. Олар өсімдік және жануар организмінде маңызды рөл атқарады. Көмірсулар біздің планетамызда органикалық заттардың негізін құрайды. Көмірсулар фотосинтез процесі нәтижесінде түзіледі. Фотосинтез – табиғатта жүретін процесс. Жасыл өсімдіктерде, микроорганизмдерде күн сәулесі энергиясының және хлорафилдің әсерненфотосинтез процесі жүреді. Су мен көмірқышқыл газынан көмірсулар түзіледі. (Көмірсу мен глюкозаны пайда болуы тәж. көреміз №1) Білемін Білгім келеді Білдім

6 слайд

7 слайд
Фотосинтез процесі бейорганикалық және органикалық қосылыстардың арасындағы байланысты сипаттайды. Бұл процесс нәтижесінде атмосфера көмірқышқылгазынан тазарып, жан-жануардың тыныс алуына қажет оттек газы синтезделеді. Көмірсулар маңызды қоректік заттардың бірі. Біздің күнделікті пайдаланатын тағамдарымыздың (нан, картоп, әр түрлі жармалардың, қанттың, балдың, т.б.) құрамында көмірсулар көп болады. Көмірсуларды , негізінен, жұрнағы –оза-ға бітетін тривиалды атаумен атайды: глюкоза, фруктоза, сахароза, лактоза, т.б. Құрамы мен құрылысына байланысты көмірсулар: моносахаридтер, дисахаридтер және полисахаридтер болып бөлінеді. Моносахаридтер –гидрозлизденбейтін қарапайым қантты заттар. Дисахаридтер – гидролизденіп, моносахаридтердің екі молекуласына ыдырайды, ал полисахаридтер гидролизденгенде, моносахаридтердің көп молекуласы түзіледі.

7 слайд

8 слайд
КӨМІРСУЛАР классификациясы КӨМІРСУЛАР МОНОСАХАРИДТЕР ДИСАХАРИДТЕР ПОЛИСАХАРИДТЕР ГЛЮКОЗА САХАРОЗА КРАХМАЛ РИБОЗА МАЛЬТОЗА ЦЕЛЛЮЛОЗА

8 слайд

9 слайд
Көмірсулардың ең қарапайымдарының бірі – глюкоза. ) C 6 H 12 O 6 ( №2-тәжірбие Глюкоза суда жақсы еритін түссіз кристалды зат, дәмі тәтті болады («глюкос» - тәтті). Глюкоза өсімдіктің барлық мүшелерінде дерлік – жемістерінде, тамырларында, жапырақтарында, гүлдерінде болады. Ол әсіресе жүзімнің шырынында және пісіп жетілген жемістер мен жидектерде көп болады. Глюкоза жануарлар ағзасында да болады. Мысалы, адам қанында 0,1% шамасында глюкоза бар. Глюкоза молекуласында альдегид тобы бар екені және онымен байланысқан радикалдағы әр көміртек атомында гидроксил тобы болатыны дәлелденген. Яғни, глюкоза бес атомды , альдегидоспирт. Глюкозаның құрылымдық формуласын былай өрнектейді.

9 слайд

10 слайд
Құрылымдық формуласы

10 слайд

11 слайд
Моносахаридтің құрамы - ОН (гидроксотоп) -СОН (карбонил) -ОН (гидроксотоп) -С=О (кетотоп) О С Н СНОН СНОН СНОН СН 2 ОН С=ОН СНОН СН 2 ОН

11 слайд

12 слайд
полисахаридтер құрамында МОНОСАХАРИДТЕР Бескөміртек атомы қанттың жалпы химиялық аталуы,жалпы формуласыя C 5 (H 2 O) 5 , немесе C 5 H 10 O 5 . Табиғатта таралуы бос күйінде гликозидтің құрамында Нуклеин қышқылдарның құрылымдық компоненті болып табылады .

12 слайд

13 слайд
Глюкозаның химиялық қасиеттері. Глюкоза құрамында альдегд тобы бар көпатомдыспирт болғандықтан, альдегидтерге және көпатомды спирттерге тән екі жақты қасиет көрсетеді. 1. Глюкоза жақсы тотықсыздандырғыш жұмсақ тотықтырғыштардың әсерінен, мысалы, күміс оксидінің амиактағы ерітіндісімен альдегид тобы ғанатотығыпғ глюеон қышұылына айналады. Мыс (ІІ)гидроксидімен қыздырғанда , альдегид тобы тотығып, карбоксил тобына айналады және мыс (І) оксидінің қызыл түсті тұнбасы түзіледі:

13 слайд

14 слайд
Глюкоза -С 6 Н 12 О 6 көпатомды спирт ретінде СОН СООН СНОН СНОН СНОН СНОН СНОН +2С u (ОН) 2 → СНОН + С u 2 О + Н 2 О СНОН СНОН СН2ОН СН 2 ОН альдегид ретінде “күміс айна” реакциясы жүреді

14 слайд

15 слайд
Глюкозаның маңызды химиялық қасиеттерінің бірі – әр түрлі микроорганизмдер әсерінен ашуы. Спирттік ашуы. Ашытқы ферменттерінің әсерінен ашып, глюкозадан этанол түзіледі. Сүт қышқылды ашуы. Глюкоза сүт қышқылды ашығанда, сүт қышқылы түзіледі. Глюкозаның қолданылуы. Глюкоза адам организмінде зат алмасу процесіне қатысады. Глюкоза организмде оңай қорытылып энергия бөлетіндіктен денсаулықты нығайтатын дәрі ретінде медецинада қолданылады.Кондитер өнеркәсібінде , мата өңдегенде пйдаланылады. Тотықсыздандырғыш қасиетіне байланысты айна және шырша ойыншықтарын жасағанда қолданады. Глюкозаның сүтқышқылдық ашу процесінің ауыл шаруашылығында маңызы зор . Мысалы, сүт қышқылды ашу арұылы айран, сүзбе, қаймақ т.б. Өнімдерін алады.

15 слайд

16 слайд
Глюкозаның бірнеше изомері бар соның бірі – фруктоза.Фрук тозаны жеміс қанты деп те атайды.Балдың құрамында болады. Глюкоза мен қанттан тәтті. Фруктоза көбінесе жемістерде кездеседі яғни құлпынай, ананас т.б.

16 слайд

17 слайд
глюкоза және фруктоза Альдегидті топ Гидроксотоп Барлық полисахаридтер, көпшілік тағам құрамындағы , глюкозаның полимері болып табылады .

17 слайд

18 слайд
Рибоза мен дезоксирибоза суда жақсы еритін , тәтті кристалды заттар. Олар нуклеин қышқылдарының құрамына кіретін , биологиялық мағызды қосылыстар. Рибоза және дезоксирибоза

18 слайд

19 слайд
Глюкоза молекуласының тізбекті шарстерженьді моделі

19 слайд

20 слайд
Рибоза молекуласының тізбекті шарстерженьді моделі

20 слайд

21 слайд
Дисахаридтер молекулалары өзара оттек атомы арқылы жалғасқан моносахаридтердің екі қалдығынан құралады. Құрылыстары жай эфирлерді еске түсіреді: R' - О - R" R' мен R”— моносахаридтер қалдықтары оттек "көпіршесі" арқылы жалғасқан. Дисахаридтерге: сахароза, лактоза, мальтоза, т.б. жатады. Сахароза Сахароза С 12 Н 22 О 11 . Сахароза көптеген өсімдіктерде, қант қызылшасында, қант қамысында, сәбізде, қауында, қайың мен үйеңкінің шырындарында болады. Сахароза — ақ түсті кристалды зат, суда жақсы ериді, дәмі тәтті, балқу температурасы 184-185° С. Сахарозаны балқытып, содан соң қатырса, аморфты мөлдір масса карамель түзіледі. Сахарозаның ерітіндісі мыс (II) гидроксидімен әрекеттескенде, ашық көк түсті ерітіндінің түзілуі, сахарозаның көпатомды спиртке жататынын көрсетеді. Сахарозаны күміс (I) оксидінің аммиактағы ерітіндісімен қыздырғанда, " күміс айна " түзілмейді. Бұл сахароза құрамында альдегид тобы жоқ екенін дәлелдейді.Дисахаридтер молекулалары өзара оттек атомы арқылы жалғасқан моносахаридтердің екі қалдығынан құралады. Құрылыстары жай эфирлерді еске түсіреді: R' - О - R" R' мен R”— моносахаридтер қалдықтары оттек "көпіршесі" арқылы жалғасқан. Дисахаридтерге: сахароза, лактоза, мальтоза, т.б. жатады. Сахароза Сахароза С 12 Н 22 О 11 . Сахароза көптеген өсімдіктерде, қант қызылшасында, қант қамысында, сәбізде, қауында, қайың мен үйеңкінің шырындарында болады. Сахароза — ақ түсті кристалды зат, суда жақсы ериді, дәмі тәтті, балқу температурасы 184-185° С. Сахарозаны балқытып, содан соң қатырса, аморфты мөлдір масса карамель түзіледі. Сахарозаның ерітіндісі мыс (II) гидроксидімен әрекеттескенде, ашық көк түсті ерітіндінің түзілуі, сахарозаның көпатомды спиртке жататынын көрсетеді. Сахарозаны күміс (I) оксидінің аммиактағы ерітіндісімен қыздырғанда, " күміс айна " түзілмейді. Бұл сахароза құрамында альдегид тобы жоқ екенін дәлелдейді.

21 слайд

22 слайд
Сахарозаны қышқыл қатысында қыздырғанда гидролизденіп, екі моносахарид — глюкоза мен фруктоза түзіледі: C 12 H 22 O 12 + H 2 O → C 6 H 12 O 6 + C 6 H 12 O 6 Яғни, сахарозаның молекуласы әр түрлі моносахарид қалдығынан — глюкоза және фруктозадан түзіледі екен:

22 слайд

23 слайд
Дисахаридтер Лактоза Сахароза Мальтоза

23 слайд

24 слайд
Сахароза бізге кәдімгі қант түрінде жақсы таныс. Сахароза – суда өте жақсы еритін, тәтті дәмді, ақ түсті кристалл. Сахарозаның балқу температурасы 160°С; балқыған сахароза қатса аморфты мөлдір масса – карамель түзіледі

24 слайд

25 слайд
Сахароза, негізінен, тағам ретінде, кондитер өнеркәсібінде қолданылады. Оны гидролиздеп, жасанды бал алады. Адам және жануарлар организмінде ферменттердің әсерінен ыдырайды. Сахарозаны өнеркәсіпте қант қызылшасынан және қант қамысынан алады. Сахароза этил спиртін алуда маңызды өнім болып табылады. Дисахаридтерді сатылап гидролиздеп полисахаридтерден алуға болады: (C 6 H 12 O 5 ) n + n H 2 O → n/2 C 12 H 22 O 11 Сахарозаның изомерлері Лактоза — сүт қанты. Молекуласы глюкоза мен оның изомері галактозаның қалдығынан құралған. Гидролиздегенде глюкоза мен галактозаға айналады: C 12 H 22 O 11 + H 2 O → C 6 H 12 O 6 + C 6 H 12 O 6 Лактоза коректілігі өте жоғары өнім. Тәттілігі сахарозадан төмендеу. Мальтоза . Табиғатта бос күйінде кездеспейді, бұл дисахаридті крахмалдан алады. Гидролиздегенде глюкозаның екі молекуласын түзеді: С 12 H 22 O 11 + H 2 O → 2C 6 H 12 O 6Сахароза, негізінен, тағам ретінде, кондитер өнеркәсібінде қолданылады. Оны гидролиздеп, жасанды бал алады. Адам және жануарлар организмінде ферменттердің әсерінен ыдырайды. Сахарозаны өнеркәсіпте қант қызылшасынан және қант қамысынан алады. Сахароза этил спиртін алуда маңызды өнім болып табылады. Дисахаридтерді сатылап гидролиздеп полисахаридтерден алуға болады: (C 6 H 12 O 5 ) n + n H 2 O → n/2 C 12 H 22 O 11 Сахарозаның изомерлері Лактоза — сүт қанты. Молекуласы глюкоза мен оның изомері галактозаның қалдығынан құралған. Гидролиздегенде глюкоза мен галактозаға айналады: C 12 H 22 O 11 + H 2 O → C 6 H 12 O 6 + C 6 H 12 O 6 Лактоза коректілігі өте жоғары өнім. Тәттілігі сахарозадан төмендеу. Мальтоза . Табиғатта бос күйінде кездеспейді, бұл дисахаридті крахмалдан алады. Гидролиздегенде глюкозаның екі молекуласын түзеді: С 12 H 22 O 11 + H 2 O → 2C 6 H 12 O 6

25 слайд

26 слайд
Полисахаридтер — молекуласында гликозидті байланысқан 10- нан артық моносахарид қалдықтары бар көмірсулар. Полисахаридтердің молек. массасы бірнеше мыңнан (ламинарин, инулин) бірнеше млн-ға дейін (гиалурон қышқылы, гликоген) жетеді. Полисахаридтерге моносахаридтердің бір ғана түрінен немесе әр түрінен құралатын целлюлоза, крахмал, хитин, пектиндік заттар, гликопротеиндер, гепарин, т.б. жатады. Полисахаридтер сілтіге төзімді, қышқылда диполимерленеді, суда жақсы ериді. П-дің биологиялық маңызы әр алуан.[1] Полисахаридтердің жалпы формуласы (С6Н10О5) n, көптеген моносахарид молекуласының қалдықтарынан тұрады. Өсімдіктер мен жануарлар организмінде ферменттердің әсерінен фотосинтез нәтижесінде түзілген моносахарид молекулалары поликонденсацияланып, полисахаридтер түзіледі: 6СО 2 + 6Н 2 О → С 6 Н 12 О 6 + 6О 2 nС 6 Н 12 О 6 → (С 6 Н 10 О 5 ) n + nH 2 O Полисахаридтердің маңызды өкілі — крахмал мен целлюлоза.

26 слайд

27 слайд
 Крахмал — табиғи полимер. Ол екі полисахаридтен: амилоза мен аминопектиннен тұрады  Полимерлену дәрежесі —  n -нің мәні крахмалдың әр түрлі молекуласында шамамен 200-ден 2000-ға дейін болады. Крахмалдың молекулалық массасы бірнеше жүз мыңнан (амилоза) миллионға дейін (амилопектин) жетеді.  Крахмалдың макромолекуласы циклді α-глюкозаның қалдықтарынан тұрады. Крахмал түзілу процесінің сызбанұсқасы:  Яғни, крахмалдың қарапа...

27 слайд