Ашық сабақ Қарахан мемлекеті

1 слайд
“ ЖАРЫҚ ӘДІСІ” ТОПҚА БӨЛУ І то п І І то п І І І то п

2 слайд
Үй тапсырмасы: Жылдар сөйлейді  942 -1212ж  XI –XIII ғ  XII –XIII ғ  1128-1212 ж  X –XIII ғ Дескриптор: Білім алушы Берілген жылдарда болған оқиғаларға сипаттама береді.

3 слайд
Жауабы  942 -1212ж . Қарахан мемлекеті өмір сүрген.  XI –XIII ғ Қыпшақ хандығы өмір сүрген уақыт.  XII –XIII ғ Наймандар,керейіттер,жалайырлар мемлекеттері өмір сүрген уақыт.  X –XIII ғ дамыған орта ғасырлар.  1128-1212 ж Қарақытай мемлекеті өмір сүрген уақыт

4 слайд
Оқу мақсаты : 6.3.1.3 – X ғ. – XIII ғ. басындағы мемлекеттердің даму ерекшеліктерін түсіндіріп, олардың ұқсастықтары мен айырмашылықтарын анықтау; 6.2.1.2 ислам дінінің қоғамдық өмірге ықпалын анықтау; 6.3.1.4 тарихи ұғымдарды қолданып, Қарахан мемлекетіндегі жер иелену ерекшеліктерін түсіндір Сабақ мақсаты: X ғ. – XIII ғ. басындағы Қарахан мемлекетінің даму ерекшеліктері мен жер иеліктерінің түрлерін анықтау; Сабақ тақырыбы: Қарахан мемлекеті

5 слайд
Жаңа терминдер: Иқта - өз пайдасына салық жинау құқығы бар жер үлесі. Иқтадар-иқтаның иесі, феодал. Вақф - мұсылман дінбасыларының жері. Мүлік – (мильк) орта ғасырладағы дінбасыларының жекеменшік жерлері.

6 слайд
Қарахан мемлекетінің құрылуы мен жер аумағы. • Қарахан мемлекетінің құрылуы Жетісу мен батыста Испиджабқа, шығыста Қашғарға дейінгі алып аумақтағы саяси оқиғалармен, қарлұқ мемлекетінің құлдырауымен тікелей байланысты. Осы аумақтағы шиеленіскен саяси жағдайды Қашғар билеушісі Сатұқ Боғра(915-955 жж.) пайдалана білді. 942 жылы Сатұқ Баласағұнды басып алып, өзін қаған деп жариялады. Болжам бойынша Қарахан атауы осы билеуші ұрпақтың арғы атасы Қараханнан шыққан. • Мемлекет территориясы Х ғасырдың аяғында қалыптасты. Батыста Мауараннахрды, Жетісу жері мен ШығыстаҚашағарды алып жатса, солтүстікте Қыпшақ хандығымен Алакөл менБалқаш көлдерін бойлай шегаралас жатты.Мелекеттің астанасы Баласағұн қаласы болды • Сатұқ исламды қабылдап Дослан Қарахан лауазымын алды. 955 жылы Сатұқ Боғра қайтыс болды,  билік ұлы Мұсаның қолына өтті.Бұл кезде мемлекеттің ішкі жағдайында саяси дағарыс болды. Мұса қаған 960 жылы мемлекет іргетасын нығайту мақсатында исламды Қарахан мемлекетінің мемлекеттік діні ретінде жариялады. • 999 жылы қарахандықтар самани мемлекетінің иелігіндегі Испиджап, Самарқан және Бұхара қалаларын басып алды.

7 слайд
Саяси-әлеуметтік құрылымы. • Бұрын Қарлұқ қағанатыныңиелігінде болған аймақтардағы үйсін, оғыз, қаңлы тайпалары мемлекет қарамағына кірді. Қарахан мемлекетінің құрылуына Жетісужеріндегі қарлұқ, шігіл, яғма тайпалары зор рөл атқарды.

8 слайд
Қоғамдық құрылысы. • Қарахан мемлекетіндегі билік екі ірі этносаяси бірлестік шігілдер мен  яғма ақсүйектерінің  қолында болды. Елді батыс және шығыс бөліктерге бөлінген өз қағандары басқарды. Шығыс бөлігінің қағаны жоғары билеуші саналды.Оның ордасы Баласағұн қаласы, ал кіші батыс қағанның ордасы Бұхара, кейін Самарқанд болды.Міне осылайша, Қарахан мемлекетінде екі әулет қатар билік құрды, демек биліктің қосарлы жүйесі қалыптасты. Мемлекеттегі жоғары билік мұрагерлік жолмен берілді.Қаған қолына шексіз билік шоғырланды.Жериелену,салық жинау жүйесі біршама өзгеше болды. Қарахандықтарда ихта деп аталатын жер иеленудің ерекше түрі болды.Оны иеленушілер ихтадар деп аталды.Бұның мәні, қаған өз маңайындағыларға,өз туысқандарына белгілі бір жер үлестерін бөліп берді және сол аумақтан салық жинау құқығын сыйлады. Мұсылман дінбасыларына өсиет етіп берілген жерлер -вақф деп аталды. Олар бұл жерлерді салық жинау құқығымен бірге алды, ал түскен кірісті мешітке,мектепке,медресеге жұмсаулары керек болды. Жекеменшік-мүлік, яғни мемлекеттік салық түріндегі жерлер болды. • Ихталық жүйе Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан өмірінде маңызды рөл атқарды. Ихталық жүйе жаңа ақсүйек қауымын қалыптастырды және феодалдық қатынастардың дамуына ықпал етті.

9 слайд
Шаруашылығы. • Қарахан мемлекеті Орталық Азияның ұлан байтақ аумағын қамтыды. Өзіне дейінгі түрік қағандарынан айырмашылығы қарахандардың қалалық өңірге жақындығында. Мемлекет қүрамына көпетген ірі қалалар мен орта қалалар енді. Қыр өңіріндегі тайпалар көшпелі және жартылай өшпелі мал шаруашылығымен айналысты.

10 слайд
Қазақстан мен Орта Азияның ХІІғ.дейінгі картасы

11 слайд
1-тапсырма: «Жоғалған сөзді тап!» • Деректер бойынша Қарахан әулетінің шығу тегі ______ _______________ байланысты. • 999 жылы қарахандықтар ______________ мемлекетін талқандады. • Қарахан мемлекеті мен Қыпшақ хандығы арасындағы солтүстіктік шегара ____________ және _____________ көлдерінің бойымен өтті. • 942 жылы Қашғариядағы қарлұқ тайпалары ____________ қаласын басып алды. • Ихта және ихталақ жүйе _________________ қатынастардың дамуына ықпал етті. • Дескриптор • Мәтіндегі сөйлемдерді керекті сөздермен толықтырады.

12 слайд
2- тапсырма Сәйкестендіру

13 слайд
3-тапсырма: «Фигуралар сырын аш!» • Қарахан мемлекетіндегі жер иелену мен салық түрлерінің атауына сәйкес мағына беріңіз • Дескриптор • Білім алушы • Қарахан мемлекетіндегі жер иеліктерін анықтайды және сипаттайды; • Қарахан мемлекетіндегі салық түрлерін анықтайды және сипаттайды; Фақф Иқта Мүлік

14 слайд
• Жауабы : • 1. Қарахан мемлекетіндегі жер иеліктерін иқта, вақф және мүлік жатады. • 2. Иқта- қағанның өз маңайындағыларға,туысқандарына берген жер үесі және сол аумақтан салық жинау құқығын да оларға сыйлады. • 3. Вақф - дінбасыларына өсиет етіп берілген жерлер, бұл жерлер де салықтан босатылды. • 4. Жекеменшік-мүлік- мемлекеттік салық түріндегі жерлер болды.

15 слайд
4-тапсырма:«Кім жылдам?» • Қарахан мемлекетінде болған оқиғаларды анықтаңыз 1) ислам мемлекттік дін деп жарияланды 2) көшпелі түркілердің отырықшылануы тоқтады 3 ) будда мемлекеттік дін деп жарияланды 4) көшпелі түркілердің отырықшылануы белсенді түрде жүрді 5) иқталық жүйе қалыптасты 6) Бір орталыққа бағынған билік жүйесі қалыптасты • Дескриптор Білім алушы 1. Қарахан мемлекетінде болған 1оқиғаны анықтайды; 2. Қарахан мемлекетінде болған 2-ші оқиғаны анықтайды; 3. Қарахан мемлекетінде болған 3-ші оқиғаны анықтайды.

16 слайд
Жауабы : 1) ислам мемлекттік дін деп жарияланды 2) көшпелі түркілердің отырықшылануы белсенді түрде жүрді 3) иқталық жүйе қалыптасты

17 слайд
Жаңа сабақты бекіту сұрақтары 1 . Қарахан мемлекетінің негізін қалады? А) Қарахан Б) Сатұқ Боғрахан В) Бумын Г) Сұлу қаған   2. 942 жылы Қарахандар қай қаланы басып алды? А) Баласағұн , Б) Суяб В) Түркістан Г) Талхиз   3. Ихта- жер беліктері не үшін берілді ? А) Салық жинау үшін Б)Қарыз ретінде В)Көмек ретінде Г) Сыйақы ретінде

18 слайд
Рефлексия «Сауалнама » Үй тапсырмасы: тақырып бойынша 5 -7 сұрақ дайындау.