Ашық сабақ, тақырыбы Нуклеин қышқылдары,

1 слайд
Нұр-Сұлтан қаласы , № 74 мектеп-гимназиясы Тақырыбы: Нуклеин қышқылдары. Көрсетілім №6 «ДНК мен РНК молекулаларының модельдері» 11-сынып ҚГБ Химия пәні мұғалімі: Султанова Гулназа

2 слайд
2 11.5.1.21 –ДНК мен РНК биологиялық рөлін түсіндіру  11.5.1.22 –гендік инженерия мен биотехнологияның маңызын түсіну  нуклеин қышқылдарының биологиялық рөлін,  гендік инженерия мен биотехнология маңызын біледі Оқу мақсаты Ба ғалау критерийлері

3 слайд
Сипаттары ДН Қ РН Қ 1. Молекулалы қ құ рылымы Комплементарлық принцип бойынша А мен Т; Г мен Ц арасында пайда болатын сутектiк байланыстар арқылы қосылған екi қарама-қарсы бағыталған полинуклеотидтiк тiзбектен тұратын биспираль. Бiр полинуклеотидтiк тiзбек 2. Нуклеотидтер қ ұрамы 1. азотты қ негiздердiн т ү рлерi - А,Т, Г, Ц 2. моносахаридтiң т ү рi – дезоксирибоза 3. Фосфор қышқылының қалдығы 1. азотты қ негiздердiн т ү рлерi - У, А, Г, Ц 2. моносахаридтiң т ү рi – рибоза 3. Фосфор қышқылының қалдығы 3. Қ асиеттерi - Авторепродукцияға (екi еселену) қ аб і леттiлiгi бар. Ескi ДН Қ -ның әр тiзбегi жаңа тiзбектiң синтезделуiнде қ алып (матрица) ретiнде қ олданылады - ДН Қ -ның нуклеотидтiк қ ұрамына түрлiк ерекшелiк тән, бiра қ әр ағзаның барлы қ жасушаларындағы ДН Қ бiрдей болады. - Авторепродукцияға қ аб і леттiлiгi жо қ . РН Қ -ның барлы қ түрлерi ДН Қ молекуласының бiр тiзбегiн қ алып ретiнде колдана отырып синтезделедi - -РН Қ -ның нуклеотидтiк қ ұрамында түрлiк ерекшелiк жо қ , және бiр организмнiң әр жасушасында РН Қ түрлерi айры қ ша болуы мүмкiн (әсiресе а қ паратты қ РН Қ ) 4. Қ ызметтерi 1. ДН Қ - а қ паратты қ қ алып - өйткенi оның бойында барлы қ тұ қ ым қ уалайтын а қ парат жазылған 2. ДН Қ тұ қ ым қ уалау а қ паратын жасушаның ұ рпа қ қ атарында өзгермей берiлуiн қ амтамасыз етедi - Тұ қ ым қ уалау а қ паратын жүзеге асыру қ ызметi. РН Қ қ ызметiне қ арай ү ш түрге бөлiнедi

4 слайд
Нуклеин қышқылдарының биологиялық маңызы ДНҚ бүкіл гендік ақпаратты сақтайды, бірақ нәруыз синтезіне тікелей қатыспайды. ДНҚ мен нәруыз синтезі жүретін орын аралығында РНҚ байланыстырушы қызмет атқарады. Жасушада әртүрлі қызмет атқаратын РНҚ-ның үш типі бар: 1. Ақпараттық немесе матрицалық РНҚ (м-РНҚ) хромосомадағы ДНҚ-ның генетикалық ақпаратын нәруыз синтезі жүретін рибосомаға жеткізеді. 2. Тасымалдаушы РНҚ (т-РНҚ) аминқышқылдарын рибосомаларға жеткізеді. 3. Рибосомалық РНҚ (р-РНҚ) рибосомадағы нәруыз синтезіне тікелей қатысады. Іс жүзінде рибосомаларды нәруыз синтезінің фабрикасы деуге болады.

5 слайд
ДНҚ және РНҚ қызметтері ДНҚ және РНҚ жасушаның қай бөлігіне шоғырланса, соған байланысты қызмет атқарады. ДНҚ мен РНҚ қызметтері 1940 жылдан бері анықталып, түрлі биологиялық тәжірибелер арқылы дәлеледенген. Осы зерттеулер нәтижесінде молекулалық генетика ғылымы жедел дами бастады. Соңғы жылдары ғалымдар жоғары организмдердің гендерін бактериялар мен ашытқы саңырауқұлақтарының организміне енгізуді іске асырды. Соңынан оларды ақуыз синтездеуге пайдаланды. Мысалы, инсулин генін осылайша жұмыс істеткізді. Адам инсулинін ең алғаш рет Е. coli деген бактерияның көмегімен 1982 жылы алынды.

6 слайд
Гендік инженерия ол функционалдық  активті генетикалық құрылымдарды рекомбинаттық  ДНҚ молекулалары түрінде қолдан құрастыру. Гендік иженерияның  мәні жеке гендерді бір организмнен  алып басқа организмге көшіру. Бұған  рестриктаза мен лигаза ферменттерінің ашылуы мүмкіндік туғызады. Рестриктазалар ДНҚ молекуласын белгілі жерлерден  жеке үзінділерге қиып бөлшектейтін ыдыратушы фермент. Қазір ДНҚ  молекуласын бір-бірінен өзгеше 120 жерінен үзетін 500-ден астам  рестриктазалар анықталған. Алынған  полинуклеотид бөлшектерінінің  комплементарлық  немесе жабысқыш ұштарын  ДНҚ лигазасы – бір-біріне желімдеп реттеп жалғастырып қосады. Осы ферменттердің  көмегімен бір ДНҚ молекуласынан  қажетті ген бөлініп алынып, басқа  ДНҚ молекуласын үзінділерімен  құрастырылып рекомбинанттық, яғни жаңа будан ДНҚ жасалады. Гендік инженерия және биотехнология маңызы

7 слайд
Алғашқы рет рекомбинаттық  ДНҚ 1972 жылы АҚШ та Стенфорд университетінде  П. Бергтің лабораториясында  жасалған. Онда пробирка ішінде үш түрлі микроорганизмнің ДНҚ лары – лямбда фагтің және шек  таяқшасы бактериясының ДНҚ фрагменттері мен маймылдың онкогендік вирусының  толық геномы қосылған еді. Өсімдіктердің гендік инженериясы  саласында бірінші жұмыстар In vitro өсірілетін клеткалармен 1980 жылы жүргізілген. 1983 жылы алдымен күнбағыстың трансгендік  каллусы, кейін сол каллустан  табиғатта мүлдем болмаған санбин өсімдігі алынды. Санбин деген ол геномында  бұршақтың белогі фазеолинді кодтайтын  гендері бар күнбағыс өсімдігі еді. Гендік инженерия гендерді тасымалдау тәсілі ретінде болашақта  екпе өсімдіктердің селекциясының  тиімді аспабы бола алады. Қазіргі кезде  гендік инженерия алғашқы қадамдарын басып, екпінді дамып келеді. Гендік инженерия және биотехнология маңызы

8 слайд
1-тапсырма: ДНҚ молекуласында пуриндік және пиримидиндік тізбектердің саны неге бірдей болады? Дескриптор: оқушылар сұраққа жауап табады Бекіту тапсырмасы

9 слайд
1-тапсырма: Дұрыс жауап ДНҚ макромолекуласы екі полинуклеотидтік тізбектен тұратын қосарланған оралма болып табылады. Бұл екі оралма бір-бірімен комплементарлы яғни сай. Сондықтан пуриндік және пиримидіндік тізбектер саны тең болады Бекіту тапсырмасы

10 слайд
• нуклеин қышқылдарының биологиялық маңызын білдіңіздер • нуклеин қышқылдарының қызметі, гендік инженерия дамуы туралы мәлімет алдыңыздар Қорытынды

11 слайд
М.Қ. Оспанова Қ.С. Аухадиева Т.Г. Белоусова Химия 1 1 сынып Қосымша ресурстар