Атом ядросы
18 Ақпан 2025
65
1 слайд
1.Атом құрылысының «планетарлық»
моделін ұсынған ғалым кім? Қай
елдің ғалымы? Қай жылы ұсынды?
Ағылшын ғалымы
Э.Резерфорд,
1911 жылы
1 слайд
1.Атом құрылысының «планетарлық» моделін ұсынған ғалым кім? Қай елдің ғалымы? Қай жылы ұсынды? Ағылшын ғалымы Э.Резерфорд, 1911 жылы
2 слайд
2.Атомның құрылысын кім айтып береді?
Атомның центрінде
ядро орналасқан,
электрондар ядро
айналасында
эллипстік орбита
бойымен
қозғалады.
2 слайд
2.Атомның құрылысын кім айтып береді? Атомның центрінде ядро орналасқан, электрондар ядро айналасында эллипстік орбита бойымен қозғалады.
3 слайд
3.Электрон қалай белгіленеді?
Заряды қандай? Массасы нешеге тең?
(
-1
0
е)
Электрон
m
е= 9,1*10
-31
кг
3 слайд
3.Электрон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? ( -1 0 е) Электрон m е= 9,1*10 -31 кг
4 слайд
4.Протон қалай белгіленеді?
Заряды қандай? Массасы нешеге тең?
(
1
1
р)
П р о т о н
m
p
= 1,6726 *10
-27
кг
4 слайд
4.Протон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? ( 1 1 р) П р о т о н m p = 1,6726 *10 -27 кг
5 слайд
5. Нейтрон қалай белгіленеді?
Заряды қандай? Массасы нешеге тең?
Н е й т р о н
(
0
1
n )
m
n
= 1,6749 *10
-27
кг
5 слайд
5. Нейтрон қалай белгіленеді? Заряды қандай? Массасы нешеге тең? Н е й т р о н ( 0 1 n ) m n = 1,6749 *10 -27 кг
6 слайд
6.Массалық сан дегеніміз не? Қалай
белгіленеді, формуласы қандай?
7. Нуклон дегеніміз не
(А= Z+N)
(Протон мен
нейтронның жалпы
санын нуклон дейміз.)
6 слайд
6.Массалық сан дегеніміз не? Қалай белгіленеді, формуласы қандай? 7. Нуклон дегеніміз не (А= Z+N) (Протон мен нейтронның жалпы санын нуклон дейміз.)
7 слайд
8.Химиялық элементтің ядросының
белгіленуі?
9.Изотоп дегеніміз не?
10.Изобара дегеніміз не?
(
z
A
Х)
(Z=Z, A≠A)
(Z ≠ Z, A = A)
7 слайд
8.Химиялық элементтің ядросының белгіленуі? 9.Изотоп дегеніміз не? 10.Изобара дегеніміз не? ( z A Х) (Z=Z, A≠A) (Z ≠ Z, A = A)
8 слайд
Сабақтың тақырыбы:
Атомдық ядро. Ядроның нуклондық моделі.
Изотоптар. Ядродағы нуклондардың
байланыс энергиясы
11. 8.2.3 - атомдық ядроның байланыс энергиясын есептеу
және меншікті байланыс энергиясының ядроның массалық
санына тәуелділігін түсіндіру
8 слайд
Сабақтың тақырыбы: Атомдық ядро. Ядроның нуклондық моделі. Изотоптар. Ядродағы нуклондардың байланыс энергиясы 11. 8.2.3 - атомдық ядроның байланыс энергиясын есептеу және меншікті байланыс энергиясының ядроның массалық санына тәуелділігін түсіндіру
9 слайд
Атом ядросы зарядының
формуласы
эВ
Атом ядросы массасының
формуласы
q=Z*e
Атом ядросы радиусының
формуласы
М.а.б.
Ядролық физикадағы ұзындық
бірлігі
R=R
0A
1/3
Ядролық физикадағы
масса бірлігі
Фм (ферми)
Ядролық физикадағы энергия
бірлігі
М= qBR/v
Б) “Сәйкесін тап” ойыны
9 слайд
Атом ядросы зарядының формуласы эВ Атом ядросы массасының формуласы q=Z*e Атом ядросы радиусының формуласы М.а.б. Ядролық физикадағы ұзындық бірлігі R=R 0A 1/3 Ядролық физикадағы масса бірлігі Фм (ферми) Ядролық физикадағы энергия бірлігі М= qBR/v Б) “Сәйкесін тап” ойыны
10 слайд
F
тарт
=Gm
1
m
2
/R
2
F
теб
=kq
1
q
2
/R
2
10 слайд
F тарт =Gm 1 m 2 /R 2 F теб =kq 1 q 2 /R 2
11 слайд
Ядродағы нуклондарды ыдырап
кетуден сақтап, оның берік
байланысын қамтамасыз ететін
күштер – ядролық күштер деп
аталады.
11 слайд
Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер – ядролық күштер деп аталады.
12 слайд
Ядролық
күштер
Күшті
әрекет-
тесу
күштері
Қысқа
әрекетті
күштер
Зарядқа
тәуелсіз
Қанық-
қыш
күштер
Кулондық
күштер
қатарына
жатпайды
12 слайд
Ядролық күштер Күшті әрекет- тесу күштері Қысқа әрекетті күштер Зарядқа тәуелсіз Қанық- қыш күштер Кулондық күштер қатарына жатпайды
13 слайд
Нуклондардың ядродағы байланыс энергиясы
М
я< Z*m
p + N*m
n
Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен
нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда
болатын массалар айырымын Массалар ақауы
– деп айтамыз.
- масса ақауының
формуласы
∆М= Z*m
p + N*m
n - M
я
13 слайд
Нуклондардың ядродағы байланыс энергиясы М я< Z*m p + N*m n Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымын Массалар ақауы – деп айтамыз. - масса ақауының формуласы ∆М= Z*m p + N*m n - M я
14 слайд
Атом ядросын түгелімен жеке нуклонға ыдырату үшін қажетті минимал энергияны -
ядроның байланыс энергиясы дейміз.
Энергия үшін МэВ -өлшем бірлігі қолданылады:
Е
б
= ( Z*m
p
+ N*m
n
- M
я
)*931,5 МэВ
немесе Е
б
=( Z*m
Н
+ N*m
n
– M
а
)*931,5 МэВ.
∆М= Е
б
/ c
2
.
Е
б
= ΔM*c
2
Е
б
=( Z*m
p
+ N*m
n
- M
я
)*c
2
немесе
Е
б
=( Z*m
Н
+ N*m
n
– M
а
)*c
2
;
– байланыс
энергиясының
формуласы;
14 слайд
Атом ядросын түгелімен жеке нуклонға ыдырату үшін қажетті минимал энергияны - ядроның байланыс энергиясы дейміз. Энергия үшін МэВ -өлшем бірлігі қолданылады: Е б = ( Z*m p + N*m n - M я )*931,5 МэВ немесе Е б =( Z*m Н + N*m n – M а )*931,5 МэВ. ∆М= Е б / c 2 . Е б = ΔM*c 2 Е б =( Z*m p + N*m n - M я )*c 2 немесе Е б =( Z*m Н + N*m n – M а )*c 2 ; – байланыс энергиясының формуласы;
15 слайд
Бөлшектер,
химиялық
элементтер
Тыныштық
массасы
Тыныштық
энергиясы Химиялық
элементтер
Тыныштық
массасы
Тыныштық
энергиясы
м.а.б МэВ м.а.б ГэВ
Электрон
о
е
-1
0,005486 0,510999Азот
13
N
7
13,00574
Протон
1
р
1
1,0072765 938,27231Азот
14
N
7
14,00307
Нейтрон
1
n
0
1,0086649 939,56563Азот
15
N
7
15,00011
Сутегі
1
Н
1
1,007825 938,78326Көміртек
11
С
6
11,01143
Сутегі
2
Н
1
2,014102 1876,1246Көміртек
12
С
6
12 11,177932
Сутегі
3
Н
1
3,016062 2809,4446Көміртек
13
С
6
13,00335 12,112550
Гелий
4
Не
2
4,002603 3728,4020Көміртек
14
С
6
14,00324
Гелий
3
Не
2
3,016042 2809,4260Фтор
19
F
9
18,9984
Литий
6
Li
3
6,01513 Неон
20
Ne
10
19,99244
Литий
7
Li
3
7,01601 Натрий
23
Na
11
22,98977
Бериллий
7
Be
4
7,01693 Натрий
24
Na
11
23,99097
Бериллий
8
Be
4
8,00531 Магний
24
Mg
12
23,98504
Бериллий
9
Be
4
9,01219 Алюминий
27
Al
13
26.98146
Бор
9
B
5
9,01354 Уран
234
U
92
234,039651
Бор
10
B
5
10,01294 Уран
235
U
92
235,04418 21,824232
Бор
11
B
5
11,00930 Уран
238
U
92
238,05113 22,174328
Оттек
15
O
8
15,00307 Нептуний
239
Np
93
239,05320 22,267670
Оттек
16
O
8
15,9949194 Плутоний
239
Pu
94
239,05242 22,267597
Оттек
17
O
8
16,999134
Оттек
18
O
8
17,99915983
Кейбір бөлшектер мен элементтердің
бейтарап атомдарының тыныштық массалары мен энергиялары берілген
15 слайд
Бөлшектер, химиялық элементтер Тыныштық массасы Тыныштық энергиясы Химиялық элементтер Тыныштық массасы Тыныштық энергиясы м.а.б МэВ м.а.б ГэВ Электрон о е -1 0,005486 0,510999Азот 13 N 7 13,00574 Протон 1 р 1 1,0072765 938,27231Азот 14 N 7 14,00307 Нейтрон 1 n 0 1,0086649 939,56563Азот 15 N 7 15,00011 Сутегі 1 Н 1 1,007825 938,78326Көміртек 11 С 6 11,01143 Сутегі 2 Н 1 2,014102 1876,1246Көміртек 12 С 6 12 11,177932 Сутегі 3 Н 1 3,016062 2809,4446Көміртек 13 С 6 13,00335 12,112550 Гелий 4 Не 2 4,002603 3728,4020Көміртек 14 С 6 14,00324 Гелий 3 Не 2 3,016042 2809,4260Фтор 19 F 9 18,9984 Литий 6 Li 3 6,01513 Неон 20 Ne 10 19,99244 Литий 7 Li 3 7,01601 Натрий 23 Na 11 22,98977 Бериллий 7 Be 4 7,01693 Натрий 24 Na 11 23,99097 Бериллий 8 Be 4 8,00531 Магний 24 Mg 12 23,98504 Бериллий 9 Be 4 9,01219 Алюминий 27 Al 13 26.98146 Бор 9 B 5 9,01354 Уран 234 U 92 234,039651 Бор 10 B 5 10,01294 Уран 235 U 92 235,04418 21,824232 Бор 11 B 5 11,00930 Уран 238 U 92 238,05113 22,174328 Оттек 15 O 8 15,00307 Нептуний 239 Np 93 239,05320 22,267670 Оттек 16 O 8 15,9949194 Плутоний 239 Pu 94 239,05242 22,267597 Оттек 17 O 8 16,999134 Оттек 18 O 8 17,99915983 Кейбір бөлшектер мен элементтердің бейтарап атомдарының тыныштық массалары мен энергиялары берілген
16 слайд
Мыс:
13
Al
27
ядросының байланыс энергиясын
табыңдар.
Бер:
13
Al
27
A=Z+N; N=A –Z = 27-13=14
Z=13, A=27
Е
б= ΔM*931,5 МэВ
∆М= Z*m
Н
+ N*m
n
– M
а
Т/к: Е
б - ? Е
б= (Z*m
Н + N*m
n – M
а )*931,МэВ
Е
б=(13 *1,0078 + 14*1,0086 – 26,9814) *931,МэВ =
(13,1014 + 14,1204 - 26,9814) *931,МэВ =
223,93 МэВ
16 слайд
Мыс: 13 Al 27 ядросының байланыс энергиясын табыңдар. Бер: 13 Al 27 A=Z+N; N=A –Z = 27-13=14 Z=13, A=27 Е б= ΔM*931,5 МэВ ∆М= Z*m Н + N*m n – M а Т/к: Е б - ? Е б= (Z*m Н + N*m n – M а )*931,МэВ Е б=(13 *1,0078 + 14*1,0086 – 26,9814) *931,МэВ = (13,1014 + 14,1204 - 26,9814) *931,МэВ = 223,93 МэВ
17 слайд
Меншікті байланыс энергиясы деп
ядроның байланыс энергиясының А массалық
санға қатынасын, яғни бір нуклонға сәйкес
келетін байланыс энергиясын айтады
Е
м.б
= Е
б
/А - меншікті байланыс энергиясы
17 слайд
Меншікті байланыс энергиясы деп ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасын, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясын айтады Е м.б = Е б /А - меншікті байланыс энергиясы
18 слайд
1Н
2 -
1,1 МэВ/нуклон
26Fe
56 -
8,8 МэВ/нуклон
92U
238 -
7,6 МэВ/нуклон
18 слайд
1Н 2 - 1,1 МэВ/нуклон 26Fe 56 - 8,8 МэВ/нуклон 92U 238 - 7,6 МэВ/нуклон
19 слайд
Ядродағы протондардың
немесе нейтрондардың саны
мына сандарға тең болса
2,8,20,24,50,82,126
онда оларды қосарланған
киелі санды ядро деп атайды
және олардың ядролары аса
тұрақты болып келеді.
Ал, егер протондардың да,
нейтрондардың да сандары
киелі сандарға тең болса
онда олар
киелі сандар,
ядролары тұрақты
болады.
Табиғатта ондай бес
ядро бар:
2
He
4
,
8
O
16
,
20
Ca
40
,
24
Cr
48
,
82
Pb
208
19 слайд
Ядродағы протондардың немесе нейтрондардың саны мына сандарға тең болса 2,8,20,24,50,82,126 онда оларды қосарланған киелі санды ядро деп атайды және олардың ядролары аса тұрақты болып келеді. Ал, егер протондардың да, нейтрондардың да сандары киелі сандарға тең болса онда олар киелі сандар, ядролары тұрақты болады. Табиғатта ондай бес ядро бар: 2 He 4 , 8 O 16 , 20 Ca 40 , 24 Cr 48 , 82 Pb 208
20 слайд
20 слайд
21 слайд
1. Ядродағы нуклондарды ыдырап
кетуден сақтап, берік байланысын
қамтамасыз ететін күштер
А)Гравитациялық
күштер
В)Ядролық
күштер
С)Магниттік
күштер
21 слайд
1. Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, берік байланысын қамтамасыз ететін күштер А)Гравитациялық күштер В)Ядролық күштер С)Магниттік күштер
22 слайд
2. Массалар ақауын
есептейтін формула
А) ΔM=Z*m
p
+ N*m
n
–M
я
В) ΔM=Z(m
p
-m
n
) –M
я
С)ΔM=(А-Z)*(m
p
+ m
n
) –M
я
22 слайд
2. Массалар ақауын есептейтін формула А) ΔM=Z*m p + N*m n –M я В) ΔM=Z(m p -m n ) –M я С)ΔM=(А-Z)*(m p + m n ) –M я
23 слайд
А) Е
б
= ΔM*c
2
С) Е=hν
В) Е
м.б
= Е
б
/А
3. Байланыс
энергиясының
формуласы
23 слайд
А) Е б = ΔM*c 2 С) Е=hν В) Е м.б = Е б /А 3. Байланыс энергиясының формуласы
24 слайд
4. Меншікті байланыс
энергиясының формуласы
А
) Е= hν
В) Е б
= ΔM
*c
2
С
)Е м.б
= Е б
/А
24 слайд
4. Меншікті байланыс энергиясының формуласы А ) Е= hν В) Е б = ΔM *c 2 С )Е м.б = Е б /А
25 слайд
5. Киелі сандарға жататындар
С) 2; 8; 20
В) 3; 15;100
А) 1; 10; 25
25 слайд
5. Киелі сандарға жататындар С) 2; 8; 20 В) 3; 15;100 А) 1; 10; 25
26 слайд
6
. Қ
о
с
а
р
л
а
н
ғ
а
н
к
и
е
л
і
с
а
н
д
ы
я
д
р
о
л
а
р
А)
2
He
4
,
8
O
16
,
20
Ca
40
В)
3
Li
7
,
4
Be
9
,
26
Fe
56
С)
11
Na
23
,
29
Cu
64
,
47
Ag
108
26 слайд
6 . Қ о с а р л а н ғ а н к и е л і с а н д ы я д р о л а р А) 2 He 4 , 8 O 16 , 20 Ca 40 В) 3 Li 7 , 4 Be 9 , 26 Fe 56 С) 11 Na 23 , 29 Cu 64 , 47 Ag 108
27 слайд
Деңгейлік тапсырма
Деңгейі Тапсырмасы
І
Натрий
11Na
23
ядросының
құрамы қандай?
ІІ
Оттек
8
О
16
ядросының байланыс
энергиясын табыңдар.
ІІІ
Магний
12
Мg
24
ядросының
меншікті байланыс энергиясын
табыңдар.
27 слайд
Деңгейлік тапсырма Деңгейі Тапсырмасы І Натрий 11Na 23 ядросының құрамы қандай? ІІ Оттек 8 О 16 ядросының байланыс энергиясын табыңдар. ІІІ Магний 12 Мg 24 ядросының меншікті байланыс энергиясын табыңдар.
28 слайд
«Шапшаңдық »
сайысы
А
(Массалы
қ сан)
Е
б
(Байланыс
энергиясы)
Е
м.б
(Меншікті
байланыс
энергиясы
13 ? 7,47 МэВ/нуклон
2 2,23 МэВ ?
? 1801,6 МэВ 7,57 МэВ/нуклон
28 слайд
«Шапшаңдық » сайысы А (Массалы қ сан) Е б (Байланыс энергиясы) Е м.б (Меншікті байланыс энергиясы 13 ? 7,47 МэВ/нуклон 2 2,23 МэВ ? ? 1801,6 МэВ 7,57 МэВ/нуклон
29 слайд
“Физикалық тілде”
1.Резерфорд тәжірибелерінен тікелей атомның ...
моделі келіп шығады.
2.Центрінде массасы түгелдей жинақталған ... зарядталған
атом ядросы орналасқан.
3.Ядроны айнала, белгілі орбиталармен ...
қозғалып жүреді.
4.Электрондардың мұндай қозғалысы ядро тарапынан
болатын ... күштің әсерінен туады.
5.Протондар мен нейтрондарды жалпы түрде ...
деп атауға келісілген.
6.Протон – бұл заряды оң және модулі бойынша ...
зарядына тең бөлшек.
7.Электрон – бұл заряды теріс және модулі бойынша
элементарлық ... Кл зарядқа, ал массасы
... кг – ға тең бөлшек.
планетарлық
оң
нуклондар
электрондар
ядролық
электронның
е=1,6*10
-19
m
е
= 9,1*10
-31
29 слайд
“Физикалық тілде” 1.Резерфорд тәжірибелерінен тікелей атомның ... моделі келіп шығады. 2.Центрінде массасы түгелдей жинақталған ... зарядталған атом ядросы орналасқан. 3.Ядроны айнала, белгілі орбиталармен ... қозғалып жүреді. 4.Электрондардың мұндай қозғалысы ядро тарапынан болатын ... күштің әсерінен туады. 5.Протондар мен нейтрондарды жалпы түрде ... деп атауға келісілген. 6.Протон – бұл заряды оң және модулі бойынша ... зарядына тең бөлшек. 7.Электрон – бұл заряды теріс және модулі бойынша элементарлық ... Кл зарядқа, ал массасы ... кг – ға тең бөлшек. планетарлық оң нуклондар электрондар ядролық электронның е=1,6*10 -19 m е = 9,1*10 -31
30 слайд
Оқулықтан § оқу,
аралығындағы
есептерді шығару.
Сөзжұмбақ құрастыру.
Үйге тапсырма:
30 слайд
Оқулықтан § оқу, аралығындағы есептерді шығару. Сөзжұмбақ құрастыру. Үйге тапсырма:
31 слайд
Сабақты
қорытындылау
Бүгін
біз не өттік?
Қандай
сұрақ бар?
Менің сабақ
туралы
ойым
Шығу парағы
31 слайд
Сабақты қорытындылау Бүгін біз не өттік? Қандай сұрақ бар? Менің сабақ туралы ойым Шығу парағы
32 слайд
Сау
болыңыздар!
32 слайд
Сау болыңыздар!
