"Азаттық аңсаған Алаш арыстары"

1 слайд
“Азаттықты аңсаған Алаш арыстары”

1 слайд

2 слайд
АЗАТТЫҚТЫ АҢСАҒАН “AЛАШ” АРЫСТАРЫ

2 слайд

3 слайд
26 тамыз – қазақ баласы үшін айтулы даталардың бірі болуы тиіс еді. Алайда, ол күннің маңызын дәл қазір бірі білсе, бірі білмейді. Осыдан 100 жыл бұрын бір топ алаш азаматы қазақ елінің жер көлемін белгілеу үшін жан беріп, жан алысты. Ақыры, дегендеріне жетті. Бүгінгі Тәуелсіз еліміздің мемлекеттік шекарасы сол алаштың ардақты ұлдарының қажырлы еңбегінің арқасында белгіленген. Айтар әңгімеміздің әлқиссасын бүгінгі күннен бастап, кешегі өткен тарихқа барлау жасауды жөн көрдім…

3 слайд

4 слайд
Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың еліміз ­дің шекарасын тас-түйін етіп бекіткен соң, «Тұңғыш рет та ­рихта біздің мемлекет халықара­лық дәрежеде танылған нақты шекарасын белгіледі. 14 мың ша ­қырым мемлекеттік шекара межеленді» деп, ақжарма сөзін халқына арнағаны бар.  Рас, ТМД кеңістігінде ха ­лықаралық құқық нормаларымен заңды түрде бекітілген мемле ­кеттік шекараға Қазақстан ғана ие. Тіпті осы ТМД кеңістігінде шекара сызығын айқындамаған кейбір республикалар біраз тер ­ риториясынан айырылып қалған жайы бар... Құдайға шүкір, Қа ­зақстан шекарасына селкем түсірмей, уақытында шегендей алды. Рас, түйткілді мәселелер болмай қалған жоқ. Өйткені, 13400 шақырымға созылған шекараны бекіту оңай емес. Көр ­шілермен келісе отырып, бейбіт жолмен шешу, халықара ­лық деңгейге сай делимитациялау, демеркациялау бір пәрменмен шешілетін дүние емес. Тіпті ке ­зінде КСРО шеше алмаған Қы ­таймен шекарадағы даулы аймақ мәселесін шешу Қазақстанға оңай тимеді. Сондай- ақ, 7591 шақырымға созылып жатқан Ресеймен екі арадағы шекараны делимитациялау да қажырлы еңбектің арқасында келді. Соны ­мен қатар, Қырғызстан, Өзбек­стан, Түркіменстанмен де бейбіт келісімдер жүргізе отырып, шекара мәселесін ши шығармай шешіп алған жайымыз бар. Әрине, бұл жерде Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың ерен еңбегін айт ­пай кетуге болмайды. Мемлекет басшысының бет-беделі болма­ғанда, әлі де шекара мәселесін өзгелер секілді шеше алмай жүрер ме едік, кім білсін?! Құдайға шүкір, қазір еліміз халықаралық құқық норма ­ла­ры­мен заңды түрде бекітілген мем­лекеттік шекараға ие. Бұл жерде еске сала кететін бір жайт, тәуел ­сіз­дікке қол жеткізген еліміз та­ рихи мұрагерлік құқығы бойынша Кеңес Одағының құра ­мындағы Қазақ КСР-інің аумағы мен шекарасына иелік еткені белгілі. Ал ол шекараны бекіту үшін үлкен айқас болғанын та ­рихтан білеміз. Ең бастысы, алаш арыстары иісі қазақ жерінің тұтастығын сақтап қалу үшін жан беріп, жан алысты. Енді, осы мәселеге келейік. 

4 слайд

5 слайд
1920 жылдың 26 тамызында Қазақ автономиясын құру және оның жер көлемін белгілеу жө ­нінде декрет дүниеге келді. Кремльде өткен ұзақ тартыстан соң, қызыл пролетариаттың көсемі – Ленин арнайы қаулыға қол қойды. Бұл – жеке азат ел болуды аңсаған Алаш арыста ­рының жанқиярлық еңбегінің арқасы еді. Сол тартысы мол алқалы мәжілісте болашақта құралатын Қазақ мемлекетінің шекарасы межеленді. Негізгі тартыс «Қазақ автономиясына қай жерлер кіреді?» деген мәсе ­леге келгенде, қатты ушыққаны белгілі. Бірақ Алаш арыстары алға қойған мақсатына жетті. Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Әлімхан Ермеков Қазақ мемлекеті алдындағы тарихи миссиясын осылайша орындап шықты. Сол кезде бар-жоғы 29 жастағы Әлімхан Ермеков Әлихан мен Ахметтің дем беруінің арқасында азулы топтың алдында Қазақ жерінің шекарасы жайында баяндама жасады.  Ол баяндамада Астрахан, Орал, Торғай, Ақмола, Семей, Сырдария, Закаспий, Самарқан, Ферғана облысы мен губернияла ­рын қамтитын, жалпы көлемі 3 467 922 шаршы шақырым жерді Қазақ республикасының құра ­мына беруді сұрады. Көрсетілген жердің 81 пайызын жан саны 5,5 миллион болатын қазақтар пайдаланатын. Бұл сол аймақ ­тардағы тұрғындардың 54 пайызы еді. Сол мәжілісте отырғандар Ер ­мековтің айтқандарына то­лықтай болмаса да қосылатынын білдірді. Бірақ мұны жеңіс деуге ертерек болатын. Өйткені, ендігі кезек автономияның аумағы мен тұрғындары туралы ұсыныстарды Лениннің алдында қорғап шығу керек еді.  12 тамыз күні Лениннің төраға ­лық етуімен өткен мә­жілісте Әлімхан Ермеков барын салды. Өйткені ол иісі қазақтың тағдыр-талайы шешілетін кез дәл осы тұс екенін жан дүниесімен сезінді және жағдайды аса жетік білетіндігі һәм шешендігі арқа ­сында өз айтқандарымен Ленинді иландыра алды. Тіпті көзбе-көз сөйлесуден кейін, қазақтың уысынан шығып бара жатқан Атырау өңірін де алаш жұртына мәңгіге қайтарып берді.

5 слайд

6 слайд
РАС, СІБІР РЕВКОМЫ 1922 ЖЫЛҒА ДЕЙІН СОЛТҮСТІК ОБЛЫСТАРДЫ ҚАЗАҚСТАНҒА ҚОСПАУҒА ТЫРЫСЫП БАҚТЫ. БІРАҚ АҚЫРЫ КӨНГЕН ЕДІ. ОСЫЛАЙША, АЛАШ АРЫСТАРЫ ТҰҢҒЫШ РЕТ АЛАШ ЖҰРТЫНЫҢ ШЕКАРАСЫН РЕСМИ ТҮРДЕ БЕКІТІП АЛДЫ. БҰЛ – ОЛАРДЫҢ ХАЛЫҚ АЛДЫНДАҒЫ АСА ҮЛКЕН ЕҢБЕГІ БОЛДЫ. АЛ ОСЫ АЙ ­ТУЛЫ ДАТА БҮГІНДЕ КӨПТІҢ НАЗА­РЫНАН ТЫС ҚАЛДЫ. ЕСКЕРІЛМЕДІ. СОНДЫҚТАН МҰНЫ БІЗ АЙТЫП, ХА ­ЛЫҚТЫҢ ЕСІНЕ ТҮСІРІП ҚОЮ – ПАРЫ ­ЗЫМЫЗ.

6 слайд

7 слайд
–  Әлімхан Ермеков өз сөзінде мы ­надай пікір айтыпты: «Қазақ ­стан шекара­сын анықтау бары­ сында мұқым өлкенің этникалық, экономикалық және мәдени ерекшеліктерін ерекше ескеру керек. Егер қазақтардың осы уақытқа дейін көшпелі өмір салты мен мал шаруашылығын басты кәсіп ре ­ тінде сақтап қал ­ғанын назарға ілсек, онда бұл облыстар ­дың өзара тығыз байланысы көзге анық көрініп тұр. Сон ­дықтан да Қазақ авто­но­миялы респуб ­ликасын құру тек солтүстік және оңтүстік облыстардың арасындағы шекара ­лық тұтастықты сақтаған жағдайда ғана мүм ­кін әрі нақты өмірлік сипат алады.  Бұл мәселе керісінше шешіл ­ген жағ­ дайда автономия тіршілік көзінен айырылады. Сонымен қатар, мәдени, экономикалық және аралас облыстық орталық ­тарда талап етіп отырған терри ­торияның құрамында қалып қояды. Бұл орталықтарсыз оң ­түстік облыстар эконо­микалық, шаруашылық, мәдени ашар ­шы­лыққа ұшырап, тірі өлікке ай ­налады. Осы пайымдауларды ескере отырып, Қазақ автоно ­мия­сының шекарасын көрсетілген шекара бойынша бекіту қажет. Орынбор қаласы уақытша орталық ретінде қарастырылуы керек». 

7 слайд

8 слайд
Назарларыңызға рахмет!!!

8 слайд