#1 слайд
Д И А С П О Р А Ж Ә Н Е И Р Р Е Д Е Н Т А . Қ А З А Қ Х А Л Қ Ы Н Ы Ң Қ О Н Ы С А У Д А Р У Ы Н Ы Ң С Е Б Е П Т Е Р І «Қазақстан тарихы» пәнінің оқытуш ысы: Арипжанова У.К.Алматы қаласының денсаулық сақтау Басқармасы ШЖҚ КМК «Жоғары медициналық колледж» КГП на ПХВ «Высший медицинский колледж» Управления здравоохранения города Алматы

1 слайд

#2 слайд
Сабақтың мақсаты:   • Диаспора және ирредента ұғымдарын түсіндіру; • Қазақ халқының қоныс аударуының себептері туралы білімді қалыптастыру

2 слайд

#3 слайд
ЖОСПАР: • Диаспора, ирредента ұғымдары. • Қазақ диаспорасының зерттелу тарихнамасы. • Қазақ диаспорасының пайда болу тарихы

3 слайд

#4 слайд
ДИАСПОРА ҰҒЫМЫ • Диаспора  (гр.  διασπορά  - шашыраңқы) - әлеуметтік ғылымдарда ұлттық ата-жұрты болып табылатын елден тысқары өмір сүретін халықтың бір бөлігі. • Диаспора көп ретте тарихи жағдайға байланысты миграцияның, яғни халықтың белгілі бір топтарының басқа елдерге қоныс аударуының әсерінен пайда болады. Ал қоныс аударудың да әртүрлі себептері болуы мүмкін. Мәселен, табиғи апаттан басқа жаққа қоныс аудару, басқа да әртүрлі өмір сүруге қиын жағдайлардан диаспоралар пайда болады.

4 слайд

#5 слайд
Диаспоралардың  бес түрі  анықталған, олар мына жағдайлардың нәтижесінде қалыптасады: • туған жерінде қудалауға ұшырап, күш қолданылуы салдарынан туған мәжбүрлік ( еврей, армян, ирланд, ресей,  қазақ , т.б.); • отарлық көші-қон салдары ( британ, неміс, португал, испан, орыс ); • еңбек миграциясы ( қытай, итальян, үнді  және т.б.); • Кәсіби (бизнес, сауда), миграция ( жапон, қытай, ливия  және т.б.); • "мәдени" миграция ( латынамерикандық, үнділік, қытай ). Бүгінгі таңда 40 мемлекетте 5 миллионға жуық қазақ диаспорасы тұрып жатыр.

5 слайд

#6 слайд
ИРРЕДЕНТА • өз тарихи Отанында өмір сүріп жатқан, бірақ белгілі бір саяси жағдайға байланысты өзге мемлекет құрамында қалып қойған жердегі адамдар. • Мәселен, Ресей, Орталық Азия, Қытай құрамына қосылған бұрынғы қазақ жерінде өмір сүретіндерді ирреденталар деп атайды. • Егер Қазақстаннан тыс жерде 4 млн 500 мың адам сүріп жатса, оның 800 мыңы диаспора болып есептеледі. Ал 3 млн 700 мыңы қазақ ирреденталары болып есептеледі. Яғни, ол көрші елдерге қосылып кеткен қазақ жеріндегі тұрғындар. • Ресейдің Астрахань, Орынбор, Қорған, Омбы, Таулы Алтай автономиялық облысы, Қытайдың қармағында қалған Алтай, Тарбағатай, Іле, Құлжа, т.б., Моңғол жеріндегі Баян Өлгий аймағы, Өзбекстан жеріндегі қалған Сырдария, Шыршық, Қызылқұм, Мырзашөл ,т.б. жерде өмір сүріп жатқан қазақтар ирреденталар болып табылады. • Алайда бұлар да диаспоралардың бір түрі.

6 слайд

#7 слайд
ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ • Халқымыздың тарихи жағдайына талдау жасап қарасақ, қазақ диаспорасы тек зорлық-зомбылықтың әсерінен пайда болған. Қазақ диаспорасы өз жерінен көрші жатқан елдерге қоныс аударуып, онда тұрақтай алмай, одан әрі алыс елдерге дейін шашырап кеткен. Алғаш қазақтар Қытай, Орталық Азия, Ауғанстан, Иран сияқты елдерге қоныс аударған.

7 слайд

#8 слайд
• Қазақ диаспорасының шетелдерде кең тарағанын мына төмендегі салыстырудан байқауға болады. Өз республикасынан тыс жердегі халық пайызының жоғарылығы армян мен украиндардан кейінгі үшінші орын қазақтарға тиеді. Ал өз атамекендерінде тұрып жатқан түркі тілдес халықтардың ішінде әзірбайжандардан кейінгі екінші орынды алады.ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ

8 слайд

#9 слайд
• біріншіден , тұрған елдерінде көпшілік болып, саяси автономия құра алмайды, сондықтан да басқа халықтарға билік жүргізетін жағдайы болмайды. • Қазақ диаспораларының өзіне тән екінші бір ерекшелігі, барған немесе қоныстанған елдерінде тез арада сіңісіп, бейімделіп кетіп отыруы.ҚАЗАҚ ДИАСПОРАЛАРЫНЫҢ ӨЗІНДІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

9 слайд

#10 слайд
ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХНАМАСЫ • Қазақ диаспорасының зерттелуіне қанша қарсылық жасалғанымен де қазақ және кеңес таришылары XVII-XVIII ғасырларда Орталық Азиядағы халықаралық тарихи жағдайды зерттеудің барысында бұл мәселеге тоқталмай өте алмады. Әсіресе екі жүз жылға жуық созылған қазақ-жоңғар, жоңғар-қытай, қазақ- қытай арасындағы ирреденталардың тарихи мәселелері сөз болды.

10 слайд

#11 слайд
• Ағылшын тарихшысы Годфри Лайастың «Қазақтардың шығуы» атты монографиясында 1950 жылы Шыңжаң, Тибет,Үндістан және Пәкстанда болған қайғылы оқиғалар туралы жазды. • Бұл еңбек аталған оқиғадан кейін бірден сол жайлы хабарды дүниежүзіне таратты. Ғалым Түркия жерінен Шыңжаң оқиғасына қатынасып, жағдайды өз көзімен көрген, оның басты ұйымдастырушысы болған Әлібек Хакім, Хұсайын Тәйжі, Қарамолла, Хамза және Сұлтаншәріп Тәйжі сияқты адамдарды кездестіріп, оқиғаның ізі ұмытылмай тұрғанда олардан нақты деректер жазып алып, қазақ диаспорасының тарихына маңызды үлес қосты. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХНАМАСЫ

11 слайд

#12 слайд
• Диаспора мәселесі туралы шындықты Милтон Дж.Кларк өзінің «Қазақтар еркіндікке қалай ұмтылды?» атты ғылыми мақаласында жазған. Бұл еңбектің де құндылығы, өзінің атынан көрініп тұрғандай, қазақтардың бостандық жолындағы бейнет- қиындықтары жайлы толық мағлұмат келтіруінде. • Қазақ диаспорасының зерттелуіне үлес қосқан деректер, сол өткен қасіретке толы оқиғаны өз басынан өткерген адамдардың немесе солардың туған- туыстарының жазып қалдырған естеліктері түрік тілінде мемуарлық еңбек болып Стамбұлда жарық көрді. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХНАМАСЫ

12 слайд

#13 слайд
• Бұл еңбектер жерінен, елінен айырылғандықтан жүректеріне жазылмас жара түскен ауыр тағдырлы жандардың жан сыры. Мұндай еңбектерінің бірі-1976 жылы Хасен Оралтайдың «Түрік қазақтары» атты түрік тілінде шыққан кітабы. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХНАМАСЫ

13 слайд

#14 слайд
• Сол сияқты 1977 жылы Стамбұлда Хыдырбек Ғаритулланың «Алтайдағы қанды күндер» атты кітабы жарық көрді. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХНАМАСЫ

14 слайд

#15 слайд
• Ал 1981 түрік тілінде шыққан Халифа Алтайдың «Туған жерден Анадолыға дейін» атты кітабы төрт бөлімнен тұрады. • Бірінші бөлімі - қазақ халқының өткен тарихына арналған. • Екінші бөлімі – хақымыздың этнографиясына арналса, • үшінші және төртінші бөлімдері 1930-1940 жылдардағы оқиғалардың себеп-салдарына және Шыңжаңдағы тарихи оқиғаның орын алуына, қазақтардың Үндістан жеріне ауып барғаны баяндалады. • Мұнда он екі жыл бойы тұрғаны, Қазақ қауымдастығының құрылуы, оның жұмысының нәтижесінде Түркия мемлекетіне тұрақты қоныс аударуы туралы жазылған. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХНАМАСЫ

15 слайд

#16 слайд
• Бұдан кейін қазақ диаспорасы және қазақтар туралы монографиялық еңбектер 1980 жылдан бастап батыс тарихшыларының зерттеулерінен байқала бастайды. Алайда олар өздерінің еңбектерінде Х.Алтай, Х.Оралтай, Х.Ғаритулла еңбектерін пайдаланған, мысалы, 1990 жылы Америка профессор Линда Бенсонның «Іле көтерілісіне...» байланысты монографиясы жарық көрді. Еңбек мұрағат материалдарына және жергілікті қазақ, ұйғыр, дүнген халықтарынан жинастырылған деректерге сүйене отырып, 1944-1946 жылдардағы оқиғаларда қазақтардың басты рөл атқарғанына баса көңіл бөлген. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХНАМАСЫ

16 слайд

#17 слайд
ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ • Соңғы жылдарда шашырап кеткен халқымыздың тарихына қазақ тарихшы ғалымдары көңіл бөле бастады. • Қазақтардың басқа елдерге шашырап кету тарихы XVII ғасырдан-ақ басталды. Әсіресе XVII – XVIII ғасырлардағы қазақ-жоңғар қарым-қатынасы қазақ ирреденталары мен қазақ диаспорасының бастауына жатады.

17 слайд

#18 слайд
• 1757 жылы Цин өкіметі жоңғарларды біржолата талқандап,олардың қол астында болған Тарбағатай өңірі, Іленің жоғарғы, Жетісудың солтүстік аудандарын өзінің жері деп жариялады. Көрсетілген жерлерде ғұмыр кешіп жақан қазақ ру-тайпалары Қытайдың Цин өкіметінің қол астында қалды. Ол жаңа қазақ ирреденталарының немесе диаспорасының XVII-XVIII ғасырлардағы жоңғар шапқыншылығының әсерінен пайда болғандығын көрсетеді. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ

18 слайд

#19 слайд
• Қазақ диаспорасының пайда болуының екінші кезеңі Орталық Азияда орыс-қытай мемлекеттік шекарасын анықтау кезіне жатады. Екі ұлы елдің арасындағы шекараны анықтау үшін бірнеше аса маңызды келісімшарттар жасалған. Бұл келісімдердің шекаралық шешімдері екі елдің арасында өмір сүріп жатқан халықтардың ешбір келісімінсіз-ақ қабылданды. Осы шекаралық бөлініс кезінде қазақтар өмір сүріп жатқан Алтай,Тарбағатай және Іле өзенінің жоғарғы ағысы Қытай жағында қалды. ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ

19 слайд

#20 слайд
• Тарихи деректерге қарағанда, осындай жағдайдың әсерінен XIX ғасырдың соғында 100 мыңға жуық қазақтар шетелде қалып қойды. • Бұл иреденталар кейіннен бүкіл дүниенің төрт бұрышындағы қазақ диаспорасына айналды.

20 слайд

#21 слайд
ТАПСЫРМАЛАР: • Жаңа сөзбен жұмыс Термин Анықтамасы Диаспора Ирредента

21 слайд

#22 слайд
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ:  Диаспора,ирредента ұғымдары  Қазақ диаспорасының өзіне тән қандай ерекшеліктері бар?  Қазақ диаспорасын алғаш зерттегендер кімдер?  Ағылшын ғалымы Годфри Лайас өз еңбегінде қандай басты мәселеге тоқтолған?  Түрік мемлекеті қазақ диаспорасына қандай жәрдем көрсетті?  Қазақ диаспорасының пайда болуының алғашқы кезеңі жайлы айтып беріңдер.  Қазақ диаспорасы пайда болуының екінші кезеңнің ерекшелігі неде?

22 слайд

#23 слайд
Қазақ диаспорасының пайда болу тарихына сипаттама жаса: • .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... .......................................................................................... ..........................................

23 слайд

#24 слайд
Годфри Лиастың «Қазақтардың шығуы» монографиясы   Милтон Дж.Кларк өзінің «Қазақтар еркіндікке қалай ұмтылды?» атты ғылыми мақаласы   Хасен Оралтайдың «Түрік қазақтары» атты кітабы.  Қазақ диаспорасының зерттелу тарихнамасына қатысты ғалымдардың еңбектерінде айтылған мәселелерге тоқталып өтіңіз:

24 слайд

#25 слайд
Үй тапсырмасы • «Диаспора және ирредента. Қазақ халқының қоныс аударуының себептері» тақырыбын оқып келу, қосымша материалдармен танысу • Дайындаған материалдарды http :// blm.kz / платформасына жүктеу

25 слайд

#26 слайд
НАЗАРЛАРЫ ҢЫЗҒА РАХМЕТ

26 слайд