#1 слайд
Дыбыс қоюдың әдіс-тәсілдері Мұғалім – дефектолог: Калшораева М.П.

1 слайд

#2 слайд
Дыбыс қоюдың әдіс-тәсілдері Тыныспен жұмыс Дауыспен жұмыс Зонд, шпатель құралдары арқылы Артикуляциялық жаттығулар Еліктеу арқылы, механикалық, аралас.

2 слайд

#3 слайд
АРТИКУЛЯЦИЯЛЫҚ ЖАТТЫҒУЛАР Артикуляция (лат.т. articulare - бөлшектеу, айықындап анық айту)– жеке тіл дыбыстары мен олардың қосындыларын айтқанда қажет сөйлеу мүшелерінің іс-әрекеті. Сөз дыбыстары қалай жасалады? Сөз дыбыстары белсенді дыбыстау мүшелерінің (тіл, ерін, жұмсақ таңдай, төменгі жақ) жұмысының нәтижесінде пайда болады. Тіл мен ерін әртүрлі қимылдар жасап, әртүрлі қалыпта бола алады. Жұмсақ таңдай мұрын жолдарын ашып, жауып, ал төменгі жақ–ашылып, жабылып тұрады.

3 слайд

#4 слайд
Мақсаты: Тіл бұлшық еттерін дамыту. Қысқаша сипаттамасы: Күлімдеу, ерінді сәл ғана ашу, тілді қатты таңдайға тигізіп түсірмеу. Ерін күлкі қалпында. Әдістемелік нұсқау: Ауыз ашылғанда ерін қимылдамау керек. 2. Ауызды ашып жатқанда 3-10 сек қалыпта тұру керек. «Саңырауқұлақ» жаттығуы «Әткеншек» жаттығуы Мақсаты: Тілдің қалпын тез өзгерте білу дағдысын қалыптастыру.   •Қысқаша сипаттамасы: Жымиып, тістерін көрсетіп, аузын ашып, жалпақ тілді астыңғы тістердің артына (ауыз қуысының ішінде) орналастыру. Осы қалыпта тілді жоғары көтеріп дәл осылай істеу керек.   Тілдің қалпын 4-6 рет өзгертіп, жаттығуды қайталау керек.  Осылай тілдің қалпын кезекпен 4-6 рет өзгертіп, жаттығуды қайталау керек

4 слайд

#5 слайд
«Ат шауып келеді» жаттығуы Мақсаты: Тіл бұлшық еттерін қатайтып, тілді жоғары көтеріп ұстауға үйрету. Қысқаша сипаттамасы: Ауызды кең ашып тілді таңдайға жапсыру- айыру немесе таңдай қағу. Аталған жаттығулардан тек әр дыбысқа керекті жаттығулар алынады. «Сылақшы» жаттығуы Мақсаты: Тілдің жоғары көтеріліп қимылдауын дамыту. Қысқаша сипаттамасы: Ауызды ашып, тілдің ұшымен қатты таңдайды жалау. Тілдің ұшын алдыға, артқа қимылдату.

5 слайд

#6 слайд
«Мұрынмен дұрыс тыныста, ауызбен дұрыс дем шығар» Шарты: Бала мұрынмен терең тыныс алып, ауызбен ауаны ұртқа жинамай, жәйменен дем шығарады. Стрельникованың парадоксальды тыныс алу жаттығулары Сөйлеу процесі дем алып дем шығаруына тікелей байланысты. Сөз дем шығару кезінде пайда болады. Дем шығару кезінде негізгі ауа ағыны газ алмастыру қызметінен басқа дауыс шығару мен артикуляция қызметін қатар қамтиды Адамның сөйлеген кездегі дем алуы мен дем шығаруы үнсіз (сөйлемеген кездегі) отырғаннан өзгеше болады.

6 слайд

#7 слайд
Дауыспен жұмыс. МЕЖЕГЕ ЖЕТКЕНШЕ ДАУЫСТЫ ДЫБЫСТАРДЫ СОЗЫП АЙТУ.

7 слайд

#8 слайд
Дыбыс қоюдың тәсілі- кұралдардың /шпатель, зондтар/ немесе саусақтың көмегімен сөйлеу органдарына механикалық ықпал жасауды көздейді. Бұл жағдайда белгілі бір бастапқы артикуляция пайдаланады, соның негізінде сөйлеу органдары механикалық жолмен, баяу түрде қажетті қалпы, қозғалысы қалыптастырылады. Сөйлеу органдарының белгілі бір қалпымен немесе қимылымен байланысты кинетикалық тітіркендіргіштермен бірлесе отырып ми қабатындағы іздер жүйесі түрінде бекиді. Бұның өзі қажетті артикуляцияны кейінірек еркін және белсенді айтуға алғы шарт болып табылады. Мәселен, Қ дыбысының айтылуын механикалық тәсілмен түзету кезінде оған та-та-та буындарын айту ұсынылады және осы кезде тілдің алдындағы бөлігі шпательмен басып қойылады. «Та» буынын ұмытпаған бала оны -тя түрінде, ал шпательмен тілді артқа ақырын жылжытып итерген жагдайда -кя, сосын -ка түрінде айта бастайды.

8 слайд

#9 слайд

9 слайд

#10 слайд
Еліктеу тәсілі. Бала естуді, көруді, тактильді-тербелісті, бұлшық ет түйсігін пайдалана отырып фонеманың дыбысталуы мен артикуляциясын қабылдайды, сапалы түрде сөйлеу органдарының қажетті қимылын, қажетті дыбыстарды қайталауға талаптанады. Бұл жағдайда дыбыстардың тікелей есітіп қабылдау, сөйлеу мүшелелерінің қимылдарын көру арқылы кабылдау, оның ішінде өзінің /айнаға қарау көмегімен/ ішінен шығатын ауа ағынын, көмекей дірілін қолымен сезіну, түрлі құралдардың көмегімен сөйлеу мүшелерінің жұмысын бейнелеп көрсетумен толықтырылуы мүмкін. Тиісті дыбыстарды айтуға еліктеу арқылы қол жетпеген жағдайда әуелі оның жеке элементтерін қалыптастыруға күш салу керек. Мәселен, Р фонемасының айтылуын түзеткенде, тілдің дұрыс формасы мен позициясы игерілетін жаттығулар жасап, содан кейін ғана оның тербелісін қалыптастыру болып табылады.

10 слайд

#11 слайд
Назарларыңызға рақмет!

11 слайд