еліктеу сөздер

1 слайд
1 Сабақтың тақырыбы: Еліктеу сөздер, түрлері, ерекшеліктері Сабақтың мақсаты: Еліктеу сөздер, түрлері, ерекшеліктерін еске түсіру, түрлерін ажырата білу, талдау, білімді жинақтау

2 слайд
2Еліктеу сөздер  – айналадағы, табиғаттағы түрлі  дыбыстарға, құбылыстарға,   қимыл-әрекеттерге  және солардың  бейнелеріне   еліктеуден  туған сөздер. Мысалы,  жалт- жұлт  етеді,  сарт  ете түсті , арбаң-арбаң  етіп , шіңк- шіңк  етті .   Еліктеу сөздер мағынасы жағынан  екіге  бөлінеді:  еліктеуіштер және бейнелеуіштер. Еліктеуіш сөздер – табиғаттағы, төңіректегі  түрлі  дыбыстарға еліктеу  арқылы жасалған сөздер.  Еліктеуіш сөздер  көбінесе  ет  көмекші етістігімен тіркесіп жұмсалады. Мысалы, сарт-сұрт  ете  қалды ,  гүрс  ете  түсті ,  жымың- жымың  етеді,  жарқ  ете  қалды, т.б. Бейнелеуіш сөздер  – табиғаттағы заттардың әр алуан күйін  көру арқылы сипаттау, бейнелеу  нәтижесінде жасалатын сөздер. Мысалы,  жалт  қарады , маң-маң  басады , желп-желп  етеді , жарқ- жарқ  етті.

3 слайд
3Еліктеу сөздер  құрамына  қарай  негізгі, туынды, күрделі  түбір болып бөлінеді. 1. Негізгі еліктеу  сөздерге  түбір  сөздер жатады:  дүңк, тырс, дік, жылт, шаңқ, қарқ, дүрс, арс, шарт, пыр, шиқ, жалп, жарқ, шіңк, бүлк, тарс, қиқ,  т.б. 2. Туынды еліктеу  сөздер  -аң, -ең, -ың, -ің, -ң  жұрнақтары арқылы жасалады:  балп-аң, елп-ең, жылт-ың, кілт-ің, жайна-ң, қиқ-аң,  т.б. 3. Күрделі еліктеу  сөздер  қайталану:  бүрсең-бүрсең, дүр-дүр, гүрс-гүрс, жалп-жалп , т.б.  қосарлану:  арбаң-ербең, адыраң- едірең, шап-шұп  арқылы жасалады.

4 слайд
4Еліктеу  сөздерден  жұрнақ  арқылы  басқа сөз таптары  жасалады: 1.   Еліктеу сөзден  зат есім  жасайтын жұрнақтар : -ыл, -іл, -л –  тарс-ыл, сарт-ыл, дүрс-іл, күңк-іл, бүлк-іл, арс-ыл.,  т.б. -ақ, -ек  –  бұлт-ақ, бүлк-ек,  т.б. -ғыр, -гір –  даң-ғыр, дүң-гір,  т.б. 2.   Еліктеу сөзден  етістік  жасайтын жұрнақтар: -ыра, -іре –  салб-ыра, үлб-іре,  т.б. -ла, -ле –  дабыр-ла, күбір-ле,  т.б. -да, -де –  қоқаң-да, ербең-де,  т.б.

5 слайд
5Еліктеу сөздер  көбінесе  көмекші етістікпен , кейде  негізгі етістікпен  тіркесіп жұмсалады. Еліктеу сөздер көмекші етістікпен тіркескенде,  күрделі баяндауыш  қызметін атқарады. Мысалы,  Аспанда самсаған жұлдыздар  дір-дір етеді . Кенет артына  жалт қарады.  Дір-дір етеді, жалт қарады  – қайтті? –  баяндауыш. Еліктеу сөздер  түрленіп келіп, басқа сөйлем мүшелерінің де қызметін атқарады. Мысалы,  Жарқ-жұрқтан  көзің талып,   даң- дұңнан  құлақ тұнады.   Жарқ-жұрқтан, даң-дұңнан   – неден?   –  толықтауыш. Тарс-тұрс еткен  дыбысқа барлығы елеңдей қалды .  Тарс- тұрс еткен  –  қандай?  –  анықтауыш .  Жүгірген бойы өзенге   күмп беріп   қойып кетті.   Сәби   томп-томп  жүгіріп жүр .  Томп-томп, күмп беріп  –  қалай? –  пысықтауыш.

6 слайд
6Қосарланудан  және  қайталанудан  жасалған  еліктеу  с өздер  дефис  арқылы  жазылады.  Мысалы,   қарш-қарш, сарт-сарт, опыр-топыр, делең-делең, бүрсең- бүрсең, қалт-құлт, қорбаң-қорбаң,  т.б.

7 слайд
7Жаңа білімді бекіту Оқулықпен жұмыс Еліктеу сөздердің сөйлемдегі қызметіне сөйлемдер жазып, талдау жасау

8 слайд
8Үйге тапсырма Еліктеу сөздердің синтаксистік қызметіне 5 сөйлем жазып, морфологиялық, синтаксистік талдау жасау

9 слайд
9Рефлексия «3 – 2 – 1» әдісі  Сабақтан алған 3 маңызды ақпарат.  Қиындық тудырған 2 аспект.  Сабақ барысында туындаған 1 сұрақ.

10 слайд
Назарларыңызға рақмет! 10