Еңбекақыны есептеп үйрену

1 слайд
Д.А.ҚОНАЕВ АТЫНДАҒЫ КОЛЛЕДЖ Сабақтың тақырыбы: Еңбекақы Арнайы пәндер кафедрасының экономикалық пәндер оқытушысы : Жуматаева Асель Жетписбаевна

1 слайд

2 слайд
Сабақтың мақсаты – еңбекақының функцияларын, қағидаларын, мәнін және олардың тәжірибеде жүзеге асуын үйрету. ККү

2 слайд

3 слайд
Күтілетін нәтиже : - еңбекақы туралы түсінік қалыптасады; - еңбек ақының функцияларын, қағидаларын біледі; - еңбекақыны есептеуді тәжірибеде қолдана алады.

3 слайд

4 слайд
«Қазақстан -2030»Стратегиясына сәйкес әлеуметтік-еңбектік қатынастар сферасын жетілдіру, Қазақстанның маңызды бағыттарының қатарына кіреді. Мемлекеттік саясат жұмысбастылықты арттыруға, лайықты еңбек ақыға, еңбекті қорғау және оның қауіпсіз шартын қамтамасыз етуге бағытталған. Сондықтан нарықтық экономика шартында, еңбектің барлық сферасындағы жұмысшыларға дұрыс еңбекақы беру ерекше орынды алады.

4 слайд

5 слайд
Еңбекақы жұмыс уақыт бірлігіне (немесе орындалған әр тапсырмаға) байланысты төленеді. Жұмыс күні – осындай уақыт бірліктерінің ең алғашқы түрі болып табылады. Жұмыс уақытының бірнеше бөлікке бөлінуі бастаған кезі сағаттың ойлап табылуы уақытына дөп келді. Сондықтан, қазіргі таңда сағаттық төлем еңбекақының кең таралған түрі болып табылады. Ең алғаш еңбекақы есептеуд ің сағаттық төлемі Ежелгі Грекияда және Ежелгі Римде төленген.

5 слайд

6 слайд
Еңбекақы туралы түсінік. Еңбекақы – бұл еңбек өлшемі мен тұтыну өлшеміне бақылау жасауды жүзеге асыруға көмектесетін маңызды экономикалық құрал. Шаруашылық субъектісінің түріне қарамастан әрбір қызметкердің кірісі субъект жұмысының түпкілікті нәтижелерін ескергенде, оның жеке үлесімен анықталады және салықтармен реттелінеді. Еңбекақы – Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне және Қазақстан Республикасының басқада нормативті құқықтық актілеріне, сондай-ақ келісімдермен, еңбек, ұжымдық келісім-шарттарға және жұмыс берушінің актілеріне сәйкес жұмыскерге оның еңбегі үшін берілетін сыйақының міндетті төлемін жұмыс берушінің қамтамасыз етуімен байланысты қатынастар жүйесі. Еңбек ұғымын әр автор әр түрлі түсінік береді. Солардан неғұрлым сиымды анықтамасы, еңбекақы орындалған жұмыстың белгілі бір саны үшін қандайда бір марапаттау, жұмыс күшінің бағасының болуында.

6 слайд

7 слайд
Жалақы Нақты еңбекақы Номиналды еңбекақы жұмысшылардың еңбегі үшін алатын ақшалай сый ақысы. номиналды жалақыға сол кездегі баға деңгейінде алуға болатын тауарлар мен қызметтердің саны.

7 слайд

8 слайд
Еңбекақы мөлшерінің шамасына ықпал ететін факторлар Нарықтық Нарықтық емес 1)өндіріс кезінде қолданылатын, тауарлармен қызметтер нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың өзгерісі; 2) кәсіпкер үшін еңбек ресурстарының пайдалылығы; 3) баға бойынша сұранысының икемділігі; 4) ресурстардың өзара алмасушылығы; 5) тұтынушылық тауарлар мен қызметтер бағасының өзгерісі. 1) жалақыны мемлекеттік реттеу шаралары; 2) жұмыс берушілер мен кәсіподақтар арасындағы күштің арақатынасы; 3) еңбек қатынастарын жасаудың барлық деңгейлеріндегі келісім шарттық реттеу механизмі; 4) кәсіпорын қызметінің сандық нәтижелері және жұмыскердің жеке еңбек үлесі.

8 слайд

9 слайд
Еңбекақыны реттеудің екі негізгі әдісі бар: Орталықтандырылған әдіс барлық кәсіпорын- дар үшін немесе жекелеген салалар мен кәсіби топтар үшін міндетті еңбекақы мөлшерін заңды бекіту. Еңбекақы Локальді әдістер кәсіпорындар өз бетінше жасайтын жалақыны ұйымдастыру әдістерінен, механизмдерінен, барлық проедураларынан тұрады. Бұл еңбекақы жүйесін таңдау, тарифтік мөлшерді бекіту, еңбекақыға ақша қорларының мөлшерін бекіту, әр түрлі қосымшалар мен үстемелер енгізу, сондай-ақ сыйақы жөнінде ережелер жасау.

9 слайд

10 слайд
Еңбекақының функциялары мен қағидалары. Қағидалары Функциясы Еңбек ақы жүйесі мен формаларының логикалылығы және мүмкіндігі Ұдайы өндірістік Еңбек және өндіріс тиімділігінің өсуіне қарай нақты жалақының артуы Реттеушілік Тең еңбекке тең еңбек ақы төлеу Ынталандырушы Мемлекеттік реттеу Өлшеуші-орналастырушы Жұмыс күші нарығына ықпалын есепке алу Ресурстық орналастырушы Дифференциация Халықтың төлемге қабілеттілігін қалыптастыру

10 слайд

11 слайд
Еңбекақыны ұйымдастыру белгілі бір қағидаларға негізделеді .  Еңбек ақы жүйесі мен формаларының қисындылығы мен ашықтық қағидасы олардың мәнінің кең ақпараттануын қамтамасыз етеді. Жұмыскерлерге еңбек ақы мен сыйлық ақының шартын нақты көрсетуі қажет. Осы жағдайда ғана олар өндіріс тиімділігінің өсуіне қызығушылық білдіреді. Бұл қағидаға ұдайы өндіріс функциясы сәйкес келеді.  Еңбек ақы нақты арттыру қағидасы өндіріс тиімділігінің өсу шамасына қарай, қажеттілікті арттырудың экономикалық заңының әрекет етуімен байланысты, осыған сәйкес, өз еңбегіне көп материалды игіліктер алу мүмкіндігін кеңейткенде ғана толық қанағаттанады.  Тең еңбекке тең еңбек ақы төлеу қағидасы еңбекақы арқылы бірдей еңбекті адекватты бағалауды ұйғаратын кәсіпорын ішіндегі бөлуде әділдікті сақтау.  Мемлекеттік реттеу қағидасы жалақы және әлеуметтік нормативті саясаттың негізгі бағыты мемлекеттік деңгейде жасалуы қажеттілігін білдіреді.  Еңбектің күрделілігі бойынша дифференциациялау қағидасы неғұрлым күрделі еңбек қарапайым түріне қарағанда үлкен құн тудыратынын білдіреді. Бұл қорытынды батыс экономистеріменде қолдау табады, және оны қабілет пен жұмыскерлердің әр түрлі топтарын дайындау деңгейі арасындағы айырмашылық деп атайды.  Еңбек шартындағы айырмашылық физикалық энергияның әр түрлі шығындарын талап етеді және сәйкесінше жұмыс күшін ұдайы өндіру бойынша шығындарға ықпал етеді.  Еңбекақының территориялық дифференциациясының негізінде жұмыс күші бағасының деңгейіндегі айырмашылықты ескеретін экономикалық, табиғи-климаттық, әлеуметтік, экологиялық факторлар жатыр.

11 слайд

12 слайд
Еңбекақы әр түрлі функцияларды орындайды.  Ұдайы өндірістік функциясы өмірлік қажеттілікті қанағаттандыру, жұмыс күшін ұдайы өндіру құралы ретінде көрінеді және еңбек ақының абсолютті деңгейін анықтайды.  Еңбекақының реттеуші функциясы жалақының минималды деңгейін мемлекеттік реттеу. Бірыңғай тарифтік кесте жасау арқылы әрекет етеді. Оның мәні жұмыс күшінің сұранысы мен ұсынысының арақатынасына, персоналдың қалыптасуына, жұмыскерлер санына және олардың жұмыс бастылық деңгейіне ықпал етуінде.  Ынталандырушы функциясы өндірісте жоғары нәтижелерге жету материалды ынталандыру арқылы жүзеге асады, оның мақсаты – еңбектің нәтижесі, сапасы және санынан тәуелді жалақы деңгейін бекіту.  Ресурстық орналастырушы функциясы кәсіпорын, сала, аймақ бойынша еңбек ресурстарының орналасуын тиімді ету. Еңбек ресурстарын орналастыру сферасында мемлекеттік реттеу минимумға келтірілгенде, тиімді жұмыс күші нарығын қалыптастыру басталады, өмірлік деңгейін арттыруға жұмыскердің ұмтылуы оның өз қажеттілігін қанағаттандыруға мүмкіндік беретін жұмысты іздеуге ауысуын ескереді.  Халықтың төлемге қабілеттілігін қалыптастыру функциясы – тұтынатын тауарлар өндірісі мен ақша қорларымен қамтылған сатып алушылар қажеттілігінің көріну формасы түсіндірілетін төлемге қабілетті сұраныстың үйлесуі. Төлемге қабілетті сұраныс қажеттілік пен сұраныстың ықпалымен қалыптасатын болғандықтан, нарық шартында жалақы көмегімен тауарлы сұраныс пен ұсыныстың арасында пропорция бекітіледі.

12 слайд

13 слайд
. Еңбекақының төлеу түрлері:  НЕГІЗГІ ЕҢБЕКАҚЫ - нақты кезеңнің тарифтік айлығына сәйкес келетін, еңбек ақының бөлігі. Кесімді ақы алушы үшін бұл бағалау бойынша нақты дайындалған өнімге берілетін еңбек ақы, мерзімділер үшін - тарифтік айлық немесе жалақы мөлшері бойынша нақты уақытқа берілетін еңбек ақы.  ҚОСЫМША ЕҢБЕКАҚЫ - еңбектің негізгі мөлшерімен қарастырылған, оның міндеттерінің шеңберінде кеңейтілетін және шығатын көрсеткіштерге қол жеткізуге бағыттайтын еңбек ақының бөлігі.

13 слайд

14 слайд
14сыйлықтар, сыйлықақылы  үстемелер және т.б . мерзімділік, үдемелі және кесімді еңбекақы  төлеу кезінде орындалған  жұмыстың  сапасы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін  төлемдержұмыс істеген уақытына тарифтік ставкалар, қызметақы, кесімді бағалар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақы; жұмысшының кінәсі жоқ тұрып қалуға төлемдертүндегі жұмыс үшін қосымша ақы;мерзімінен тыс уақыттағы жұмыс үшін қосымша ақы; Негізгі еңбекақы     

14 слайд

15 слайд
15шыққанда берілетін жәрдем ақы жасөспірімдер- дің жеңілдік сағаттарына төлембалаларын тамақтандырушы аналардың жұмысындағы үзіліс уақытына төлем ақы; мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға жұмсалған жұмыс уақытына төлемнегізгі және қосымша демалыстар уақытына төлем;пайдала- нылмаған демалыс үшін өтемақы Қосымша еңбекақы    

15 слайд

16 слайд
• Ай сайын жұмыс беруші жалақы сомасынан болашақ зейнетақы шотына міндетті зейнетақы жарналары (МЗЖ) және жеке табыс салығы (ЖТС) шегерілетінін атап өтеміз. Сонымен бірінші кезекте жалақыдан «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы » ҚР Заңының 25-бабы негізінде 10% мөлшерінде шегеріледі. Алайда, 50 ең төменгі жалақы мөлшеріне тең (50 ЕТЖМ (2020 жылға 2 125 000 тнг)) міндетті зейнетақы жарналарын есептеу үшін ең жоғары ықтимал табыс түрінде шектеулер бар. • Жеке табыс салығы (ЖТС) сондай-ақ МЗЖ шегергеннен кейінгі қалған сомадан 10% құрайды ( ҚР Салық кодексінің 320-бабына сәйкес), бірақ ол сәл басқаша есептеледі. Салық кодексінде мөлшері 1 ЕТЖ (2020 жылға 42 500 теңге) табыс салығы салынбайтын сомма көзделген, ол жыл сайын үлкен жаққа қарай өзгеріп отырады.

16 слайд

17 слайд
• Осы есептеу формуласын қарастырайық. Мысал: еңбекақы мөлшері 80 000 теңге . • МЗЖ = 80000 ×10% = 8000 теңге. • МаксМЗЖ = 42 500 × 50 = 2 125 000 теңге. • 8 000 МЗЖ сомасы 2 125 000 аспайды, сондықтан келесі тармаққа көшеміз. • ЖТС = (80 000 – 8000 – 42 500) ×10% = 2 950 теңге. • МСҚ = 80 000 – 1% =792 00 • Берілген еңбекақы мөлшері 80 000 ; ЕТЖМ 42 500-ден біршама көп, сондықтан ең соңғы тармаққа көшеміз. • Еңбекақы = 80 000 – 8000 – 2 950 - 800 = 69 050 теңге. • Осылайша, 6 8 2 50 теңге – бұл 80 000 теңгедегі еңбекақыдағы «таза» табыс сомасы.

17 слайд

18 слайд
Өзін-өзі тексеру сұрақтары: 1.Еңбекақы дегеніміз не? 2.Еңбекақының қағидалары мен функцияларын атаңыз? 3. Еңбекақыны төлеудің қандай түрлері бар? 4.Биылғы жылы, яғни 2020 жылы ЕТЖМ қанша теңгені құрайды?

18 слайд

19 слайд
Теңгелер баспалдағы. түсінбедімЖартылай түсіндімӨте жақсы түсіндім

19 слайд

20 слайд
Үй тапсырмасы: • Еңбекақы тақырыбына жоба жасау. • Болашақта өзің аламын деп ойлаған жалақыларыңды есептеу.

20 слайд

21 слайд
НАЗАР АУДАРҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!

21 слайд