Физика 11сынып Радиактивтілік

1 слайд
Сабақтың тақырыбы: Сабақтың тақырыбы: Табиғи радиоактивтік.Табиғи радиоактивтік. Радиактивті сәулелердің құрамыРадиактивті сәулелердің құрамы

1 слайд

2 слайд
« Таңдап алу » ( Әр ұғымға сәйкес келетін анықтаманы тауып таңдаңыз) 1 Ядролық физика 8 Химиялық элементтің Z реттік нөмірі 2 Ядроның байланыс энергиясы 9 Ядродағы нуклондарды ыдырап кетуден сақтап, оның берік байланысын қамтамасыз ететін күштер 3 Массаның атомдық бірлігі 10 Атом ядросының құрылымын, қасиеттерін, оның түрленулерін зерттейді, микроәлемде болып жататын құбылыстарды қарастырады 4 Зарядтық сан 11 Көміртегі 12С6 атомы массасының 1/12 бөлігі 5 Ядролық күштер 12 Ядроның байланыс энергиясының А массалық санға қатынасы, яғни бір нуклонға сәйкес келетін байланыс энергиясы. 6 Масса ақауы 13 Ядролық тарту күшінің жұмысы есебінен нуклондардан атом ядросы түзілгенде пайда болатын массалар айырымы. 7 Меншікті байланыс энергиясы 14 Атом ядросын түгелімен жеке нуклондарға ыдырату үшін қажетті минимал энергия.

2 слайд

3 слайд
 «Дұрыс жауабын табыңыз» (тест тапсырмалар)  1 . Атом неден құралған? А. Оң зарядты протондар мен теріс зарядты электрондардан. В. Тек протондар мен электрондардан. С. Электрондар, позитрондар мен нейтрондардан. Д. Нуклондар мен электрондардан.  2 .Нуклондарды ядроға біріктіріп тұрған қандай күш? А. Гравитациялық. В. Протондар мен электрондардың тартылыс күші. С. Ішкі ядролық. Д. Кулондық.  3 . Атом ядросының байланыс энергиясы қандай шамаға тәуелді ? А. Протондар мен нейтрондардың бір-біріне тартылу энергиясының шамасына. В. Электрондардың кинетикалық энергиясына. С. Массалар ақауына. Д. Тек ядроның массасына.

3 слайд

4 слайд
«Дұрыс жауабын табыңыз» (тест тапсырмалар)  4 . 9 Ғ 19 ядроның байланыс энергиясының формуласын көрсетіңіз. А. с2 * М В. с2 * ( 9 m p + 10 mn - Мя) С. с( m +2 n ) Д. с2*(9 m +10 m - M я)/19  5 . Нуклондар бола алатын бөлшектер жұбы А. электрон және позитрон. В. протон және нейтрон. С. протон және электрон. Д. протон және нейтрино.  6 . Атом массасының атом ядросының массасына қатынасы қаншаға тең? А. 1 В. 4000 С. 2000 Д. 1/ 2000  7 . 7. β-бөлшегінің массасы  А. электрон массасына тең  В. атомның массалық бірлігіне тең  С. екі атомды массалық бірлікке тең Д. протон массасына тең.

4 слайд

5 слайд
Дұрыс жауап тестДұрыс жауап тест 11 22 33 44 55 66 77 дд сс сс вв вв аа аа 11 22 33 44 55 66 77 1010 1414 1111 88 99 1313 1212Дұрыс жауап Таңдап алу бойышшаДұрыс жауап Таңдап алу бойышша

5 слайд

6 слайд
ІІІ. Жаңа сабақ “Табиғи радиактивтік” 1.Кіріспе Радиактивтіктің ашылуы.1.Кіріспе Радиактивтіктің ашылуы. 2. Ғаламат ғалым. Ғажайып әйел.2. Ғаламат ғалым. Ғажайып әйел. 3. Радиактивті ыдыраулар:3. Радиактивті ыдыраулар: Альфа-ыдырауАльфа-ыдырау Бета-ыдырауБета-ыдырау Гамма-ыдырауГамма-ыдырау

6 слайд

7 слайд
Радиоактивтілік ( лат. radіo – сәуле шығару, actіvus – әсерлік) – орнықсыз атом ядроларының басқа элементтер ядросына бөлшектер немесе гамма- кванттар шығару арқылы өздігінен түрлену құбылысы. Ядролық физиканың даму тарихына көз жүгіртсек, оның қайнар көзі 1886 жылы француз ғалымы А. Беккерель ашқан табиғи радиоактивтік құбылысынан басталады. . А. Беккерель уран тұзының фотопластинаға әсерін зерттеген.Уран тұздары тығыз қара қағазбен оралған фотопластинаға әсер етіп, оның қараюын туғызатын, өтімділігі жоғары белгісіз сәулелерді шығарады екен. Мұқият зерттеулер нәтижесінде Беккерель өтімділігі жоғары белгісіз сәулелерді уран атомының өзі, ешқандай сыртқы әсерсіз-ақ, өздігінен шығаратынын анықтады .

7 слайд

8 слайд
Ғаламат ғалым. Ғажайып әйел  Туған тұғырдан ғылым жолынаТуған тұғырдан ғылым жолына  Өмір шыңына ұмтылуӨмір шыңына ұмтылу  У-ға тең ұлы зерттеулер және Нобель У-ға тең ұлы зерттеулер және Нобель сыйлығысыйлығы  Өмір, Өмір... Өкінішті сәттер...Өмір, Өмір... Өкінішті сәттер...  Дарындылар Дарындылар  Әлемді бағындырған әйелӘлемді бағындырған әйел  Сағым боп ұшқан сол бейнеСағым боп ұшқан сол бейне Күйзелтті жарып жүректіКүйзелтті жарып жүректі ..

8 слайд

9 слайд
Туған тұғырдан ғылым шыңына  Мария Кюри ( Склодовская) 1867 жылдың 7 ноябрінде Варшада интеллигенттер семьясында туды. Оның әке- шешесі білімді, парасатты адамдар болған. Анасы мектеп директоры, ал әкесі Владислав физика және математика пәндерінің мұғалімі.  Мари алдына мақсат қоя білді. 1893 жылы физика ғылымдарының дипломын, 1894 жылы математика ғылымдарының дипломын алды . Пьер Кюри 1859 жылдың 15 майында Парижде туды. Оның әкесі мен атасы - дәрігерлер.  Ағайынды Жак пен Пьер жас күндерінен бастап – ақ ғылымға ынталы жандар болып өседі. Пьердің біліммен шұғылдануына әкесінің зор ықпалы тиеді.

9 слайд

10 слайд
Өмір шыңына ұмтылу  1895 жылдың 26 июлінде ғылым тарихында сирек кездесетін одақ құрылды : Пьер мен Мари үйренді. Екі тамаша ғалым, екеуі де Нобель сыйлығының лауреаты атағын алғандар. Бұл кезде Пьер физика және хемия институтының профессоры, ал Мари Кюри осы институтта еңбек ететін.  Пьер мен Мария Кюри замандастарына құлшына жұмыс істейтінтерімен қоса өз денсаулағын аса бір жауапкершілікпен қарайтындығы және де демалыс күндерін тиімді пайдалана білетіндіктерімен естерінде қалған.  Ерлі –зайыптылар үшін демалу – ол Севеннаны велосипедпен шарлау еді.Олар Ла-Манштың бар жағалауын ,Нуармутье аралдарын аралады.  Кейін, Пьер қайтыс болғаннан кейін де Мария Кюри екі қызымен кез-келген ауа-райында жаяу серуендеп, Күнделікті дене жаттығуларын жасауды тоқтатпады.

10 слайд

11 слайд
У-ға тең ұлы зерттеулер және Нобель сыйлығы  Алғашқы жылдары олар минералдардан радиоактивті заттарды бөліп алады, содан соң олардың сәулелерінің күшін өлшейді.  Бірақ радий өзінің сырын ашқысы келмеді, өзіне кұштар жандармен танысуға ешбір ыңғай көрсетпеді. Жұмыс күндері айларға, айлар жылдарға созылды .  1902 жылы, радийдің барлығы туралы айтылған болжамнан кейін қырық сегіз ай өткен соң , Мари ақыры жеңіске жетті. Ол таза радийдің бір дециграмын алды және оның атомдық салмағының 225 екендігін анықтады.

11 слайд

12 слайд
У-ға тең ұлы зерттеулер және Нобель сыйлығы  - «Оның» түрі қандай болар екен деп өзіме кейде сауал қоямын. Пьер, сенің ойыңша, ол қандай болар екен?- деді бір күні Мари.  - Кім білсін.... - деп жауап береді ұлы физик Пьер салмақпен, - Мен ол өте әдемі болса екен деп тілеймін. .  Тамаша радий! Оның сәуле шығаруы ураннан екі миллион есе күшті. Радийге жолап кеткен заттардың өздері де радиоактивті заттарға айналады. Ешқандай толқусыз-ақ Пьер оның әсерін өз организмінде байқады. Ол теріні күйдіреді екен.  Радий дүниедегі ең қымбат зат болды. 1грамм радий 750мың франкке бағаланды.  1903жылы Пьер, Мария Кюрилер Беккерельмен бірге радиоактивтік құбылысы үшін Нобель сыйлығын алды.

12 слайд

13 слайд
Өмір , өмір ... Өкінішті сәттер  1906 жылдың 19 апрелі. Жаңбырлы күн  Таңертеңгі сапарылыста жұбайлар бір – бірімен қоштасып та үлгере алмады.  Пьер өз жұмыстарын бітіріп, Франция астанасының ең бір у-шу көшесінен өтпек болды. Өз ойымен болып келе жатқан ғалым екі арбакештің арасына қалай түсіп қалғанын білмей қалды.  Әлемнің ең асылдарының бірі адамзаттың өшпес мақтанышы Пьер Кюри кенеттен апатқа душар болды, ол лезде жан тапсырды.  Қатты қайғы Маридің ішкі дүниесін төңкеріп тастады.Осы күннен бастап ол бүкіл әлемде жалғыз қалғандай болды. Мари қайысып барып қалпына келді.  1906 жылдың 6 мамырында Мариге ”профессор” атағы беріліп, ол Пьер үшін ашылған кафедраны басқаратын болды..

13 слайд

14 слайд
Дарындылар  Мария , Пьер Кюрилердің ата- аналары балаларының ғылыммен айналысуына жол салған адамдар.  Ал олардың қыздары Ирен Жолио-Кюри (1897–1956) — Нобель сыйлығына күйеуі Фредерик Жолио-Кюримен бірге жасанды радиактивтік ашқаны үшін ие болған.  Ал екінші қызы Ева Кюри (1904–2007) — журналист, анасы туралы «Мария Кюри» атты кітаптың авторы. Генри Ричардсон Лабуассға тұрмысқа шыққан.  Ирен мен Фредериктің қызы Элен де атомдық физикамен айналысты, ал ұлы Пьер биологияны таңдады.

14 слайд

15 слайд
Әлемді бағындырған әйел  Мария Кюри сияқты ешқандай әйел – ғалым танымал болып көрген емес.Ол 10 премия мен 16 медальға ие болған.Мария Кюри 106 ғылыми мекемелер мен академиялардың, қоғамдардың құрметті мүшесі болып сайланған.  Париж университетінде профессор болып сайланған алғашқы әйел адам. 1914 — 23 ж. Париждегі Радий университетінде физика-химия бөлімін басқарды.  Нобель сыйлығымен екі рет (1903 ж. физика, 1911 ж. химия салалары бойынша) марапатталды.  Дүниені дүр сілкінткен тарихта аты алтын әріппен жазылған ғалым.

15 слайд

16 слайд
Сағым боп ұшқан сол бейне Күйзелтті жарып жүректі  Мадам Кюри күйеуі мен өзі ашқан радиактивті заттармен ұзақ мерзімді байланыста болған құрбандардың бірі еді. Ол 1934жылы 4 шілдеде дүние салды .  Институттың тоқтап қалған приборларының жанында жас ғалымдар жылады. Маридің ең сүйікті шәкірттерінің бірі Жорж Фурнье “Біз бәрін жоғалттық” деді.  Сезімнің ақырғы шапағы өз өмірін сарп еткен ғылымға арналды: “Тарауларды ұқсас ету керек... Мен оның басылып шығуын ойлаймын...”

16 слайд

17 слайд
Радиоактивті ыдырау

17 слайд

18 слайд
 Э. Резерфод пен П. Кюри радиоактивтік кезіндегі сәуле шығарудың табиғатын зерттеу барысында оның құрамы күрделі екенін анықтайды. Радиоактивті радий қорғасыннан жасалған калың қабатты ыдыстың ішінде орналасқан. Ыдыстың ортасында цилиндр пішінді арна бар. Ыдыстың түбіндегі радийден шыққан сәулелерге оған перпендикуляр бағытта күшті магнит өрісі әсер етеді. Арнаның қарсысында фотопластина бар. Барлық қондырғы вакуумде орналастырылған. 8.6-суретте көрсетілгендей радийден шығатын сәулелер ағыны магнит өрісінен өткеннен кейін үш шоққа бөлінген. Шоқтардың осылайша бөлінуін фотопластинадағы қарайған заттардың орындары бойынша анықтайды. Оларды сәйкесінше α (альфа)-сәуле, β (бета)-сәуле және γ (гамма)-сәуле деп атаған. α-сәуле дегеніміз — оң арядталған бөлшектер (α-бөлшек) ағыны, β-сәуле дегеніміз—өте шапшаң қозғалатын және жылдамдықтары бірдей емес теріс зарядталған бөлшектер (β- бөлшек) ағыны болып шықты.  γ-сәулесі магнит өрісінде ауытқымайтын, жиілігі өте жоғары электромагниттік сәулелену кванты екен Сәулелерді грек альфавитімен белгілеуді Резерфорд ұсынды.Сәулелерді грек альфавитімен белгілеуді Резерфорд ұсынды.

18 слайд

19 слайд
 Альфа-ыдырау процесі

19 слайд

20 слайд
 Альфа-ыдырау кезінде атом ядросы зарядтың саны екіге және массалық саны төртке кем туынды ядроға түрленеді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жуйенің бас жағына қарай екі орынға ығысады:He Y X M Z M Z 4 2 4 2    

20 слайд

21 слайд
Бета-ыдырау процесі

21 слайд

22 слайд
 Бета-ыдырау кезінде атом ядросының зарядтық саны бір заряд бірлігіне артады, ал массалық сан өзгермейді. Жаңа элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің соңына қарай бір орынға ығысады: Бұндай ыдырауды электрондық β-ыдырау деп атайды

22 слайд

23 слайд
 Электрондық β--ыдыраудан басқа позитрондық β+-ыдырау процесі де өтуі мүмкін. Ядроның зарядтық саны бірлік зарядқа кемиді, нәтижесінде элемент Менделеев кестесіндегі периодтық жүйенің бас жағына қарай бір орынға ығысады:

23 слайд

24 слайд
Гамма-ыдырау процесі

24 слайд

25 слайд
 1900 жылы Вил л aрд ядролық сәуле шығарудың құрамындағы үшінші компоненттің бар екенін тапты, оны гамма ( γ )-сәуле шығару деп атаған. Гамма-сәуле шығару магнит өрісінде ауытқымайды, демек, оның заряды жоқ. Гамма-сәуле шығару радиоактивтік ыдыраудың жеке бір түрі емес, ол альфа және бета-ыдыраулармен қабаттаса өтетін процесс . 0 0   Y X M Z M Z 

25 слайд

26 слайд
Радиоактивті сәулелердің әртүрлі материалдардан өту жағдайлары

26 слайд

27 слайд
 Альберт Эйнштейн радиоактивтіліктің ашылуын оттың ашылуымен теңестірді. Себебі бұл өркениет тарихындағы ең маңызды жаңалық болды.

27 слайд

28 слайд
І V . Жаңа сабақты бекіту. Тапсырмалар орындау: І. 1. 1. Актиний 89Ас225 изотопы үш рет α - ыдырауға ұшырағаннан кейін қандай элемент пайда болады? 1.2. Күнделікті біз радиацияның ықпалына түсемізбе?

28 слайд

29 слайд
 ІІ. 2.1. 82Рb209 қорғасын изотопының радоактивті ыдырауы кезінде β – бөлшек ұшып шығады. Қорғасын изотопының ядросы қандай элементтің ядросына айналады ?  2.2. Адам үшін радиациялық мөлшердің шегі қандай?

29 слайд

30 слайд
 ІІІ. 3.1. Алтынның 196 Аu 79 радиоактивті изотопы электрондық әрі позитрондық ыдырай алады. Ыдырау реакциясын жазыңдар.  3.2. Атом: пайдасы мен зияны қандай?

30 слайд

31 слайд
 V . Сабақты қорытындылау.  Y І. Оқушыларды бағалау.  YІІ. Үйге тапсырма:  8.4 оқу. 33-6,7 есептер.

31 слайд

32 слайд

32 слайд