Ғылыми жоба "Бал арасы" 3 сынып

1 слайд
Қызылорда қаласы № 4 Сәкен Сейфуллин орта мектебі Жобаның тақырыбы: «Бал арасының таңғажайып әлемі!» Дайындаған: Қыдырбаева Аяулым Жоба жетекшісі: Сақтағанова Алтын Байрахметқызы 2018-2019.ж..

1 слайд

2 слайд
Бізге апайымыз жәндіктер туралы айтқанда ара туралы көп нәрсе білгім келді. Мысалы: 1. Барлық аралар бірдей ма? 2.Аралар қайда тұрады? 3.Аралар немен қоректенеді? 4.Аралар балды қалай жинайды? 5. Аралар қаншалықты пайдалы? Сондықтан мен алдыма мақсат қойдым. Осы аралар туралы көптеген мәліметтер жинап және оны басқа балалармен бөліскім келді? Ол үшін маған апайым және анам,әкем,тәтем көмектесті.

2 слайд

3 слайд
Аралар- топталып, үлкен ұя болып тіршілік ететін жәндіктер. Бір ұяда ара -патшасы, аталық ара және көптеген «жұмысшы» аралар болады. Ұяда тұратын әрбір ара өзінің қызметі мен міндеттерін жақсы біледі және оны мүлтіксіз орындайды. Ұяларын бөтен аралардан қорғау және бір- бірімен байланысу үшін аралар 10 түрлі дыбыс (ызың) шығарады. Аралардың таңғажайып әлемі!

3 слайд

4 слайд
Ара патшасы Аталық ара Жұмысшы ара

4 слайд

5 слайд
Ара патшасының денесі ұзын, қанаты қысқа, көбею органы ерекше жетілген. Ол аралардың ішіндегі ең ірісі, жыл маусымына қарай денесінің ұзындығы 20 – 25 мм, ал салмағы 150 – 300 мг-ге жетеді. Жұмысшы араға қарағанда екі есе үлкен болып келеді. Ол 3 – 5 жыл, кейде 10 жылға дейін өмір сүреді. Ара патшасының бірден бір міндеті – жұмысшы араларға гүл  тозаңын және бал жинату , балауыз шығарту, ұя салдыру,  балапан құрттарды , аталық араны бағу, ұяны тазалау сондай – ақ, қорғау міндетін атқарады.

5 слайд

6 слайд
Аталық ара Аталық аралар омартада ешқандай жұмыс атқармайды, шіре мен тозаңды жинамайды. Аталық араның денесінің ұзындығы 15-17 мм, салмағы – 200 мг, шағатын піспегі (инесі) болмайды, тіпті өзін-өзі қорғай да алмайды, қозғалыс-қимылдары шамалы және жұмысшы аралар дайындайтын балмен күн көреді. 

6 слайд

7 слайд
Жұмысшы ара Жұмысшы араның дене тұрқы кішілеу, өңі қара, басы, кеудесі және жонында сұрғылт сары нүктелері болады. Басы үш бұрыштылау келеді. Басында үш жай, екі күрделі көзі болады. Аузы үлкен, бал жинауға қолайлы, кеуде жағы үш буынды, орта буыны үлкен келеді. Екі жұп жарғақ қанаты бар. Үш жұп аяғының тозаң жинайтын себеті болады. Қарын жағы дөңгеленген конус тәрізді, сауыр жағында қара сары түсті 1-4-ке дейін келген қара белдеулер бар. Құйрығында үшкілдеу безі және шанышқы инесі болады.

7 слайд

8 слайд
Аралардың түрлері Түкті ара Жабайы ара «Сона» Бал арасы

8 слайд

9 слайд
Сонымен қатар күзетші аралар мен барлаушы аралар да болады. Күзетші аралар өздерінің ұяларына басқалардың келгенін иісінен біледі. Аралардың иіс сезу мүшелері мұрттарында орналасқан. Араның екі күрделі және үш жәй көздері болады. Аралар аса сезімтал, дәм айырғыш болады. Олардың есту мүшелері алдыңғы аяқтарында орналасқан. Барлаушы аралар негізінен өздеріне керек гүл шірнелерін тапқан кезде ұяда алған басқа арларға хабар беру үшін олар билейді. Егер барлаушы аралар «айналма» биін билегенде тәтті шырын жақын жерден екенін, ал «шайқалама» биін билегенде қашықта екенін хабарлайды.

9 слайд

10 слайд
Аранаң денесі қатты қабыршақпен қапталған. Денесі үш бөліктен тұрады: бас, кеуде және құрсақ. бас кеуде құрсақ

10 слайд

11 слайд
Араның негізгі қорегі – гүлдерден тәтті шырындар мен тозаңды жинау. Өсімдік тозаңдары мен гүл шірнелерін аяқтарында орналасқан себетке салып жинайды.Аралардың өсімдікке тигізер пайдасы орасан зор: олар ұшып-қонып жүргенде гүлдерді айқас тозаңдандырады да, өсімдіктің өнімділігін арттырады.

11 слайд

12 слайд
Аралар балды қалай жинайды? Бал арасы балға қажетті гүл шірнесі мен тозаңын жинау үшін тынбастан гүлден гүлге қонады. Негізінен бұл істі «жұмысшы» аралар ғана атқарады. Жина ған шірнелерін аяғындағы себетке салып, ұядағы жас арларға әкеліп береді. Жас аралар балды алып тор көзшелерге салады. Қанаттарымен артық ылғалды қағып кептіреді. Тор көзшелер балға толған кезде бетін балауызбен жабады. Мұндай бал ұзаққа шыдайды

12 слайд

13 слайд
Мен әкеммен бірге Шаңқайдағы Шәкәрім №127 үйде тұратын омарташы Меңлібаев Тәңірберген ағайдайдың үйіне бардық.Тәңірберген ағай бізді аралардың тұратын жерін көрсетті. Аралар гүлдерден жинаған тозаңды ұяшыққа апарып салады екен. Мен омарташылардың бас киімін,үстіне киетін киіп,бал арасының қалай алынатынын қолыммен ұстап, көзіммен көрдім.

13 слайд

14 слайд
Ара ұяшықтары Бал ұяшықтарын жасаудағы аралардың қолданатын тәсілі де таңғаларлық. Аралар бұл іске бірден екі-үш жерден бастап кіріседі. Бәрі бірдей өлшемде алты бұрыш жасап, бұларды кейіннен бір-бірімен біріктіріп әкеліп бал ұяшықтарын тоқиды. Сонда барлығы бір жерден шығады екен. Алты бұрыштардың бір-бірімен шебер жымдастырылғаны сондай, әрбір қабырғаның бөлек тоқылғандығын байқау өте қиын.

14 слайд

15 слайд
Бал – әрі дәмді, диеталық тағам, әрі емшілік қасиеттері мол, құрамында глюкоза мен витаминдер, микро және макроэлементтер, организмге пайдалы тағы басқа, барлығы жүзден асатын, құнды ингридиенттер бар. Сонымен қатар араның уы, аналық сүтше, балауыз, ара желімі сияқты өнімдерді береді. 

15 слайд

16 слайд
Аралардың пайдасы Аралардың өсімдіктер мен адам өміріне пайдасы зор. Аралар өсімдіктерді тозаңдандырады. Арамен емдеу медицина ғылымында «Апитерапия » деп аталады. Арамен емдеуге араның балы, прополис (ара желімі), ара уы, гүл тозаңы және емдік әсері өте күшті сүт жатады. Ал ара уының құрамында адам ағзасы үшін пайдалы заттар бар. Апитерапия арқылы көптеген ауруларды емдеуге болады. Негізінен емге жұмысшы аралар пайдаланылады. Ара уының да шипасы өте көп.

16 слайд

17 слайд
Ара желімінен салқын тиген кезде емдеу үшін керек дәрілер мен балаларға арналған сироптар жасалады.

17 слайд

18 слайд
Араның ұя салуы • Аралар өте еңбекқор және ақылды жәндіктер. Бақылап қарасам , бал арасы сан мың гүл түрлері қауашықтарына қонып, нәр жинайды. Ондаған шақырым жерге ұшып барып, компассыз-ақ ұясына қайта оралады. Ұя жасаған кезде қолданылатын тәсілдері де мені таңқалдырады. Еңбекші аралар ұяшықтарын жан-жақтан бастап ортада кездеседі. Ғалымдардың айтуынша, мұндай қара жұмыспен тек қана жұмысшы аралар айналысатын көрінеді. Ал бал жинаумен айналысытындары басқалар. Зер салып қарасақ, бал құйылатын ұя клеткаларының алты бұрышты екендігін және әрбір қабырғасы мен бұрыштардың өлшемі бір бірімен керемет үйлесімдікпен дәл келетінін байқаймыз. Бейне бір түзу, сызық бойына сызғышпен өлшей отырып, әдейі орналастырғандай дәлдікпен жасалған. • Осы жерде «Ол неге үш, төрт, не болмаса, жеті, сегіз бұрыш емес, дәл алты бұрыш?» деген сауал туындауы мүмкін. Ғалымдардың дәлелдеуінше, тегіс кеңістікте ұя тор-клеткаларын бір-бірімен үйлесімді жалғастықпен, арасында қуыс қалдырмастан әрі дөңгелете орналастыру ісінде алты бұрышты геометриялық кескіннен артық қолайлы «сәулет» өнері мүмкін емес көрінеді. Қолыңа қалам алып, өзің-де жайлап сызып қарасаң, алты бұрыштың әрбір қабырғасының келесі алты бұрыштық кескіндемеге жалғасуға өз-өінен сұранып тұрғанын байқайсың. Яғни, алғашқы алты бұрыш пен келесі алты бұрыш арасында ине шаншар жер қалмайды екен. • Ғалым Ибн әл- Қайымның «Шипа» атты еңбегіңде дәлелдеуінше, осындай үлкен шеберлікпен салынатын ара «үйінің» тағы бір артықшылығыбар көрінеді. Атап айтқанда, бал арасын еш қуыс қалдырмастан толтыруға тек алты бұрышты ыдыс қана қолайлы. Үш,төрт бұрыштыға да бал құюға болады. Алайда оның бұрыштары аса кең болмағандықтан, бал оны толық толтыра алмайтынға ұқсайды

18 слайд

19 слайд
Балдың емдік қасиеті Балдың емдік қасиетін анықтау мақсатында жергілікті дәрігермен әңгіме жүргіздім. Мынадай мағлұматтар алдым: Бал бала ағзасын түрлі ауруларға қарсы күресуін арттырады, қан құрамындағы гемоглабин процессін арттырады. Бірақ бал балалар мен ересек адамдарда әртүрлі аллергияның себебі болуы мүмкін Бронхитпен ауырғанда, жөтелде, дауыс қарлыққанда 2 стакан тұрып шырыны мен 1 стакан бал араластырып, 1-2 қасықтан сағат сайын қабылдаған жөн; Үккіштен өткізілген сәбізге бол қосып, банкіге салып біраз уақыт қойса, әбден еріп, сәбіздің шырынына қосылып, тосап сияқты өте тәтті тағам болады. Ыстық, суықтан тіс қақсағанда өңделген ара ұясын, суға бұқтырып, сумен ауызды шайқайды Отқа, қайнаған суға күйген жеңіл күйікке, жараның бетін физиологиялық тұзды сумен тазалап шайып, артынан жараға бал жағады

19 слайд

20 слайд
Араның шағуы • Міне, қызық! Ара бір ғана рет шағады екен. Өйткені оның құйрығындағы шаншары адамның денесінде қалып қояды да, шаншарынан айырылған ара көп кешікпей өледі екен. • Адамдарды өздерін ара уымен әр түрлі аурулардан емдеуді қолға алу тарихы бізді есте жоқ ескі замандарға жетелеп алып барады. Мәселен, Мысырда, Индияда, Қытайда, Грекияда апитерапия (ара уымен емделуді медицинада осылай атайды, араның уын «апитоксин» дейді) ежелгі дәуірлерде белгілі болған. Бізге әдебиеттерден мәлім, Ұлы Карл мен Иван Грозный өздерін араға талатып, подагра деген аурудан айыққан. Халықтық медицинада ара уымен емделу барынша қарапайым тәсілдермен жасалған. Ал, омарташылар арасында ревматизммен және подаграмен ауыратындар мүлдем дерлік кездеспейді екен. • Бал арасы уымен емделудің бірінші насихаттайтындар да осы омарташылар болған. Ресейде XIX ғасырдан бастап ара уымен емделу ісі дәрігерлердің назарын аударған. 1864 жылы Петербургтегі орман академиясының профессоры М.И. Любарский ревматизм, подагра, бастың сақинасы секілді көптеген сырқаттарды жазудағы ара уының рөлі туралы мақала жазған. 1988 жылы австриялық дәрігер Филипп Терч арамен шақтырғаннан кейін неврология, ревматизм сынды бірқатар кеселдерді жазып шығудағы оң нәтижелерді жариялады. Ал ара уының химиялық және фармакологиялық жағынан алғаш рет зерттеуді Прага университетінің профессоры Лапгер 1897 жылы қолға алды. Ол 1915 жылы бірінші рет ара уының перепаратын жасап шығарды. Ресейді бұл бастаманы дәрігер Л.В. Любарский жалғастырса, кеңес заманында М.Б. Кроль одан әрі дамытты. • Бірақ, араның уы емдік мақсатта талай ғасырдан бері қолданып келе жатқанына қарамастан, ғылыми медицинада ол әлі күнге дейін өзінің лайықты орнын алып отырған жоқ. Белгілі бір жағдайда бұл араға шақтырудың адамға ауырлау тиетінімен де байланысты. Оның үстіне араның уын жұрттың бәрі бірдей көтере бермеуі де мүмкін. Тіпті ірі аналық аралар шақса, оның уы адамды өлтіріп жіберетін де жағдайлары ұшырасады. Бәлкім, осының бәрі жұртты сақтандырса керек.

20 слайд

21 слайд
Менің үйренгенім • Бал бала ағзасын түрлі ауруларға қарсы күресуін арттырады,қан құрамындағы гемоглабин процессін арттырады. Мен балды қатты жақсы көремін және оның емдік қасиеттерін білемін сондықтан балды көптеп жеймін

21 слайд

22 слайд
Ара өте еңбекқор және ақылды жәндік екеніне , ал ара шығаратын таза өнім, бал, адам денсаулығына пайдасы мол екеніне көз жеткіздім. Анам әрдайым маған бал қосылған сүт береді. Бір сөзбен айтқанда бал арасы – табиғи дәрі-дәрмектердің қайнар көзі , ал ара балы – табиғаттың ғажайып сыйы.

22 слайд