Ғылыми жоба "Махамбет поэзиясының тілі" Презентация

1 слайд
Махамбет поэзиясының тілі

2 слайд
Рaхымбaй Пepизaт Жaқcылыққызы 10 -cынып Бaғыты: Қaзaқcтaн тaрихи ecкeрткiштeрi жәнe бoлaшaқ дaмуы бaр caяхaт мaршруттaры Ceкция: Әдeбиeт«Хaлeл Дocмұхaмeдoв aтындaғы №4 жaлпы oртa бiлiм бeрeтiн мeктeбi» кoммунaлдық мeмлeкeттiк мeкeмeci Тaқыpыбы: Maхaмбeт пoэзияcының тiлi Жeтeкшici: Aлибaeвa Aқмaрaл Апcaттaровна , Қaзaқ тiлi мeн әдeбиeтi пәнi мұғaлiмi Ғылыми кeңecшi: М.Әуeзoв aтындaғы OҚУ «Әлеуметтік және гуманитарлық ғылымдар» ғылыми- зерттеу институтытының директоры, ф.ғ.д., доцент C. Р. Бoрaнбaeв

3 слайд
Махамбет поэзиясының тілі де, ділі де өзгеше. Махамбет батырлықты жырлауда өзіне дейінгі жыраулар қолданған дәстүрлі өрнектерді зоонимдерді, күрделі метафораларды, метонимия, синекдохаларды, эпитет, аллитерация, ассонанстарды қолдана білген. Ақын өлеңдерінің мағыналары түсінуге ауыр және көнерген сөздер, историзмдер көп. Қару – жарақ, жан – жануар, құс атауларының түрлері қолданылған.  

4 слайд
Мaзмұны Кiрicпe I тaрaу 1 Мaхaмбeт пoэзияcының жинaлып, зeрттeлуi Негізгі бөлім: II тaрaу Махамбет өлеңдеріндегі зоонимдер, троптар мен фигуралар 2.1. Зоонимдер 4 2.2. Мaхaмбeт - күрдeлi мeтaфoрaлaр шeбeрi 9   2.3 Aқын өлeңдeрiндeгi эпитeттeр 13 2.4 Aқын пoэзияcындaғы тeңeу 14   2.5. Aқын қoлдaнғaн aйшықтaу түрi – қaйтaлaу 17   ІІІ тарау Қорытынды 19   Пaйдaлaнғaн әдeбиeттeр 20  

5 слайд
Ғылыми жобаның міндеті Махамбет тілінің асқан көркемдігі, анықтығы, дәлдігі әр алуан поэтика тілдердің элементтерін , эпитет, теңеу, троп, фигуралардың түрлерін жеке де өзара байланыстыра қолдана білген ақын екендігін жас ұрпаққа таныту ;Ғылыми жобаның мақсаты: Махамбет ақын өлеңдерінің тіліне: зоонимдер, тіл көркемдегіш троптар мен фигураларға талдау жасау және ақын мұрасы жайлы жазылған бұрынғы зерттеу, мақалаларды оқып, ой түйіндеу

6 слайд
ОЙ МАРЖАН • «...Кейінгі екі жүз жыл ішінде қазақ санасына тап Махамбеттей болып мығым орныққан мәшһүр тұлғалар кемде-кем ғой. ...Сөйте тұра осындай өле- өлгенінше өртше лапылдап өткен маздақ жанның қаңқасының қайда қалғанынан күні кешеге дейін бейхабар келіппіз. Ал, дәл қай арада кіндігі кесіліп, жөргекке түскенін әлі күнге дәп басып ешкім айта алған емес. Бас-аяғы қырық үш жыл жасаған қып- қысқа ғұмырының кей сырына таныс болсақ, көп сырына шалыспыз»  (Ә.К. «Шандоз» 5-бет).«Батырдың да батыры бар… Махамбеттің батырлығы бұлардың бірі де емес, - деп жазады З.Қабдолов, «Қаһарман ақынның тағдыр мен тағлымы» мақаласында, Махамбет ердің мақсаты – ерекше мақсат. Оның күресі ханмен ғана емес, хан арқылы халықты қан қақсатқан отаршылық бұғауына қарсы халқымыздың азаттығы үшін, біздің бүгінгі күніміз үшін күрес» (З.Қ. 2007: 379)

7 слайд
Зоонимдер Айырдан туған жампоз бар, Нарға жүгін салғысыз. Аруанадан туған мая бар, Асылын айуан десе нанғысыз . (“Тайманның ұлы Исатай”) Қалықпандай қомданып, Жау тоқтатып айқаста Құрбан болса елі үшін! (“Мен құстан туған құмаймын”) Буыршын мұзға тайған күн, Бура атанға шөккен күн (“Мұнар да мұнар, мұнар күн”)Күшіген жүнді жас жебе, Жауына қардай борай ма? Ел шетіне жау келсе, Азамат ердің баласы Намысына шыдай ма ? (“Әрайна”) Толарсақтан саз кешіп, Тоқтамай тартып шығарға. Қас үлектен туған қатепті, Қара нар керек біздің бұл іске (“Толарсақтан саз кешіп”)

8 слайд
“ Тар қамау”) ЗоонимдерАрғымақ, сені сақтадым, Құлағың сенің серек деп, Азамат, сені сақтадым, Бір күніме керек деп, Жабыдан туған жаман ат. Тағыдай таңдап су ішкен, Тарпаңдай тізесін бүгіп от жеген, Тағы сынды жан едік. (“Тар қамау”) Исатайдың барында, Екі тарлан бөрі едім. Таудан мұнартып ұшқан тарланым, Саған ұсынсам жете ме? ...Еділді көріп емсеген, Жайықты көріп жемсеген, Таудағы тарлан шұбар біз едік. (“Тарланым”) “ Мен құстан туған құмаймын” 1. Тазының ең жүйрік, алғыр түрі; 2. Биік таулы жерлерді мекендейтін ірі жыртқыш құс;

9 слайд
Зоонимдер мен көнерген сөздерХан емессің – ылаңсың, Қара шұбар – жылансың . Хан емессің – аярсың, Айыр құйрық – шаянсың ! (“Жәңгірге”) Мен –тауда ойнаған қарт марал, Табаным тасқа таяр деп, Сақсынып шыққан қиядан. (“Мен тауда ойнаған қарт марал”) Баласы Исатайдың Жақия-ды, Жақия жауды көрсе ақияды. Түлейді түнде жортқан жолбарыстай , Алдырдың жолдасыңды қапияда-ай! (“Мінгені Исатайдың Ақтабан- ай”) Мен Нарыннан кеткесін, Нарынды талақ еткенмін . Қуатымның барында, Ағыны қатты Жайықты, Тіземмен бұзып өткенмін . Қарағай шаптым шандоздап , Хан қарасын жоям деп. Жолбарысша жорыттым, Етіне құлан тоям деп...

10 слайд
Мaхaмбeт - күрдeлi мeтaфoрaлaр шeбeрi Aғaйынның бacы eдi, Aлтын eрдiң қacы eдi («Тaймaнның ұлы Иcaтaй»). Мeн кecкeктi eрдiң coйымын , Кecкiлecпeй бacылмaн. Кeлeлi қaрa бұлтпын , Кeлe жaумaй aшылмaн. Aлдыңa кeлiп тұрмын дeп, Aр-нaмыcым қaшырмaн. Cүйeгiм тұтaм қaлғaншa Тaртынбaй cөйлeр acылмын. Eй, тaқcыр-aу, eй, тaқcыр! Бoйың жeтпec биiкпiн - Бұлтқa жeтпeй шaрт cынбaн Шaмдaнcaм, шaлқaмнaн түceр acaумын, Шaмырқaнcaм, шaтынaп cынaр бoлaтпын («Бaймaғaнбeт cұлтaнғa aйтқaны»)

11 слайд
2003 2005 2006Күрделі мағынаға ие метафоралар Ағайынның басы еді, Алтын ердің қасы еді Арғымақтың баласы, Арығанын білдірмес. Арқамнан қосым қалар деп, Ағыны күшті ақ дария , Қаһарланып толқиды . Қанатын күн шалмаған басығым, Ортамнан ойран салар деп «Арғым ақтың баласы» )«Бaймaғaн бeт cұлтaнғa aйтқaны»)«Еменнің түбі сары – бал» «Тайман ның ұлы Исатай». Шамдансам жығар асаумын , Шамырқансам сынар болатпын , Еменнің түбі – сары бал , Еріскен көңіл бәрі – бал

12 слайд
Мен бір асарға ұстаған, Қара балта едім. Шабуын таппай кетілдім Мен ақсұңқар құстың сойы едім ... Мен кеспекті ердің сойы едім (Махамбеттің Баймағанбет сұлтанға айтқаны) Мен – кешкі қара бұлтпын (“Белгілі туған ер едім”)Мен - тауда ойнаған қарт марал , Табаным тасқа тиер деп, Сақсынып шыққан қиядан, Мен - қарақұстан туған қалықпан (“Ертекендей ер болса”) Метафора лар

13 слайд
Метафора, теңеу, эпитеттер байланысып келген Кермиығым, кербезім! Керіскедей шаңдозым! Құландай ащы дауыстым! Құлжадай айбар мүйіздім! Қырмызыдай ажарлым, Хиуадай базарлым. Теңіздей терең ақылдым! Тебіренбес ауыр мінездім Арыстан еді-ау Исатай, Бұл фәнидің жүзінде Арыстан одан кім өткен, Толарсақтан саз кешіп, Тоқтамай тартып шығарға. Қас үлектен туған қатепті, Қара нар керек біздің бұл іске («Тар қамау»)

14 слайд
Жауырыны қақпақтай, Қара айдары тоқпақтай. («Кел, кетелік»). Астына мінген Ақтабан, Ақ бөкендей ойнайды. Қолына ерген көп әскер, Маңыраған қойдай шулайды. («Соғыс»). Тағыдай таңдап су ішкен, Тарпаңдай тізесін бүгіп от жеген. («Толарсақтан саз кешіп) Түлейді түнде жортқан жолбарыстай . («Мінгені Исатайдың Ақтабан-ай») Шағалалы көлдей шалқыған. (Сөйлесем даусым аңқыған»). Балдырғаны білектей , Баттауығы жүректей . («Нарын»)Теңеу

15 слайд
Күшіктей дауысын қыңсылатып, Аш күзендей белін бүгілтіп. Бөліне көшкен еліңді, Бөріккен қойдай қылармын. Жарыла көшкен еліңді, Жаралы қойдай қылармын Адырнасын ала өгіздей мөңіреткен , Атылған оғы Еділ-Жайық тең өткен. Атқанда қардай боратқан , Көк шыбығын қанды ауыздан жалатқан Арыстан еді-ау, Исатай! Бұл фәнидің жүзінде, Арыстан одан кім өткен?!Теңеу 47

16 слайд
• Мұнар да мұнар , мұнар күн , • Бұлттан шыққан шұбар күн. • Буыршын мұзға тайған күн, • Бура атанға шөккен күн, Мұнар күн • Алты қырлы ақ мылтық, • Ата алмасам маған серт. • Төрт қырлаған көк сүңгі, • Толғамасам маған серт... • Алты аршын ақ болат ... • Шаба алмасам маған серт Ер Тарғын • Балдағы алтын ақ болат , • Салайын десем қында жоқ МахамбетЭпитеттер

17 слайд
Аллитерация Тағыдай таңдап су ішкен, Тарпаңдай тізесін бүгіп от жеген, Тағы сынды мырза едік, Таңдансақ тағы болар ма, Тәңірінің салған бұл іске Ассонанс Еңіреу ұм емшек боз, Ер мінген күні берік болсын. Еменнің түбі – сары бал, Ер ішкен күні көп болсын

18 слайд
Ақын поэзиясында қазіргі уақытта қолданыста жоқ көнерген сөздер көп қолданылады; Ақын өлеңдерінің жыраудар поэзиясымен сабақтастығы; Халық тілі, халық ауыз әдеби тілін мейлінше молынан , тың қолданыста игергендігін көреміз. Жырда дауылпаз ақынның ерлікті, батырлықты жырлауда қолданған ұлттық болмысымызға сай сөздері ( эпитет, теңеу, метафора) таңдай білуі Ақын өлеңдері жаугершілік лексиканың басымдығымен ерекшеленеді; Махамбет өлеңдеріндегі «мен» есімдігінің жиі қолданылуын атап өту орынды, халық поэзиясының тұрақтанған бейнесін жандандыра түрлендіріп, көркемдік әсерін арттыра қолдануда өзіне дейінгі ақын-жырауларымыздан дараланып тұрады.Қорытынды 18