2024-2025 оқу жылына арналған
Қысқа мерзімді сабақ жоспарларын жүктеп алғыңыз келеді ме?
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
Материалдар / ҒЫЛЫМИ ЖОБА, ҚАЗАҚИ ӨЛШЕМДЕР

ҒЫЛЫМИ ЖОБА, ҚАЗАҚИ ӨЛШЕМДЕР

Материал туралы қысқаша түсінік
Бұл ғылыми жұмыс қазақи өлшемдер жүйесінің тарихы, маңызы және қолдану аясы туралы. Қазақ халқының дәстүрлі өлшемдері күнделікті өмірде, ауыл шаруашылығы, сауда-саттық, құрылыс және өнер салаларында кеңінен қолданылған. Зерттеу барысында өлшемдердің нақты мәндері, олардың мәдени-тарихи контексті, сондай-ақ осы өлшемдердің қазіргі заманғы өлшемдермен өзара байланысы қарастырылады. Қазақи өлшемдер жүйесі өзіне тән ерекшеліктерімен ұлттық мәдениеттің маңызды бөлігі болып табылады. Жұмыс барысында есептік, салмақтық, ұзындық және көлемдік өлшемдер топтастырылып, әр өлшемнің тарихи қалыптасуы мен даму динамикасы талданды. Нәтижесінде, қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы рөлі және олардың болашақта зерттелу қажеттілігі туралы тұжырымдар ұсынылды.
Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады
img_page_1
Жариялаған:
Майра
08 Желтоқсан 2024
135
Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!
Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.
Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы
Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!
Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!
Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!
Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!
Ресми байқаулар тізімі
Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!
Материалдың қысқаша түсінігі
ҚАЗАҚИ ӨЛШЕМДЕР Ғылыми жұмыстың тақырыбы:

1 слайд
ҚАЗАҚИ ӨЛШЕМДЕР Ғылыми жұмыстың тақырыбы:

1 слайд

ҚАЗАҚИ ӨЛШЕМДЕР Ғылыми жұмыстың тақырыбы:

Аннотация Бұл ғылыми жұмыс қазақи өлшемдер жүйесінің тарихы, маңызы және қолдану аясы туралы. Қазақ халқының дәстүрлі өлшем

2 слайд
Аннотация   Бұл ғылыми жұмыс қазақи өлшемдер жүйесінің тарихы, маңызы және қолдану аясы туралы. Қазақ халқының дәстүрлі өлшемдері күнделікті өмірде, ауыл шаруашылығы, сауда-саттық, құрылыс және өнер салаларында кеңінен қолданылған. Зерттеу барысында өлшемдердің нақты мәндері, олардың мәдени-тарихи контексті, сондай-ақ осы өлшемдердің қазіргі заманғы өлшемдермен өзара байланысы қарастырылады. Қазақи өлшемдер жүйесі өзіне тән ерекшеліктерімен ұлттық мәдениеттің маңызды бөлігі болып табылады. Жұмыс барысында есептік, салмақтық, ұзындық және көлемдік өлшемдер топтастырылып, әр өлшемнің тарихи қалыптасуы мен даму динамикасы талданды. Нәтижесінде, қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы рөлі және олардың болашақта зерттелу қажеттілігі туралы тұжырымдар ұсынылды. Өзектілігі: Қазақ мәдениетінде өлшемдер, яғни адамдар мен табиғат арасындағы қатынастарды көрсететін неше түрлі көрсеткіштер ұзақ уақыт бойы адам өмірінің ажырамас бөлігін құраған. Қазақи өлшемдердің дәстүрлі мәні, мәдени-тарихи контексті, сондай-ақ оларды қазіргі заманда қолдану қажеттілігі зерттелмеген. Сондықтан қазақи өлшемдерді зерттеу арқылы ұлттық мәдениетті, халықтың дүниетанымын, өмір сүру философиясын тереңірек түсіну мүмкіндігі туындайды. Мақсаты: Бұл ғылыми жұмыстың мақсаты – қазақи өлшемдердің мән-мағынасын, олардың шығу тарихын, қолданылу аясын және қазіргі қоғамдағы рөлін зерттеу. Міндеті: - Қазақи өлшемдердің теориялық негіздерін қарастыру. - Түрлі тарихи көздерден қазақи өлшемдер туралы жинақталған ақпаратты талдау. - Қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы практикалық қолданылуын анықтау. - Жергілікті тұрғындар арасында қазақи өлшемдер туралы сауалнама жүргізу.

2 слайд

Аннотация   Бұл ғылыми жұмыс қазақи өлшемдер жүйесінің тарихы, маңызы және қолдану аясы туралы. Қазақ халқының дәстүрлі өлшемдері күнделікті өмірде, ауыл шаруашылығы, сауда-саттық, құрылыс және өнер салаларында кеңінен қолданылған. Зерттеу барысында өлшемдердің нақты мәндері, олардың мәдени-тарихи контексті, сондай-ақ осы өлшемдердің қазіргі заманғы өлшемдермен өзара байланысы қарастырылады. Қазақи өлшемдер жүйесі өзіне тән ерекшеліктерімен ұлттық мәдениеттің маңызды бөлігі болып табылады. Жұмыс барысында есептік, салмақтық, ұзындық және көлемдік өлшемдер топтастырылып, әр өлшемнің тарихи қалыптасуы мен даму динамикасы талданды. Нәтижесінде, қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы рөлі және олардың болашақта зерттелу қажеттілігі туралы тұжырымдар ұсынылды. Өзектілігі: Қазақ мәдениетінде өлшемдер, яғни адамдар мен табиғат арасындағы қатынастарды көрсететін неше түрлі көрсеткіштер ұзақ уақыт бойы адам өмірінің ажырамас бөлігін құраған. Қазақи өлшемдердің дәстүрлі мәні, мәдени-тарихи контексті, сондай-ақ оларды қазіргі заманда қолдану қажеттілігі зерттелмеген. Сондықтан қазақи өлшемдерді зерттеу арқылы ұлттық мәдениетті, халықтың дүниетанымын, өмір сүру философиясын тереңірек түсіну мүмкіндігі туындайды. Мақсаты: Бұл ғылыми жұмыстың мақсаты – қазақи өлшемдердің мән-мағынасын, олардың шығу тарихын, қолданылу аясын және қазіргі қоғамдағы рөлін зерттеу. Міндеті: - Қазақи өлшемдердің теориялық негіздерін қарастыру. - Түрлі тарихи көздерден қазақи өлшемдер туралы жинақталған ақпаратты талдау. - Қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы практикалық қолданылуын анықтау. - Жергілікті тұрғындар арасында қазақи өлшемдер туралы сауалнама жүргізу.

2. Қазақи өлшемдердің тарихи контексті. 2.1. Қазақ мәдениеті мен өлшемдердің қалыптасуы Қазақи өлшемдер - бұл қазақ халқыны

3 слайд
2. Қазақи өлшемдердің тарихи контексті. 2.1. Қазақ мәдениеті мен өлшемдердің қалыптасуы Қазақи өлшемдер - бұл қазақ халқының тарихи, мәдени, әлеуметтік және шаруашылық өмірінің бір бөлігі. Қазақ мәдениетінің дамуында өлшемдердің орны ерекше, себебі олар халқымыздың дүниетанымын, тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін білдіреді. Қазақ қоғамында өлшемдер тек сандық мәні бар элементтер ғана емес, сонымен қатар рухани және мәдени құндылықтардың көрсеткіші болып табылады. Қазақ мәдениеті мен өлшемдердің қалыптасуы. Қазақ мәдениетінде өлшемдердің қалыптасуы – ұзақ тарих және мәдени тәжірибенің нәтижесі. Бұл өлшемдер ауылшаруашылық, сауда-саттық, құрылыс, және күнделікті тұрмыстағы қажеттіліктерді реттеу үшін пайда болды. Тарихи контекст. Бұрынғы қазақ қоғамында өлшемдер көбінесе табиғи және практикалық негізде қалыптасқан. Мысалы: - Ұзындық өлшемдері: Қазақтарда ұзындық өлшеу үшін «қадам», «аттың қары» сияқты өлшемдер қолданылған. Бұл өлшемдер адамның физикалық қасиеттеріне, жергілікті географияға және қоғамдағы ең көп пайдаланылатын заттарға негізделген. - Салмақ өлшемдері: Салмақты өлшеу үшін «бұта», «там (садақ)» және «кұн» (70 г) сияқты өлшемдер қолданылған. Бұл өлшемдер, әсіресе мал шаруашылығында, азық-түлік сатып алу-сату кезінде пайдаланылған. - Көлем өлшемдері: Көлемді өлшеу үшін «түн», «сауыт» сияқты өлшемдер пайда болды. Бұл өлшемдер азық-түліктің және басқа тауарлардың мөлшерін анықтау үшін маңызды болған. Мәдени тұрғыдан. Қазақи өлшемдер шарапаты мен мәдени контексте ұлттық дәстүрлермен, салттармен тығыз байланысты. Мәселен, қонаққа барғанда дастарқан жайғанда мерекелік шараларда «көп», «барыс», «бұзау» сияқты өлшемдер қолданылып, олар адамның мәртебесін, сыйын және дәстүрлерін көрсетеді.

3 слайд

2. Қазақи өлшемдердің тарихи контексті. 2.1. Қазақ мәдениеті мен өлшемдердің қалыптасуы Қазақи өлшемдер - бұл қазақ халқының тарихи, мәдени, әлеуметтік және шаруашылық өмірінің бір бөлігі. Қазақ мәдениетінің дамуында өлшемдердің орны ерекше, себебі олар халқымыздың дүниетанымын, тұрмыс-тіршілігін, салт-дәстүрін білдіреді. Қазақ қоғамында өлшемдер тек сандық мәні бар элементтер ғана емес, сонымен қатар рухани және мәдени құндылықтардың көрсеткіші болып табылады. Қазақ мәдениеті мен өлшемдердің қалыптасуы. Қазақ мәдениетінде өлшемдердің қалыптасуы – ұзақ тарих және мәдени тәжірибенің нәтижесі. Бұл өлшемдер ауылшаруашылық, сауда-саттық, құрылыс, және күнделікті тұрмыстағы қажеттіліктерді реттеу үшін пайда болды. Тарихи контекст. Бұрынғы қазақ қоғамында өлшемдер көбінесе табиғи және практикалық негізде қалыптасқан. Мысалы: - Ұзындық өлшемдері: Қазақтарда ұзындық өлшеу үшін «қадам», «аттың қары» сияқты өлшемдер қолданылған. Бұл өлшемдер адамның физикалық қасиеттеріне, жергілікті географияға және қоғамдағы ең көп пайдаланылатын заттарға негізделген. - Салмақ өлшемдері: Салмақты өлшеу үшін «бұта», «там (садақ)» және «кұн» (70 г) сияқты өлшемдер қолданылған. Бұл өлшемдер, әсіресе мал шаруашылығында, азық-түлік сатып алу-сату кезінде пайдаланылған. - Көлем өлшемдері: Көлемді өлшеу үшін «түн», «сауыт» сияқты өлшемдер пайда болды. Бұл өлшемдер азық-түліктің және басқа тауарлардың мөлшерін анықтау үшін маңызды болған. Мәдени тұрғыдан. Қазақи өлшемдер шарапаты мен мәдени контексте ұлттық дәстүрлермен, салттармен тығыз байланысты. Мәселен, қонаққа барғанда дастарқан жайғанда мерекелік шараларда «көп», «барыс», «бұзау» сияқты өлшемдер қолданылып, олар адамның мәртебесін, сыйын және дәстүрлерін көрсетеді.

2.2. Дәстүрлі өлшемдердің әлеуметтік-экономикалық мәні Дәстүрлі өлшемдер қоғамдағы мәдени құндылықтарды, әлеуметтік құрылым

4 слайд
2.2. Дәстүрлі өлшемдердің әлеуметтік-экономикалық мәні Дәстүрлі өлшемдер қоғамдағы мәдени құндылықтарды, әлеуметтік құрылымдарды және экономикалық қатынастарды айқындайтын маңызды элементтер болып табылады. Олардың әлеуметтік- экономикалық мәні бірнеше аспектілерде көрініс табады: 1.Мәдени 2. Әлеуметтік құрылым 3. Экономикалық қатынастар 4. Салт-дәстүрлер мен ритуалдар 5. Тұрақтылық және өзгеріс 6. Қоршаған ортаға қатынас 7. Жаңартушылық пен инновация 2.3. Тарихи деректер мен артефактілердегі өлшемдер Қазақи өлшемдер тарихи деректер мен артефактілерде маңызды орын алады. Бұл өлшемдер халқымыздың мәдениеті, шаруашылығы мен күнделікті өмірін сипаттайды. 1. Тарихи деректер -Ежелгі жазба деректері: Түркі дәуіріндегі жазба ескерткіштерде (мысалы, Орхон-Енисей жазбалары) ұзындық, салмақ және көлем өлшемдері туралы мәліметтер кездеседі. -- Саяхатшылардың жазбалары: Қазақ жерін зерттеген ғалымдар мен саяхатшылар (мысалы, Шоқан Уәлиханов, Иосиф Абрикосов) қазақтардың тұрмыс-салты, соның ішінде өлшемдер жүйесі туралы жазбалар қалдырды. 2. Археологиялық артефактілер - Шаруашылық құралдары: Археологиялық қазбалар барысында табылған ескі өлшеу құралдары (мысалы, аршын, пұт) қазақи өлшемдердің практикалық қолданылуын көрсетеді.  - Тұрмыстық заттар: Ескі үй-жайлардан, әсіресе ауыл шаруашылығы құралдарынан табылған артефактілер, мысалы, дәнді дақылдарды сақтау үшін арналған контейнерлер, өлшемдердің қолданылуын дәлелдейді. - Киіз үйлер: Қазақи өлшемдер киіз үйлердің құрылымында да көрініс табады. Мысалы, үйдің диаметрі мен биіктігі, есіктің ұзындығы мен биіктігі өлшемдермен белгіленген. 3. Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар - Сауда-саттық: Қазақтардың дәстүрлі сауда-саттық жүйесінде өлшемдер маңызды рөл атқарды. Астық, мал, тері, және басқа да өнімдер көлемі мен салмағына қарай саудаланды. - Мерекелер мен тойларда: Көптеген қазақи мерекелер мен тойларда (мысалы, Наурыз) ұлттық тағамдардың, сусындардың көлемі мен салмағы да өлшемдермен белгіленген.

4 слайд

2.2. Дәстүрлі өлшемдердің әлеуметтік-экономикалық мәні Дәстүрлі өлшемдер қоғамдағы мәдени құндылықтарды, әлеуметтік құрылымдарды және экономикалық қатынастарды айқындайтын маңызды элементтер болып табылады. Олардың әлеуметтік- экономикалық мәні бірнеше аспектілерде көрініс табады: 1.Мәдени 2. Әлеуметтік құрылым 3. Экономикалық қатынастар 4. Салт-дәстүрлер мен ритуалдар 5. Тұрақтылық және өзгеріс 6. Қоршаған ортаға қатынас 7. Жаңартушылық пен инновация 2.3. Тарихи деректер мен артефактілердегі өлшемдер Қазақи өлшемдер тарихи деректер мен артефактілерде маңызды орын алады. Бұл өлшемдер халқымыздың мәдениеті, шаруашылығы мен күнделікті өмірін сипаттайды. 1. Тарихи деректер -Ежелгі жазба деректері: Түркі дәуіріндегі жазба ескерткіштерде (мысалы, Орхон-Енисей жазбалары) ұзындық, салмақ және көлем өлшемдері туралы мәліметтер кездеседі. -- Саяхатшылардың жазбалары: Қазақ жерін зерттеген ғалымдар мен саяхатшылар (мысалы, Шоқан Уәлиханов, Иосиф Абрикосов) қазақтардың тұрмыс-салты, соның ішінде өлшемдер жүйесі туралы жазбалар қалдырды. 2. Археологиялық артефактілер - Шаруашылық құралдары: Археологиялық қазбалар барысында табылған ескі өлшеу құралдары (мысалы, аршын, пұт) қазақи өлшемдердің практикалық қолданылуын көрсетеді.  - Тұрмыстық заттар: Ескі үй-жайлардан, әсіресе ауыл шаруашылығы құралдарынан табылған артефактілер, мысалы, дәнді дақылдарды сақтау үшін арналған контейнерлер, өлшемдердің қолданылуын дәлелдейді. - Киіз үйлер: Қазақи өлшемдер киіз үйлердің құрылымында да көрініс табады. Мысалы, үйдің диаметрі мен биіктігі, есіктің ұзындығы мен биіктігі өлшемдермен белгіленген. 3. Дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар - Сауда-саттық: Қазақтардың дәстүрлі сауда-саттық жүйесінде өлшемдер маңызды рөл атқарды. Астық, мал, тері, және басқа да өнімдер көлемі мен салмағына қарай саудаланды. - Мерекелер мен тойларда: Көптеген қазақи мерекелер мен тойларда (мысалы, Наурыз) ұлттық тағамдардың, сусындардың көлемі мен салмағы да өлшемдермен белгіленген.

2.3. Тарихи деректер мен артефактілердегі өлшемдер Қазақи өлшемдер тарихи деректер мен артефактілерде маңызды орын алады.

5 слайд
2.3. Тарихи деректер мен артефактілердегі өлшемдер Қазақи өлшемдер тарихи деректер мен артефактілерде маңызды орын алады. Бұл өлшемдер халқымыздың мәдениеті, шаруашылығы мен күнделікті өмірін сипаттайды. 1. Тарихи деректер -Ежелгі жазба деректері -Саяхатшылардың жазбалары -Археологиялық артефактілер - Шаруашылық құралдары  -Тұрмыстық заттар -Киіз үйлер 3. Дәстүрлер мен әдет- ғұрыптар -Сауда-саттық -Мерекелер мен тойларда 3. Қазақи өлшемдердің түрлері . 3.1. Ұзындық өлшемдері Қазақи өлшемдер, әсіресе ұзындық, салмақ және көлем бойынша, халықтың дәстүрлі шаруашылығында маңызды рөл атқарды. 1. Ұзындық өлшемдері: - Аршын - Құлаш -Елі -Табан -Қадам 2. Салмақ өлшемдері -Пұт -Сыбаға -Тонна 3. Көлем өлшемдері -Ақпа -Сыбаға 4. Уақыт өлшемдері -Күн -Ай 3.2. Ауырлық өлшемдері Ауырлық өлшемдері қазақи мәдениетте маңызды рөл атқарады, олар ауыл шаруашылығында, саудада және тұрмыста кеңінен қолданылған. - Пұт -Тонна - Килограмм -Сыбаға -Жарым пұт 7. Дәстүрлі өлшемдер - Мысалы, "тартпау": малды өлшеу немесе сату кезінде қолданылатын дәстүрлі әдіс.

5 слайд

2.3. Тарихи деректер мен артефактілердегі өлшемдер Қазақи өлшемдер тарихи деректер мен артефактілерде маңызды орын алады. Бұл өлшемдер халқымыздың мәдениеті, шаруашылығы мен күнделікті өмірін сипаттайды. 1. Тарихи деректер -Ежелгі жазба деректері -Саяхатшылардың жазбалары -Археологиялық артефактілер - Шаруашылық құралдары  -Тұрмыстық заттар -Киіз үйлер 3. Дәстүрлер мен әдет- ғұрыптар -Сауда-саттық -Мерекелер мен тойларда 3. Қазақи өлшемдердің түрлері . 3.1. Ұзындық өлшемдері Қазақи өлшемдер, әсіресе ұзындық, салмақ және көлем бойынша, халықтың дәстүрлі шаруашылығында маңызды рөл атқарды. 1. Ұзындық өлшемдері: - Аршын - Құлаш -Елі -Табан -Қадам 2. Салмақ өлшемдері -Пұт -Сыбаға -Тонна 3. Көлем өлшемдері -Ақпа -Сыбаға 4. Уақыт өлшемдері -Күн -Ай 3.2. Ауырлық өлшемдері Ауырлық өлшемдері қазақи мәдениетте маңызды рөл атқарады, олар ауыл шаруашылығында, саудада және тұрмыста кеңінен қолданылған. - Пұт -Тонна - Килограмм -Сыбаға -Жарым пұт 7. Дәстүрлі өлшемдер - Мысалы, "тартпау": малды өлшеу немесе сату кезінде қолданылатын дәстүрлі әдіс.

3.3. Сыйымдылық өлшемдері Қазақи сыйымдылық өлшемдері дәстүрлі шаруашылықта, әсіресе ауыл шаруашылығы мен саудада маңыз

6 слайд
3.3. Сыйымдылық өлшемдері Қазақи сыйымдылық өлшемдері дәстүрлі шаруашылықта, әсіресе ауыл шаруашылығы мен саудада маңызды рөл атқарды. Олар заттардың көлемін, негізінен сұйық және құрғақ өнімдерді өлшеуде қолданылды. Міне, негізгі қазақи сыйымдылық өлшемдері: 1. Ақпа 2. Сыбаға 3. Шаңырақ 4. Құм 5. Келлеш 6. Тоғыз 7. Тостаған 3.4. Уақыт өлшемдері . Қазақи уақыт өлшемдері халықтың күнделікті өмірінде, шаруашылық жүргізуінде және мәдениетінде маңызды рөл атқарады. Қазақтар уақытты табиғаттың циклдары мен астрономиялық құбылыстарға негізделген. Міне, негізгі уақыт өлшемдері: - Күн: 24 сағаттан тұрады. Қазақ халқында күннің шығуы мен батуына қарап уақытты анықтау дәстүрі болған. Күнді, оның қозғалысын және мезгілдерін бақылау арқылы күнделікті іс-әрекеттер жоспарланған. - Ай: 29.5 күн. Қазақ халқы айдың қозғалысын негізге ала отырып, айлық күнтізбені қолданған. Ай фазалары (жаңа ай, толған ай) мерекелер мен діни рәсімдерге байланысты. - Жыл: 12 айдан тұрады. Қазақи күнтізбе бойынша, жыл төрт мезгілге бөлінеді: қыс, көктем, жаз, күз. Әр мезгілдің өзіндік ерекшеліктері мен жұмыстары бар. - Көктем: Наурыз (наурыздың 21-інде). Табиғаттың жаңаруы мен ауыл шаруашылығы жұмыстарының басталуын білдіреді. - Жаз: Мамырдан бастап, тамызға дейін. Бұл кезең малды жайлау, егін егу және астық жинау уақыты. - Күз: Қыркүйектен қарашаға дейін. Астық жинау мен өнімдерді дайындау кезеңі. - Қыс: Желтоқсаннан наурызға дейін. Бұл уақытта малды қыстау, азық дайындау жұмыстары жүргізіледі. - Апта: Дәстүрлі түрде 7 күннен тұрады. Аптаның әр күніне ерекше мән берілген. - Түн: Күн батқаннан кейінгі уақыт. Түннің ұзақтығы жыл мезгіліне байланысты өзгеріп отырады.

6 слайд

3.3. Сыйымдылық өлшемдері Қазақи сыйымдылық өлшемдері дәстүрлі шаруашылықта, әсіресе ауыл шаруашылығы мен саудада маңызды рөл атқарды. Олар заттардың көлемін, негізінен сұйық және құрғақ өнімдерді өлшеуде қолданылды. Міне, негізгі қазақи сыйымдылық өлшемдері: 1. Ақпа 2. Сыбаға 3. Шаңырақ 4. Құм 5. Келлеш 6. Тоғыз 7. Тостаған 3.4. Уақыт өлшемдері . Қазақи уақыт өлшемдері халықтың күнделікті өмірінде, шаруашылық жүргізуінде және мәдениетінде маңызды рөл атқарады. Қазақтар уақытты табиғаттың циклдары мен астрономиялық құбылыстарға негізделген. Міне, негізгі уақыт өлшемдері: - Күн: 24 сағаттан тұрады. Қазақ халқында күннің шығуы мен батуына қарап уақытты анықтау дәстүрі болған. Күнді, оның қозғалысын және мезгілдерін бақылау арқылы күнделікті іс-әрекеттер жоспарланған. - Ай: 29.5 күн. Қазақ халқы айдың қозғалысын негізге ала отырып, айлық күнтізбені қолданған. Ай фазалары (жаңа ай, толған ай) мерекелер мен діни рәсімдерге байланысты. - Жыл: 12 айдан тұрады. Қазақи күнтізбе бойынша, жыл төрт мезгілге бөлінеді: қыс, көктем, жаз, күз. Әр мезгілдің өзіндік ерекшеліктері мен жұмыстары бар. - Көктем: Наурыз (наурыздың 21-інде). Табиғаттың жаңаруы мен ауыл шаруашылығы жұмыстарының басталуын білдіреді. - Жаз: Мамырдан бастап, тамызға дейін. Бұл кезең малды жайлау, егін егу және астық жинау уақыты. - Күз: Қыркүйектен қарашаға дейін. Астық жинау мен өнімдерді дайындау кезеңі. - Қыс: Желтоқсаннан наурызға дейін. Бұл уақытта малды қыстау, азық дайындау жұмыстары жүргізіледі. - Апта: Дәстүрлі түрде 7 күннен тұрады. Аптаның әр күніне ерекше мән берілген. - Түн: Күн батқаннан кейінгі уақыт. Түннің ұзақтығы жыл мезгіліне байланысты өзгеріп отырады.

Дәстүрлі өлшемдердің қазіргі замандағы маңызы және заманауи ғылым мен техникадағы орны Қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы

7 слайд
Дәстүрлі өлшемдердің қазіргі замандағы маңызы және заманауи ғылым мен техникадағы орны Қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы рөлі мен маңызы әртүрлі аспектілерде көрініс табады. Дәстүрлі өлшемдер мәдениеттің, тарихтың және халықтың өмірінің ажырамас бөлігі болып қалуда. Дәстүрлі өлшемдердің қазіргі замандағы маңызы: 1. Мәдени мұра: Дәстүрлі өлшемдер қазақ халқының мәдениетінің және тарихи тәжірибесінің бір бөлшегі ретінде сақталып отыр. Олар халықтың ұлттық идентификациясын нығайтады. 2. Сауда мен ауыл шаруашылығы: Дәстүрлі өлшемдер, мысалы, пұт, ақпа, сыбаға, ауыл шаруашылығында және нарықта өнімдерді өлшеуде қолданылып келеді. Бұл өлшемдер мен әдістер дәстүрлі кәсіптерді сақтауға ықпал етеді. 3. Дәстүрлі медицина: Қазақи медицина мен шипагерлік тәжірибесінде де өлшемдер (мысалы, шөптердің мөлшері) маңызды рөл атқарады. 4. Тәрбие мен білім беру: Дәстүрлі өлшемдерді оқыту арқылы жастарға ұлттық мәдениет пен тарихты таныстыру, ұлттық құндылықтарды сақтау үшін маңызды. Заманауи ғылым мен техникадағы орны: 1. Инновациялар мен заманауи технологиялар: Заманауи техника мен ғылым дәстүрлі өлшемдермен интеграцияланып, олардың қолданылуын жаңғыртуда. Мысалы, ауыл шаруашылығында дәлдік фермерлігі үшін заманауи құралдар мен датчиктер пайдаланылып, дәстүрлі өлшемдерді нақтылауда. 2. Геодезия мен картография: Қазақи өлшемдер, әсіресе ұзындық өлшемдері, геодезиялық зерттеулерде тарихи контексте қарастырылып, қазіргі технологиялармен біріктірілуде. 3. Экологиялық зерттеулер: Дәстүрлі өлшемдер экологиялық зерттеулерде, жерді пайдалануда және табиғатпен үйлесімділікті сақтау бағытында маңызға ие. 4. Мәдени зерттеулер: Заманауи ғылыми зерттеулер халық мәдениетінің дамуындағы дәстүрлі өлшемдердің рөлін зерттеуде белсенді түрде қолданылуда.

7 слайд

Дәстүрлі өлшемдердің қазіргі замандағы маңызы және заманауи ғылым мен техникадағы орны Қазақи өлшемдердің қазіргі қоғамдағы рөлі мен маңызы әртүрлі аспектілерде көрініс табады. Дәстүрлі өлшемдер мәдениеттің, тарихтың және халықтың өмірінің ажырамас бөлігі болып қалуда. Дәстүрлі өлшемдердің қазіргі замандағы маңызы: 1. Мәдени мұра: Дәстүрлі өлшемдер қазақ халқының мәдениетінің және тарихи тәжірибесінің бір бөлшегі ретінде сақталып отыр. Олар халықтың ұлттық идентификациясын нығайтады. 2. Сауда мен ауыл шаруашылығы: Дәстүрлі өлшемдер, мысалы, пұт, ақпа, сыбаға, ауыл шаруашылығында және нарықта өнімдерді өлшеуде қолданылып келеді. Бұл өлшемдер мен әдістер дәстүрлі кәсіптерді сақтауға ықпал етеді. 3. Дәстүрлі медицина: Қазақи медицина мен шипагерлік тәжірибесінде де өлшемдер (мысалы, шөптердің мөлшері) маңызды рөл атқарады. 4. Тәрбие мен білім беру: Дәстүрлі өлшемдерді оқыту арқылы жастарға ұлттық мәдениет пен тарихты таныстыру, ұлттық құндылықтарды сақтау үшін маңызды. Заманауи ғылым мен техникадағы орны: 1. Инновациялар мен заманауи технологиялар: Заманауи техника мен ғылым дәстүрлі өлшемдермен интеграцияланып, олардың қолданылуын жаңғыртуда. Мысалы, ауыл шаруашылығында дәлдік фермерлігі үшін заманауи құралдар мен датчиктер пайдаланылып, дәстүрлі өлшемдерді нақтылауда. 2. Геодезия мен картография: Қазақи өлшемдер, әсіресе ұзындық өлшемдері, геодезиялық зерттеулерде тарихи контексте қарастырылып, қазіргі технологиялармен біріктірілуде. 3. Экологиялық зерттеулер: Дәстүрлі өлшемдер экологиялық зерттеулерде, жерді пайдалануда және табиғатпен үйлесімділікті сақтау бағытында маңызға ие. 4. Мәдени зерттеулер: Заманауи ғылыми зерттеулер халық мәдениетінің дамуындағы дәстүрлі өлшемдердің рөлін зерттеуде белсенді түрде қолданылуда.

4.2. Қазақи өлшемдердің басқа халықтармен салыстырмалы анализі Қазақи өлшемдерді басқа халықтардың өлшем жүйелерімен салыстырмал

8 слайд
4.2. Қазақи өлшемдердің басқа халықтармен салыстырмалы анализі Қазақи өлшемдерді басқа халықтардың өлшем жүйелерімен салыстырмалы түрде талдау олардың мәдениеті мен тарихын тереңірек түсінуге көмектеседі. 1. Ұзындық өлшемдері - Қазақи: Аршын, құлаш, елі. - Басқа халықтар: Еуропада метр, дюйм, фут. Мысалы, 1 аршын шамамен 71 см, ал 1 фут — 30.48 см. - Салыстыру: Қазақи ұзындық өлшемдері негізінен табиғи, күнделікті тұрмыста қолданылатын дене мүшелеріне байланысты қалыптасқан, ал еуропалық жүйе стандартталған, ғылыми негізге сүйенеді. 2. Ауырлық өлшемдері - Қазақи: Пұт, тонна, сыбаға. - Басқа халықтар: Килограмм, фунт. 1 пұт — шамамен 16 кг, ал 1 фунт — 0.45 кг. - Салыстыру: Қазақи ауырлық өлшемдері дәстүрлі шаруашылыққа негізделген, ал халықаралық жүйе (SI) ғылыми стандарттарға сәйкес келеді. 3. Сыйымдылық өлшемдері - Қазақи: Ақпа, сыбаға. - Басқа халықтар: Литр, галлон. 1 литр — 1000 см³, 1 галлон — 3.785 литр - Салыстыру: Қазақи сыйымдылық өлшемдері көбінесе ауыл шаруашылығында және тұрмыста қолданылатын, ал халықаралық жүйе нақты стандартталған. 4. Уақыт өлшемдері - Қазақи: Күн, ай, жыл. - Басқа халықтар: Дүниежүзілік стандарт, 24 сағат, 365 күн. - Салыстыру: Қазақи уақыт өлшемдері табиғат циклдарына негізделген, ал халықаралық жүйе астрономиялық негізде құрылып, әлемде біркелкі қолданылуда. 5. Мәдени контекст - Қазақи өлшемдер халықтың тұрмыс-салты, салт-дәстүрлері және шаруашылығына тікелей байланысты. Басқа халықтарда, әсіресе индустриалды елдерде, өлшемдер көбінесе ғылыми және экономикалық мақсаттарға негізделген.

8 слайд

4.2. Қазақи өлшемдердің басқа халықтармен салыстырмалы анализі Қазақи өлшемдерді басқа халықтардың өлшем жүйелерімен салыстырмалы түрде талдау олардың мәдениеті мен тарихын тереңірек түсінуге көмектеседі. 1. Ұзындық өлшемдері - Қазақи: Аршын, құлаш, елі. - Басқа халықтар: Еуропада метр, дюйм, фут. Мысалы, 1 аршын шамамен 71 см, ал 1 фут — 30.48 см. - Салыстыру: Қазақи ұзындық өлшемдері негізінен табиғи, күнделікті тұрмыста қолданылатын дене мүшелеріне байланысты қалыптасқан, ал еуропалық жүйе стандартталған, ғылыми негізге сүйенеді. 2. Ауырлық өлшемдері - Қазақи: Пұт, тонна, сыбаға. - Басқа халықтар: Килограмм, фунт. 1 пұт — шамамен 16 кг, ал 1 фунт — 0.45 кг. - Салыстыру: Қазақи ауырлық өлшемдері дәстүрлі шаруашылыққа негізделген, ал халықаралық жүйе (SI) ғылыми стандарттарға сәйкес келеді. 3. Сыйымдылық өлшемдері - Қазақи: Ақпа, сыбаға. - Басқа халықтар: Литр, галлон. 1 литр — 1000 см³, 1 галлон — 3.785 литр - Салыстыру: Қазақи сыйымдылық өлшемдері көбінесе ауыл шаруашылығында және тұрмыста қолданылатын, ал халықаралық жүйе нақты стандартталған. 4. Уақыт өлшемдері - Қазақи: Күн, ай, жыл. - Басқа халықтар: Дүниежүзілік стандарт, 24 сағат, 365 күн. - Салыстыру: Қазақи уақыт өлшемдері табиғат циклдарына негізделген, ал халықаралық жүйе астрономиялық негізде құрылып, әлемде біркелкі қолданылуда. 5. Мәдени контекст - Қазақи өлшемдер халықтың тұрмыс-салты, салт-дәстүрлері және шаруашылығына тікелей байланысты. Басқа халықтарда, әсіресе индустриалды елдерде, өлшемдер көбінесе ғылыми және экономикалық мақсаттарға негізделген.

5.1. Дәстүрлер мен мәдениетті сақтау шаралары Қазақи өлшемдерді сақтау мен дамыту — ұлттық мәдениеттің маңызды аспектісі. 1.

9 слайд
5.1. Дәстүрлер мен мәдениетті сақтау шаралары Қазақи өлшемдерді сақтау мен дамыту — ұлттық мәдениеттің маңызды аспектісі. 1. Білім беру мен тәрбие - Мектептер мен оқу орындарында дәстүрлі өлшемдерді оқыту: Қазақ мәдениетінің негіздерін, соның ішінде өлшемдер жүйесін, тарих пәнінде енгізу. - Дәстүрлі қолөнер мен кәсіптерді оқыту: Қазақи өнер, қолөнер, мал шаруашылығы, егіншілік сияқты салаларда дәстүрлі өлшемдер мен әдістерді үйрету. 2. Мәдени шаралар -Мерекелер мен фестивальдер -Көрмелер мен экспозициялар 3. Ғылыми зерттеулер -Мәдениеттану және антропология саласындағы зерттеулер. -Археологиялық зерттеулер 4. Цифрлық технологиялар - Мультимедиялық ресурстар: Дәстүрлі өлшемдерді насихаттау үшін интерактивті платформалар, веб- сайттар мен мобильді қосымшалар әзірлеу. - Әлеуметтік желілер: Қазақи мәдениетті, оның ішінде өлшемдер мен дәстүрлерді таныстыру үшін әлеуметтік желілерді тиімді пайдалану. 5. Қоғамдық ұйымдар мен институттар - Дәстүрлі мәдениетті қолдау ұйымдары: Мәдени мұраны сақтау және насихаттау бағытында жұмыс істейтін қоғамдық ұйымдарды дамыту. - Мемлекеттік бағдарламалар: Дәстүрлі мәдени...

9 слайд

5.1. Дәстүрлер мен мәдениетті сақтау шаралары Қазақи өлшемдерді сақтау мен дамыту — ұлттық мәдениеттің маңызды аспектісі. 1. Білім беру мен тәрбие - Мектептер мен оқу орындарында дәстүрлі өлшемдерді оқыту: Қазақ мәдениетінің негіздерін, соның ішінде өлшемдер жүйесін, тарих пәнінде енгізу. - Дәстүрлі қолөнер мен кәсіптерді оқыту: Қазақи өнер, қолөнер, мал шаруашылығы, егіншілік сияқты салаларда дәстүрлі өлшемдер мен әдістерді үйрету. 2. Мәдени шаралар -Мерекелер мен фестивальдер -Көрмелер мен экспозициялар 3. Ғылыми зерттеулер -Мәдениеттану және антропология саласындағы зерттеулер. -Археологиялық зерттеулер 4. Цифрлық технологиялар - Мультимедиялық ресурстар: Дәстүрлі өлшемдерді насихаттау үшін интерактивті платформалар, веб- сайттар мен мобильді қосымшалар әзірлеу. - Әлеуметтік желілер: Қазақи мәдениетті, оның ішінде өлшемдер мен дәстүрлерді таныстыру үшін әлеуметтік желілерді тиімді пайдалану. 5. Қоғамдық ұйымдар мен институттар - Дәстүрлі мәдениетті қолдау ұйымдары: Мәдени мұраны сақтау және насихаттау бағытында жұмыс істейтін қоғамдық ұйымдарды дамыту. - Мемлекеттік бағдарламалар: Дәстүрлі мәдени...

Министірлікпен келісілген курстар тізімі