#1 слайд
Шығыс Қазақстан облысы, Абай ауданы, Саржал ауылы. «Ш.Тоқжігітов атындағы орта мектебі» КММ         Тақырыбы: Қымыздың емдік қасиеті     Авторы : Болатова Айзада 9 сынып оқушысы Жетекші мұғалім: Бекбатыр Самал Қарпыққызы Ғылыми жетекші : Шәкерім Мемлекеттік университетінің биология кафедрасның меңгерушісі а.ш.ғ.к доцент Садықова Р.А        

1 слайд

#2 слайд
Мазмұны. I.Кіріспе II.Зерттеу бөлімі 2.1 Тарихпен байланысты дәстүріміз 2.2 Қымыздың пайдасы мен қасиетін білеміз бе? 2.3 Саумал деген не ? 2.4 Халық медицинасында қымыздың емдік қасиеті III. Қорытынды IY.Пайдаланған әдебиеттер Y. Қосымшалар

2 слайд

#3 слайд
Кіріспе.  Қазақ халқы – салт- дәстүрге өте бай ел. Бұл -оның мәдениетті әрі тәрбиелі ел екенінің айғағы.Белгілі қоғам қайраткері , заңгер Н.Шайкенов «Ұлт дәстүрі -заңнан биік», деген. Демек біздің халқымыз өз ұрпақтарына ғасырдан ғасырға ұлт қасиетін салт- дәстүрі мен өнегелі әдет ғұрыппен, әдепті ырым тиыммен тәрбиелі ұл , инабатты қыз өсірген.Дана халықтың өзі жасаған осы әдет ғұрып пен жөн жосықты біліп үйрену, және өмірде қоладану - жас ұрпақты адастырмас жол. Бүгінгі күнде еліміз әлемдік деңгейде дамыған елдер қатарына қосыламыз деген бағытта үлкен бағдарлар мен жобалар жаслып, техника мен ғылымның дамыған ғасырында өмір сүріп отыр. Өркениеттің үздіксіз дамитыны, алға баса беретіні даусыз. Алайда КСРО мен басқа да батыс елдеріндегі жаңаша ғылыми таным, адамдардың жаппай қалаға көшіп, урбанизацияға ұшырауы және табиғаттан ата бабамыздан келе жатқан дәстүрлерден алшақтау, өмір сүру дағдысының өзгеруі адам ағзасына да үлкен өзгерістер әкелді. Түрлі экологиялық залалдар, генетикалық өзгеріске түскен тағамдарды тұтыну, химиялық дәрі-дәрмектерді көптеп пайдалану – адам организмін жаңа өзгеріске, денсаулығының нашарлауына әкеледі. Сондықтан бүгінде Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев халыққа жолдауларының бірінде «Рухани жаңғыру» жобасын іске асыруды ұйғарған еді . Мен де өзімнің осы жобам арқылы аз да болса достарым мен ауыл адамдарына өз ұлтымның салт дәстүрін насихаттап, қымыз өндіруші, елімізді қымызбен қамтамасыз етіп отырған кішкен ғана ауыл тұрғыны ретінде үлесімді қоссам. Қымыздың емдік қасиетін біле отырып, әр адам күнделікті газды сусындардың орнына қымызды пайдалануға ұсныс жасар едім.

3 слайд

#4 слайд
Тарихпен байланысты дәстүріміз Астана медициналық университетіндегі тағам тану кафедрасының професоры Өнерхан Сансызбай: "Адамға қуат беретін және ұлттық санасын, адамгершілік асыл қасиеттерін қалыптастыратын күш оның тілінде, өнер-мәдениетінде, салт-дәстүрінде және ұлттық тағамдарында жасырылған. Осы төрт өлшемді өркениет қағидасының қоғамдық өмірдегі алған орнымен сол ұлттың ұлттық мұраты айқындалады. Себебі, ұлттық болмысты айқындайтын бұл төрт өлшем – ұлттық генетикалық кодтың кілті, пассионарлық қуаты. Жастық шақты сақтаудың, ауырып ем іздеу емес, ауырмайтын салауатты өмір сүрудің ең ұтқыр жолы – технологиялық процестері дұрыс сақталып дайындалған экологиялық таза, табиғи маңызды тағам өнімдерін тұтыну. Ол тағамдар қазақтың ұлттық дәстүрімен етене байланысты. Құрт, ірімшік, қымыз

4 слайд

#5 слайд
Қымыз- бие сүтінен әзірленетін шипалы сусын. Дәстүрлі қазақ қоғамында қымыз ұлттық қадірлі сусын ретінде бағаланды, сонымен қатар күнделікті тұрмыста сусын ретінде кеңінен пайдаланылады. Кей жағдайда ауыл үйдің әл-ауқаты желіге байланған бие саны мен шаңырақтағы саба арқылы өлшенді, сусын мен азық рөлін бірдей атқаратын қымыздың, ағарғанның мол болуы молшылық пен тоқшылықтың белгісі саналды.

5 слайд

#6 слайд
*Қымызға қосылатын заттар *Кепкен сүр қазы. *Қойдың еті. *Қойдың құйрығы. *Қалампыр. *Күшала. *Көп қылша. *Жылқының тобығы. *Қант. *Бал. *Мейіз. *Кептірілген өрік. *Құйма күміс (жамбы).

6 слайд

#7 слайд
*Қымыздың ашытқысы *Ұйытқы. *Қор.. *Ерім. *Тұз сінген жылқының жаясы. *Ашыған нан. *Ашыған бидай көже. *Жылқының жақ сүйегі. *Жылқының ортан жілігінің басы(пісірілген). Сабаны ыстайтын заттар. *Тобылғы. *Қайынның қабығы.

7 слайд

#8 слайд
Ұлттық дәстүр бойынша алғашқы ашыған қымыздан әуелі ауыл ақсақалдары ауыз тиіп, батасын беруі тиіс, бұл дәстүр «Қымызмұрындық» немесе «Қымызжора» деп аталған. Сондай-ақ жылқының сүр қазысын қосып, бабына келтіріп пісілген сары әрі қою, дәмді және тұщы қымыз-бал қымыз, екі күн ашытылғаны-құнан қымыз, үш түн ашытылған-дөнен қымыз, төрт күн сақталып,ашуы әбден жеткізілген қымыз-бесті қымыз, ал олардан да ұзақ ашығаны-асау қымыз деп аталған. Күзді күнгі бие ағытардағы бірнеше күн жинақталған қымыз сіргежияр қымыз деп аталады. Оған көрші- қолаң, туыстар шақырылып сіргежияр қымызды бөліп ішеді.

8 слайд

#9 слайд
Әйел адамның қабілетін ең алдымен қымыз әзірлеуіне байланысты сынаған. Ыдыс түбіндегі ішілмей қалған қымызды төгу күнә.

9 слайд

#10 слайд
Қымыздың адам денсаулығына берер пайдасын білеміз бе? Ата-бабамыздан келе жатқан ұлттық сусынымыз қымыздың адам денсаулығына берер пайдасы орасан зор екені жазылып келеді. Қымыз құрамындағы дәрумендер мен оның шипасы туралы ізденіп және ол туралы оқушылар не білетінін сауалнама арқылы жүргізіп көрдім. Сауалнамаға 50 оқушы қатысты. Сіздің үйде қымыз өндіріле ме?\бие сауыла ма?\ деген сауал бойынша 85% ында сауылатыны, қымыздың пайдасын білесің бе? деген сауалға сату, денсаулыққа деген.Қымыз,саумал ішесің бе? деген сауалға көпшілік оқушылар ішпейтіндіктерін жазған. Қандай дертке дауа? деген сауалға көбі білмейтіндіктерін жазған, қымыз туралы білгің келе? ме деген сауалға барлығы иә деп жауап берген. Содан шыққан қорытынды Саржал ауылы Республикамызға аты қымызбен танылып, сары қымыз сапырған ауыл болғанмен оны денсаулықты нығайтатын сусын ретінде пайдалану жағы жеткіліксіз. Себебі бүгінгі күнде қымыз өндірушілер тарапынан оны күнкөрістің жолы ретінде қарап, сатуға көбірек көңіл бөлуде. Бұл мәліметті ауыл адамдарымен жүргізген сауалнама барысында анықтадым. Әрине бұл адуыл адамдарының әлеуметтік , экономикалық жағдайларын көтереді. Себебі бір отбасында кемінде бес бие сауылады. Әр бие 7 л сүт берсе 7х5=35л 35л қымызды 500т сатқанда күніне17500т кіріс кіреді. Бір айда 525000 теңге ақша табуға болады.

10 слайд

#11 слайд
Алайда қырық жыл Семей полигоны зардабын көрген ауыл адамдарының денсаулығы туралы алаңдаушылық танытқан ауыл дәрігері Аяр Алтынханқызы кірістен гөрі адам денсаулығы маңызды екенін айтып, қандай ауру түрлері балалар мен ересектерде көп кездесетіні туралы сауалыма жауап берді. жылдар Жүрек ауруы Қан тамыры, қан аздық Өкпе ауруы, Тыныс жолдар ауруы Буын ауруы Ас қорыту жолдары ауруы             2016 18 34 25 17 33 2017 24 39` 29 19 28 2018 35 28 20 24 19

11 слайд

#12 слайд
Жаңа сауылған бие сүті "Балалардан бастап, қарттарға дейін саумалмен емделулеріне болады"

12 слайд

#13 слайд
Ендеше саумал деген не нәрсе? Саумал – жаңа сауылған бие сүті. Дәмі тәтті, көпіршіп тұратын, жұмсақ әрі тез сіңетін қасиеті бар биологиялық табиғи өнім. Ол физикалық және химиялық құрамы жағынан ана сүтіне өте жақын болып есептеледі. Бұл тұрғыдан алғанда ешкі сүтінен де жақын. Саумалдың құрамында белок, амин қышқылы, тез еритін май, оттегі және организмге керек кальций, натрий, фосфор, калий, темір, магний, бром сияқты минералдар, С, А, В1, В2, В6, В12, Е, РР дәрумендері бар. Жалпы саумалдың құрамында 80-ге жуық биологиялық белсенді қоспалар бар екендігі анықталып отыр. Сауылғанан кейін 2 сағаттан асқанға дейін саумалдың ешқандай қасиеті жоғалмайды. Саумалдың құрамындағы көп сұйық оттегі әр жасушаға жетеді. Адам организіміне тез сіңіп қана қоймай, түрлі асқазан жараларына, ісік ауруларына ем. Өкпе, бауырды қуаттандырады, қан құрамын реттеп, қантты теңгереді. Сонымен бірге белсіздікті жойып, генді қалпына келтіру ролі бар деп есептейді мамандар

13 слайд

#14 слайд
Халық медицинасында қымыздың емдік қасиетін біле жүрейік. Халықтық медицинада қымыздың шипалық қасиетіне ерекше мән беріліп, көптеген дерт қымызбен емделді.Ғылыми деректер қымыздың әрбір 100г-ы орта есеппен 1,8-2,2г белок, 2г май,5 г- көмірсутегі (лактоза), 1,4 г органик.қышқылдан, минералды құрамы 34 мг-Na, 77 мг-К, 94 мг-Ca,25мг –Mg, 60мг-Р,0,1 мг Ғе тұратындығын,сонымен қатар , онда адам ағзасына аса қажетті витаминдер де мол екендігін көрсетеді.

14 слайд

#15 слайд
Қымыз – туберкулез ауруына таптырмайтын ем. Қымыздың құрамына кіретін түрлі заттардың бәрі де адамның бойына жақсы сіңеді. Бие сүтінде “ С” витамині мол. Қымыздың құрамындағы «С» дәрумені сиыр сүтімен салыстырғанда он есе көп. Сондықтан оның емдік қасиеттері, әсіресе, туберкулез ауруынан емдеу үшін айрықша жоғары. Сондықтан да туберкулезді қымызбен емдейтін ең алғашқы курорт 1858 жылы Самара қаласының маңында ашылған екен. Оны ұйымдастырушы В. Толстиков деген дәрігер: “Қымыз асқазанды ыстап, адамның өзін әлдендіреді, оның тәнін жаңғыртады” – деп жазған.  

15 слайд

#16 слайд
Қымыз ішу арқылы жүйке ауруларын емдеуге болады. Ол ас қорыту органдарының , жүрек-қан тамырлары аппаратының, жүйке жүйесі мен басқа органдардың қызметін жақсартады. Қымызбен емделгенде қан құрамындағы гемоглобин эритроцит көбейеді. Тамырдың соғуы жиілеп, қан айналымы жылдамдайды.. Физиологиялық және биохимиялық процестер күшейіп, зат алмасу қалпына келеді. 3. Қымыз тәбетті ашады. Қымыздың құрамында сүт қышқылы бар. Соған орай ол тағамның құрамындағы белоктардың, майлардың, әр түрлі қанттардың жақсы қорытылуына ықпал жасайды. Ал құрамындағы көмір қышқылы аздығына қарамастан ас қорыту бездеріне әсер етіп, қарын сөлінің бөлініп шығуын тездетеді. Қымыз ішкенде тәбеттің ашылатыны сондықтан. Бие құлындағаннан кейін алғашқы 2-3 күндей сүт бездері уыз бөліп шығарады, ал сол уыздың құрамында белок пен витаминдер 2-3 еседей көп.

16 слайд

#17 слайд
.Жүздеген жылдар бұрын қымызды – торсық және сабада дайындаған *

17 слайд

#18 слайд
Қымызды дайындауда ыдысын тобылғыға ыстау тәсілі

18 слайд

#19 слайд
Арнайы сауын аппараттарымен бие сауу

19 слайд

#20 слайд
Кітапханашы апайдың көмегімен көптеген мәліметтерді жинадым.

20 слайд

#21 слайд

21 слайд