Ғылыми жұмыс оқушыларға

1 слайд
Қостанай ауданы әкімдігі білім бөлімінің «№1 Затобол орта мектебі» ММ ҒЫЛЫМИ ЖОБА Бағыты: Тіл білімі Секция: Қазақ тілі мен әдебиеті Жобаның авторы: Баубекова Айша, 8 «А» сынып оқушысы Ғылыми жетекші: Мукашева М.Ж, қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі

2 слайд
Жұмысымның тақырыбы: «Стакан» сөзінің түркі тегі.

3 слайд
Жұмысымның мақсаты: «Стакан» сөзінің түркі тегінен екенін дәлелдеу .

4 слайд
Жұмысымның міндеттері: 1. Тақырып аясында, тақырыптың өзектілігін анықтау үшін оқушылар арасында сауалнама жүргізу. 2. Этимологиялық сөздіктегі мәліметтерді қарау. 3. Жиналған ақпараттарды сараптап, талдап, мәселені дәлелдеу.

5 слайд
Жұмысымның ғылыми болжамы: «Стакан» сөзі - кірме сөз.

6 слайд
Зерттеу объектісі: «Стакан» сөзі

7 слайд
Жұмысымның негізгі зерттеу әдісі: Сауалнама Талдау Дәлелдеу

8 слайд
Кез келген тілдің сөздік құрамы сол тілдің ежелгі, төл сөздерінен және кірме сөздерден тұрады. Орыс тілінің құрамындағы түркі сөздерін зерттеуге арналған ғылыми еңбектер аз емес. Оған 1769 жылы Василий Тузовтың «Поденщина» атты сатиралық журналында жарияланған шығыс сөздеріне ұқсас орыс сөздерінің тізімін жатқызуға болады. Онда В.Тузов  сандық, бөрік, қамыс   сөздерін мысалға келтіреді. 1854 жылы И.И.Срезневскийдің редакциялауымен шыққан «Материалы для сравнительного и объяснительного словаря и грамматики» атты еңбектің бірінші томында шығыс сөздеріне ұқсас орыс сөздерінің тізімі жарияланып, ол сөздердің шамамен қай шығыс тілдеріне жататыны көрсетілген. Әйтсе де  орыс тіліндегі түркизмдерді зерттеу мәселесі әлі де бірқатар жәйттерді жан-жақты зерттей түсуді талап етті. Осыған орай жарияланған еңбектердің бірі – «Орыс тіліндегі түркі сөздерінің сөздігі». Бұл сөздікте орыс тіліне енген екі мыңға жуық түркі сөздері (едәуір бөлігі қазақ сөздері) қамтылған.

9 слайд
Сауалнама

10 слайд
«Стакан» сөзінің түпкі тегі түркі тілінен екенін анықтадық. Оған дәлел, Википедия сайтынан алынған ақпарат және этимологиялық сөздіктердің мәліметтері.

11 слайд
Ал енді, осы tostakan – тостаған сөзінің мағынасына келер болсақ, ол а ғаштан жасалған кішілеу дөңгелек ыдыс осылай аталады

12 слайд
Қайыңның қабығы қазіргі тілімізде «тоз» деп аталады.

13 слайд
Бұл атау ертедегі  түркі жазба ескерткіштерінен   қазіргі күнге дейін сақталған . Мысалы,  якуттарда   «туос» ,   өзбек тілінде «түс», туваларда «тос» . Ал хакас тілінде «түүс» сөзі — тоздан жасалған ыдыс мағынасын білдіреді .

14 слайд
Тос тұлғасына   қазақ тіліне  тән жұрнақтар қосыла отырып (тос + та + ған), «тостаған» қалпына дейін жеткен. Егер бұны ерте кездегі дәстүрмен түсіндірсек, «тоздан жасалған ыдыс» болмақ.

15 слайд
Жұмысымды қорытындылай келе, «Стакан» сөзі орыс тілінен енген кірме сөз деген ғылыми болжамға дәлел табылған жоқ . Яғни, «стакан» сөзінің түпкі тегі - түркі тілі.

16 слайд
Тақырыбымның өзектілігі: Қазақ тілі - өте бай тіл, қазақ тіліндегі төл сөздерімізді көнерген сөздер қатарына енгізбей, қазақ тіліндегі көптеген сөздердің өзге тілдерге, атап айтсақ, орыс тіліне енгенін білгеніміз жөн деп санадық.

17 слайд
Назарларыңызға рахмет!