Химиялық элементтердің адам ағзасындағы рөлі

1 слайд
Тақырыбы: Адам ағзасына химиялық элементтердің әсері

1 слайд

2 слайд
К іріспе Елбасының Қазақстан халқына Жолдауында денсаулық сақтау ісіне айрықша мән беріліп, байыпты да жүйелі өзгерістер талап етілуде. Ешқандай байлыққа бағаланбайтын халықтың денсаулық жағдайын тексеруден өткізу, ол жүйеге қолдау көрсету және салауатты өмір салтын қалыптастыруды насихаттау қай кездегіден де маңызды сипат алып, мединица саласы қызметіне айрықша серпін беретіні анық. Әлемдік жаһандану үрдісінде табиғатта тере - теңдік жағдайында сақталып тұрған кейбір химиялық элементтердің адам ағзасына бірлен көбейе түсуі және ағза үшін маңызды бар элементтер мөлшерінін кеміп кетуі байқалуда. Осы табиғатта таралу жағдайларына жасалған зерттеулер бойынша жердің массасының шамамен 50 %- ын оттек, 25%-дан астамын кремний құрайды.Оттек, кремний, алюминий, темір, фосфор, күкірт, азот, марганец, фтор, барий жер массасының 99,8%-ын құраса, ал қалғаны 0,2%-ы барлық басқа элементтердің үлесіне тиеді.

2 слайд

3 слайд
Химиялық элементтерге жалпы сипаттамы: Адам ағзасының 60% судан, 34% органикалық, 6% бейорганикалық заттардан тұрады. Органикалық заттарға көміртегі, сутегі, оттегі, сондай - ақ азот, фофор, күкірт жатады. Ағзадағы бейорганикалық заттарда міндетті түрде мынадай 22 элемент болады: Ca, P, O , Na, Mg, S, B, Cl, K, V, Mn, Fe, Co, Ni, Cu, Zn, Mo, Cr, Si, I, Se. Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай үш топқа бөледі: 1. Макроэлементтер (оттегі, сутегі, көміртегі, азот, фосфор, күкірт, кальций, магний, натрий және хлор); ағзадағы мөлшері 10%- дан жоғары болады. 2. Микроэлементтердің (йод, мыс, мышьяк, фтор, бром, стронций, барий, кобальт) ағзадағы мөлшері - 10%-15% 3. Ультрамикроэлементтер - сынап, алтын, уран, торий, радий және т.б. Олардың ағзадағы мөлшері 15%- дан төмен Тіршілік үшін маңыздылығына қарай химиялық элементтерді үш топқа бөледі: 1. Тіршілікке қажетті элементтер. Олар адам ағзасында үнемі болады және ферменттер, гормондар, дәрумендер құрамына кіреді: H,O, Ca, K, P, Na, S, Mg, Cl, C, I, Cu, Fe, Zn, V. 2. Қосымша элемнеттер. Бұл элементтер жануар мен адам ағзасында болады : Ga, Sb, Sr, Br, F, B, Be, Li, Si, Rb, Cr, Ti, Ag, Hg, Se. Олардың биологиялық маңызы осы уақытқа дейін толық зерттелмеген. 3 . Өте аз элементтер. Адам және жануар ағзаларынан табылған, мөлшері және биологиялық маңызы белгісіз.

3 слайд

4 слайд
Адам ағзасын құратын химиялық элементтер

4 слайд

5 слайд
Адамның ағзасы химиялық элементтерді әр түрлі концентрациялайды, яғни микроэлементтер мен макроэлементтер әркелкі таралады. Мырыш - қарын асты безіне, йод - қалқанша безінде, фтор - тіс кіреукесінде, алюминий, мышьяк, ванадий - шашта, кадмий, сынап, молибден - бүйректе, қалайы - ішек ұлпаларында, стронций - қуық безінде, сүйек ұлпасында, барий - көздің пигментті қабатында, бром , марганец, хром - гиофизде және тағы басқаларда жиналады.

5 слайд

6 слайд
Күкірт- адам ағзасында 0,16% массалық үлесте кездесетін микроэлемент. Ересек адамның тәуліктік қажеттілігі 4-5г-дай. Ол көптеген биомолекулалар-ақуыз, амин қышқылдары гормондар құрамына енеді. Шаштың каротининде, сүйекте, жүйке ұлпаларында көптеп кездеседі.Кальций- күмісше жылтыраған ақ металл, ол сітілік металдар тәрізді өте жеңіл (g= 1,55 г / см ^3) . Ол жасуша құрамына еніп, сүйек құрауға, жүрек және бұлшық еттерінің жұмысына қатысады, қанның ұюын қамтамасыз етеді. Натрий - адам ағзасының миына, сүйегінде, бүйрегінде, ас қорыту Сөлінде, жұлын сұйықтығында, көз шырынында, қан түйіршіктерінде болады. Натрий ионы адам ағзасының ішкі ортасының қалыпты болуы үшін үлкен рөль атқарады. Мырыш - ұйқы безінде, алмюминий, мышьяк, ваннадий - шашта , кадмий, сынап -б үйректе, молибден - бүйректе және мидың ақ затында, қалайы - ішек ұлпаларында және тілдің сілемейлі қабықшасында, стронций - қуық безінде, сүйек ұлпасында, барий - көздің торлы пигментті қабатында, етте жиналады.

6 слайд

7 слайд
Адам ағзасындағы элементтер

7 слайд

8 слайд
Химиялық элементтердің азық - түлік және жеміс - жидектердегі мөлшері

8 слайд

9 слайд
Ca Қара нан Жұмыртқа сарысыСүт Сүт сіріне (сыр) Ірімшік Кальций сүтте, жалпы ағарғанда, балықта, теңіз өнімдерінде көп болады. Ағзадағы кальций құрамы көп болып кетсе, адам цистит ауруына шалдығады. Ал цемент ұнтағы түрінде өкпеге енсе тыныс жолдарына зиян болады.

9 слайд

10 слайд
Құрманың зияны жоқ. Кептірілген құрма- адам ағзасына қажетті дәрумендерге бай жеміс. Оның құрамында ақуызбен көмірсутектен басқа темір, фосфор, мыс, марганец, магний, калий, кальций, фтор, селен элементтері бар. Кальций сутектің, фтор тістің беріатігі үшін қажет болса, селен жүрек және қатерлі ісік ауруларының алдын алып, ағзаның қорғаныш қабілетін күшейтеді. Құрма құрамындағы амин қышқылы жөнінен алма, апельсин мен бананды жолда қалдырады. Бұрынырақта халық емшілері құрманы асқазан, ішек ауруларына ем ретінде қолданылған. Құрма күш- қуатты қайнар көзі, сонымен бірге еттің нығаюына да әсер етеді. Жемістің құармындағы B тобындағы дәрумендер мен көп мөлшердегі глюкоза мимен жұмыс істейтіндер үшін өте пайдалы. Құрма жүкті әйелдер үшін де өте қажетті жеміс, ол ана сүтінің молабына септігін тигізеді. Бірақ кептірілген құрма майлы және қанты көп болғандықтан, күніне 10-15 түйірден артық жеуге болмайды. CuMn Mg Ішек ауруына көмек теседіҚұрма SeP K Ca Fe 10-15 түйір күніне Көмірсутек Ақуыз Бұлшық ет нығайтады Ана сүтіне молаяды Асқазанға пайдалы

10 слайд

11 слайд
Тамақ рационына фосфордың қажетті мөлшерде болғаны жөн. Фосфор мал мен өсімдік өнімдерінде мол. Өсімдік өнімдерінен бөлінген қосылыстар ағзаға нашар сіңеді, өйткені нашар ериді. Фосфор сырда, сүзбеде, етте өте көп. Әр өнімнің 100г мөлшеріндегі фосфор төмендегі мысалда келтірілген. Қара нан 100-200г Қырыққабат Ірімшік Балық Лобия 541мгЕт 150-200гЖ ұмыртқаСүт сірнеи (сыр) 400-600мг

11 слайд

12 слайд
Химия лық элементтердің жетіспеуінен адам ағзасының бұзылуы Ағзада кальций тұздарының жетіспеушілігі сүйек ұлпасының дұрыс емес дамуына, тістер ауруына, кейбір ферменттердің белсенділігі төмендеуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылыуына әкеп соқтырады. Кальций -ағзада 1,4% болады. Йод жетіспеушілігі иммундық жүйені әлсіретеді, ісік дамуының қатерлілігін арттырады, ең алғашқы кезекте қалқанша безінің ауруын қоздырады. Йод ас тұзында болады. Соңғы уағытта ұнды да йодпен байытып жүр. Йод жетіспеушілігіне байланысты ауруларды емдегеннен гөрі алдын-алған жөн. Йодтың күндік нормасы Йод мөлшері (мкг) Категориясы Жасы 50 70 90 120 150 200 Е мізулі сәби Е рте жастағы балалар Мектеп жасына дейінгі балалар Бастауыш және орта сынып оқушылары Жасөспірімдер, ересектер Аяғы ауыр әйелдер мен бала емізетін әйелдер Алғашқы 12 айда 1-ден 2 жасқа дейін 2-ден 6 жасқа дейін 7-ден 12 жасқа дейін 12-ден жоғары жастағылар

12 слайд

13 слайд
Ең жоғарғы мөлшердегі өнімі- теңіз өнімдері ( 800-1000 мкг / кг). Теңіз балдырлары мен губкалар және балық майы, кальмар, теңіз капустасы. Ет, сүт, жұмыртқада йод аз, өсімдіктерді азықта тіпті аз. Мырыш жетіспесе нәрестелердің өліп кетуі де мүмкін екен. Содан соң жасөспірәм шағында ер балаларды безеу, шаштың майлы себореясы. Бұдан құтылудың жолы- мол мырыш жеу, мысалы, асқабақ тұқымын немесе күнбағыс пістесін шағу. Темір жетіспеген кезед тері бозарады, тырнақ жұмсарады, әрі тез сынады, ауыз қуысы және ас-қазанның сілекейлі қабаты бүлінеді. Мыс жетіспесе мыс жеткіліксіз анемия ауруы пайда болады. Онда ұлпалардың қалыпты дамуы нашарлайды. Көздің қалыпты көруі бұзылады. Егер ағзада мыс жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе алмайды. Мыстың мөлшерінің төмендеген кезед немесе жетіспеген жағдайда шаш тез ағарады. Мыс қанға оттегінің өтуін қамтамасыз етеді. Мыс көптеген ферменттердің құрамына кіреді, ұлпалардағы тотығу реакциясын жылдамдатады. Мыс ағзаға тағам арқылы түседі. Әсіресе, теңіз тағамдарында, қырыққабатта, картопта, қалайыда, жүгеріде, сәбізде, алмада көбірек кездеседі.

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд
Қорытынды : Д.И.Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесінде орын алған 80-ге жуығы тірі ағзаның құрамында кездесетдігі дәлелденді. Химиялық элементтердің биологиялық рөлін зерттеу, осы элементтердің алмасуының ара қатынасын және басқа да биологиялық белсенді заттар- ферменттерді, гормондарды, дәрумендерді анықтау арқылы жаңа дәрілік препараттарды жасауға және оларды реттерудің оптималды режимін табуға мүмкіндік береді деп қорытындылаймын. «Ауырып, ем ідегенше, ауырмайтын жол іздеген» жөн ғой. Ағзада үнемі элементтер қоры болуы үшін уақытында әрі құнарлы тамақтанып жүрген абзал.

15 слайд

16 слайд
Назарларыңызға Рахмет!

16 слайд