Жаңа сабақ Үстеудің мағыналық түрлері

1 слайд
Үстеу-Наречие

1 слайд

2 слайд
 Үстеу (Наречие)  Үстеу  — қимылдың түрлі белгісін (мезгелін, мекенін, себебін, мақсатын, мөлшерін, амалын) білдіретін сөз табы.  Наречие  — самостоятельная часть речи, которая обозначает признаки действий, признаки признаков.  Үстеу түрлері (Виды наречия):  құрамына қарай:  Дара (простое – один корень)  Мысалы: ертең.  Күрделі (сложное – несколько корней)  Мысалы: бүгін, биыл, таңертең.  тұлғасына қарай:  Негізгі (непроизводное – нет суффикса)  Мысалы: ерте.  Туынды (производное – есть суффикс)  Мысалы: қыстай, осыншама, жемейінше.

2 слайд

3 слайд
 мағынасына қарай:  Мекен (место)  Қайда?  Мезгіл (время)  Қашан?  Себеп-салдар (причинно-следствие)  Неге? Не себепті? Неліктен?  Қимыл-сын (действие)  Қалай? Қалайша?  Мөлшер (размер)  Қанша?  Күшейткіш (усиление)  Қалай? Қандай?  Мақсат (цель)  Қалай? Қандай мақсатпен?

3 слайд

4 слайд
 Үстеу  Тіліміздегі қимылдың, і-әрекеттің әр түрлі белгісін, амалын,тәсілін, мекенін, мезгілін, себебін, мақсатын,т.б сипаттарын білдіретін сөздер  үстеу  деп аталады.  Үстеулер мағынасына қарай 7 түрге бөлінеді: 1. Мезгіл үстеуі.  Сұрақтары:қашан?, қашаннан? Мысалы:бүгін,ертең, таңертең, күні-түні, қыста, күзден бері, жазғытұрым т.б. 2. Мекен үстеуі.  Сұрақтары қайда?қайдан? Мысалы:ілгері,жоғары,төмен,алды-арты,әрі-бері, т.б. 3. Сын- қимыл үстеуі. Сұрақтары:қалай?қайтіп?қалайша?кімше?Мысалы:ақырын жүрді, тез келді,бірден сөйледі,шалқасынан құлады,балаша мәз болды,емін-еркін отырды, бостан- босқа жүрді т.б. 4. Мөлшер үстеуі.  Сұрақтары:қанша?қаншама?қаншалық?қаншалық? мысалы:сонша, онша,біраз,бірталай, неғұрлым т.б. 5. Күшейткіш үстеуі.  Сұрақтары: қалай?қандай? мысалы: ең әдемі, тым биік, өте жақсы, аса терең, орасан зор т.б. 6. Мақсат үстеуі.  Сұрақтары:қалай?не мақсатпен? Мысалы:әдейі, жорта, әдейлеп, қасақана т.б. 7. Себеп- салдар үстеуі. Сұрақтары:не себепті, неге?қалай?мысалы:босқа, амалсыздан, шарасыздан, текке, әншейін т.б.

4 слайд

5 слайд
 Тапсырма №1  Көп нүктенің орнына тиісті әріптерді қойып, үстеудің түрлерін анықтаңдар.  Әдейі айт...ым, аса кө...іл бөлу, тіпт..., көп, м...лдем білмейді, сонша жауд..., амалсыздан бақт...м.  Тапсырма №2  Мына сөздерді үстеумен тіркеп жазыңдар.  Үлгі: жай келді ( пришел просто)  Келді, демаламыз, мінезіміз, аулаймыз.  Тапсырма №3  Берілген мекен үстеулерін кірістіре отырып сөз тіркесін, сөйлемдер құрап жазыңдар.  Кейін. Алда. Бері. Жоғары. Ілгері. Төмен.

5 слайд

6 слайд
 Тапсырма №4  Мәтінді оқып, күшейткіш үстеулерді табыңдар. 1. Содан бері қысқы жүні жетіліп, өңі ажарланып, қатты құлпырып қалған. 2. Осы кзде созыла шапқылаған тосушылардың барлығы да мүлдем шаршаған болатын. 3. Мұнда бүін аса үлкен әбігер бар.Абай мен оның барлық үй-іштері, іні-шәкірт, достары үшін ең қадірлі әбігер. 4. Тауық етінен жасаған бұл кеспе өте дәмді піскен екен.5. Ауыл реңі мүлдем жүдеу еді. Сырт ажарында тіпті тірлік белгісі жоқ.  Тапсырма №5  Берілген үстеулерді қатыстырып, мәтін құраңдар.  Үлгі: мектеп оқушылары, жаздыүні егіс басына барып, ата-аналарына көмектеседі.  Жаздыгүні, қыстыгүні, күздігүні, ендігәрі, құсша, лезде, ақырын, әлссін-әлсін.

6 слайд

7 слайд
 Тапсырма №6  Сөйлемдерді оқып, аударыңдар. Осы сөйлемдерді рет-ретімен қойып, мәтін құраңдар. Мәтінге ат қойыңдар. 1. Біз кешке жаяу қайттық. 2. Ас пан таза, күн ашық болды. 3. Онда торғай, көкек, бұл-бұл жайылып жүр. 4. Қырда көп мал жайылып жүр. 5. Таудың етегінде терек, емен, қайың өсіп тұр. 6. Өзен жағасында көк шөп, үл өседі. 7. Біз сол жерде демалыс күні болдық. 8. Жаңбыр жаумады, күн ашық болды.  Тапсырма №7  Берліген үстеулерді мағыналық түрлеріне қарай бөліп жазыңдар.  Бүгін,былтыр, кейін, ақырын, әбден, әдейі, босқа, кешке, қыстыгүні, мұнда, артта, төмен, әрең-әрең, лезде, орасан, амалсыздан, соғұрлым, бірт-бірте,аса, текке, жорта, біраз, бірталай, неғұрлым, өте, тым, тіпті, әншейін, мүлдем, онша, емін-еркін.  Тапсырма №8  Өз мектебің туралы айтып бер.

7 слайд