#1 слайд
Тақырыбы: Жеке адамның дамуы және қалыптасуы.

1 слайд

#2 слайд
 Адамның дамуы және қалыптасуы жайында осы уақытқа дейін әр түрлі пікірлер мен теориялар әдебиеттерде орын алып келді. Атақты грек философтары Платон және Аристотель адамның дамуын, алдын ала тағдыр белгілеген тұқым қуалаушылық табиғатынан деп дәлелдеді. Аристотель құл болушылықты немесе бағынушылықты табиғаттың заңы дейді. Сондықтан олардың пікірлері бойынша біреулер бағындырушы, ал екінші біреулер бағынушы болып туатын сияқты.  Тұқым қуалаушылық теориясын қолданушы және уағыздаушылардың бірі – преформистер. Преформизм - ХVІІІ ғасырда биология саласында үстемдік еткен, адамның дамуы жайлы диалектикаға қарсы философиялық ағым. Преформистер ересек адамдардың барлық қасиеттері мен белгілері ана құрсағындағы сәбидің организімінде болады, сондықтан жеке адамның дамуын алғашқы рет ұрықта пайда болған қасиеттердің өрістеп күшеюі мен сан жағынан артуы деп қарастырады.

2 слайд

#3 слайд
Аристотель Аристотель

3 слайд

#4 слайд
Платон Платон

4 слайд

#5 слайд
 Көптеген ғалымдар жеке адамның дамуында тұқым қуалаушылық факторын жетекші роль атқарады деп таниды. Америка психологы Эдуард Торндайк (1874-1949) баланың дамуы геналарға байланысты, бала геналардың ерекше батареясы, ондағы “гена саймандары” өзгермейді, олар баланың дене қасиеттерін, ақыл-ой ерекшеліктерін және қабілетін белгілейді, деп өз ойын дәлелдейді.  Америка философы, педагогы Джон Дьюи (1858-1952) өзінің даму теориясын балады туа пайда болатын инстинкт және қабілеттермен дәлелдейді. Дьюидің пікірі бойынша, адамда туысымен-ақ дайын тлаптар мен қасиеттер және эмоциялар болады. Сондықтан Дьюи адам табиғатын тәрбие арқылы өзгерту мүмкін емес дейді. Австрия дәрігері Зигмунд Фрей адам мінез құлқының қозғаушы күштері оның биологиялық тегіне байланысты деп түсіндіреді.

5 слайд

#6 слайд
Джон Дьюи Джон Дьюи

6 слайд

#7 слайд

7 слайд

#8 слайд
 Адамның жан-жақты дамуының әлеуметтік жағдайларға тәуелді екенін ХVІ және ХVІІ ғғ. Алғашқы рет байқаған гуманистер социал- қиялшылдар Томас Мор және Томмазо Кампанелла. Мор жеке адамды дамытудың негізгі – жалпыға бірдей және міндетті оқу, оқуды ана тілінде жүргізу, балаларға ғылымның әр түрлі салаларынан теориялық білім беру, оны еңбекпен ұштастыру болады деп өщінің бұл пікірін “Утопия” кітабында сипаттайды. Кампанелла адам баласының дамуы, жарасымды қалыптасуы, оның бақытты өмір сүруіне байланысты, сондықтан тәрбие процесінде балалардың ақыл ойын, қабілетін дамыту үшін игілікті, қажетті жағдайлар жасау керек дейді.

8 слайд

#9 слайд
Томас Мор Томас Мор

9 слайд

#10 слайд
Томас Мор

10 слайд

#11 слайд
“Утопия” “Утопия”

11 слайд

#12 слайд
Томмазо Кампанелла Томмазо Кампанелла

12 слайд

#13 слайд
Томмазо Кампанелла

13 слайд

#14 слайд
 ХІХ ғасырдың басында қиялшыл социализмнің ілімін жасаушылар Ш.Фурье, Роберт Оуэн және Сен-Симон балаларды жан- жақты қабілетті дамыту, яғни, оларды біліммен қаруландыру, өмірге, еңбекке даярлау тәрбиеге байланысты деп түсінді. Олар капиталистік қоғамды, ондағы тәрбие жүйесін батыл сынап, жеке адамның жан- жақты қабілетті дамыту, яғни, оларды біліммен қаруландыру, өмірге еңбекке даярлау тәрбиеге байланысты деп түсінеді. Олар капиталистік қоғамды, ондағы тәрбие жүйесін батыл сынап, жеке адамның жан-жақты дамуына толық жағдай жасау үшін, халыққа білім және тәрбие арқылы таптық қоғамды бейбітшілік жолмен жаңа қоғамға айналдыруды арман етті.  Алғашқы гуманистер және социал-қиялшылдар адамды жан- жақты, жарасымды етіп дамыту өндіріс құралдары мен жабдықтарына жеке меншіктік және адамды – адам қинау жойылғанда ғана қамтамасыз етіледі деп тұжырымдады.

14 слайд

#15 слайд
Ш. Фурье Ш. Фурье

15 слайд

#16 слайд

16 слайд

#17 слайд
Роберт Оуэн Роберт Оуэн

17 слайд

#18 слайд
Роберт Оуэн Роберт Оуэн

18 слайд

#19 слайд
Сен-Симон Сен-Симон

19 слайд

#20 слайд
Сен-Симон Сен-Симон

20 слайд

#21 слайд
 Жеке адамды жан-жақты дамыту және тәрбиелеу жайлы мәселелерді ең алғашқы рет ғылыми тұрғыдан дәлелдеген К.Маркс, Ф.Энгельс болды. Олар қоғамның даму заңдарынашып, адам баласының прогресс жолымен алға басуының мақсаты – бақытты өмір сүріп, жан-жақты дамуына игілікті жағдай жасайтын жаңа қоғамды орнату керек деген қорытындыға келеді.  Даму-жеке адамды жетілдірудің өте күрделі және диалектикалық процесі. Балада анадан туа біткен белгілі идеялармен түсініктер және өжет, жұмсақ немесе байсалды мінез болмайды. Баланың адамгершілік ,әуестік, белсенділік , және батылдық сияқты қасиеттері даму процесінде қалыптасады. Өйткені, оның өсіп жетілуіне белгілі әлеуметтік орта мен тәрбие әсер етеді. Баланың дамуы және оның дүниені тануы түрлі әлеуметтік жағдайларға байланысты. Сондықтан оның мінезінде әр түрлі ерекшеліктер мен қасиеттер пайда болады.

21 слайд

#22 слайд
К.Маркс К.Маркс

22 слайд

#23 слайд
К.Маркс К.Маркс

23 слайд

#24 слайд
Ф. Энгельс Ф. Энгельс

24 слайд

#25 слайд
 И.П. Павловтың ілімі бойынша, даму ішкі нерв жүйесі қызметінің және сыртқы жағдайлардың өзара әрекеттесуі, айналадағы шындықтың адамға ықпал етуі.  Баланың дамуына ықпал ететін факторларға тұқым қуалаушылық, әлеуметтік орта, тәрбие т.б.жатады.  Тұқым қуалаушылық. Тұқым қуалаушылық – ұрпақтың ата- анамен биологиялық ұқсастығын елестетуі. Кейбіреулер баланың сырты пішініне қарап, бірден қалай әкесіне не шешесіне ұқсап қалған деп таңданады. Әрине, бұл кездейсоқ нәрсе емес. Өйткені, баланың шашы мен көзінің бояуы, терісінің пигменті, бет келбеті мен басының формасы, жүрісі мен өзін ұстау қалпы тұқым қуалау арқылы берілетін биологиялық ұқсастықты еске түсіреді. Бала қозғалыс мүшелерін, нерв жүйесінің функциялық қасиеттерін алғашқы биологиялық қажеттерін, ал кейде дауыс тембірі, музыкаға, биге, математикалық қабілеттілігі сияқты өте нәзік ерекшеліктерді тұқым қуалау арқылы алады. Бірақ, өте нәзік ерекшеліктердің тұқым қуалау жолымен берілуі өте сирек кездесетін жағдай.

25 слайд

#26 слайд
И.П.Павлов И.П.Павлов

26 слайд

#27 слайд
И.П.Павлов И.П.Павлов

27 слайд

#28 слайд
 Орта. Адамның дамуы – күрделі процесс. Адамның дамуына табиғи және әлеуметтік орта ықпал жасайды. Табиғи орта – бұл түрлі табиғат жағдайларының адам тұрмысына қызметіне ықпал жасауы. Тропикалық ауа райы жағдайында және ауа райы өте суық солтүстік аймақтарда тұратын халықтардың тұрмысында және іс-әрекеттеріне елеулі айырмашылықтар болады. Ауа райы өте ыстық елдердің халықтары егін шаруашылығымен шұғылданса, ал Қиыр Солтүстіктің қатаң ауа райына шыныққан тұрғындар бұғы өсіру, балық аулау кәсібімен айналасады. Табиғат жағдайларына байланысты олардың мінез-құлықтарында да ерекшеліктер байқалады. Әрине бұл жағдайлар халықтардың адамгершілік қасиеттеріне, эстетикалық талғамдарына зиянды әсерін тигізбейді.  Әлеуметтік орта жеке адамның мінез құлқының дамуына ықпал жасайтын қоғамдағы әлеуметтік қатынас, адамдар, олардың көп қырлы іс-әрекеттері.

28 слайд

#29 слайд
 Адамның дамып жетілуіне қажетті мүмкіншіліктерді – нышанды табиғат береді. Бірақ нышан өздігінен пайда дамымайды, оның дамуына себепші болатын факторлардың бірі – әлеуметтік орта. Егер бала әлеуметтік өмірден тыс қалса, онда оның даму дәрежесі жануарлардан жоғары болмайды.

29 слайд

#30 слайд
 Түрлі себептермен Африка, Үндістан, Индонезия елдерінің ормандарында, аңдардың үңгірлерінде, әлеуметтік ортадан тыс, өмір сүріп тіршілік еткен жас балалардың санасын ояту, қабілетін дамытудың мүмкін емес екендігіне ғылыми мәліметтер дәлел бола алады. 1920 жылы Үндістанның Годамури деревнясында тұратын жергілікті халықтардың хабарлауымен аңшылар қасқырдың күшіктерімен бірге үңгірде ұйықтап жатқан екі баланы ұстап алып, жетім балалар тәрбиелейтін үйге әкеліп тапсырған. Олардың біреуі екі жастағы, екіншісі жеті жастан асқан қыз балалар болады. Бұл балалардың қылықтары қасқыр сықылды төрт аяқтап жүру, шикі ет жеу және күндіз ұйықтап, түнде жүруге бейімделген.  Балалар үйіне кішісіне Амала, ал үлкеніне Камала деп ат қойылды. Амала бір жыл ғана өмір сүрді, ал Камала он жеті жасқа келіп, 1929 жылы қайтыс болды.Осы он жыл ішінде Камаланың денесі мен санасында қандай өзгерістер болады? Үшінші жылы басқа адамның көмегінсіз жүретін болды. Соңғы жылдары өз бетімен жуыну, орындыққа отырып, тәрелкеден тамақ ішу, түнде ұйықтау секілді адамгершілік әдеттерқалыптаса бастады. Бірақ, Камаланың санасы жетіліп, тілі дамымады, он жеті жасқа дейін, бар болғаны, елу алты ғана сөзді үйренді.

30 слайд

#31 слайд
Камала және Амала Камала және Амала

31 слайд

#32 слайд

32 слайд

#33 слайд

33 слайд

#34 слайд
Камала және Амала

34 слайд

#35 слайд
Камала Камала

35 слайд

#36 слайд
 Соңғы кезде (1972) Орталық Австралияда (аборигендер тайпасы) және Филиппиннің Минданауы аралығындағы ормандарда (тасадао тайпасы) табылған адамдардың сана-сезімдерінің өте төменгі сатыда екендігі байқалады. Олардың тіршілік әрекеттернің де алғашқы қауымдағы жабай адамдардың өмір сүріп, күнін көру әрекеттерімен ұқсастығы анықталды. Себебі аборигендер көп ғасырлар бойы қоғамдық өмірден тыс қалған жабайы адамдар.  Педагогика адам дамытуда әлеуметтік ортаның ықпалын мойындайды, оған зор мән береді. Бірақ ортаны шешуші және алдын-ала анықтаушы фактор деп қарастырмайды.

36 слайд

#37 слайд
 Тәрбие. Жеке адамды дамытудағы басты факторлардың бірі – тәрбие. Тәрбие балалардың жас және дербес ерекшелікткріне, дайындығы мен даму дәрежесіне лайық іске асырылады. Тәрбие арқылы адамдардың іс-әрекеттерін ұйымдастыру үшін, тәрбиеші тәрбиенің құралдары мен әдістерін және формаларын іздестіреді, оларды тиімді етіп пайдаланады. Демек, тәрбие алдын-ала жасалған арнаулы жоспар бойынша мақсатқа бағыттала және ұйымдастырыла жүргізіледі. Сондықтан да тәрбиенің ортадан айырмашылығы осындай заңдылықтарға байланысты.  Педагогика тарихында тәрбиенің рөлін аса артық бағалаушылар да болады.  Джон Локк адамның көзқарастары мен адамгершілік қасиеттерін қалыптастырудағы тәрбиенің шешуші рөлін мойындай келіп, адам тәрбие арқылы жетіледі деген сыңар жақ қорытындыға келеді. Локк бойынша бала жаны табиғатынан - ақ тақта сияқты тап-таза болады, сондықтан тәрбиеші нені қажет деп тапса, соны сол ақ тақтаға жазуы тиіс. Бұл жерде Локк тәрбиенің рөлін аса дәріптеп, әлеуметтік орта мен тұқым қуалаушылық факторларының адамды дамытудағы ықпалын жете бағаламайды.

37 слайд

#38 слайд
Джон Локк Джон Локк

38 слайд

#39 слайд
 В.Г. Белинский бала жаны не болса, соны жаза беретін ақ тақта емес, оған өмір жазатын әріптердің мәні тәрбиеші мен жазу құралына және сол тақтаның өз сапасына байланысты деп жазды. Белинский тәрбиенің рөлін жоғары бағалай келіп, адамның дамуына тұқым қуалаушылық пен ортаның әсерін де ескерген жөн деді.  Локк пен Белинский көзқарастары бойыша адамды адамның қанауы жағдайында тәрбие арқылы адамдарды түрлі дәрменсіздіктен кемістіктен, кесірліктен құтқаруға болады. Демек, олар тәрбие арқылы адам баласының тұрмысын жақсартуға және санасын өзгертіп, жөндеуге болады деген жорамалды ойға келді.  Тәрбие жұмыстарының сара жолдарын табудың нәтижесінде баланың ой-өрісі кеңиді, эстетикалық сезімі мен талғамы артып, адамгершілік сапасы қалыптасады.

39 слайд

#40 слайд
В.Г.Белинский В.Г.Белинский

40 слайд

#41 слайд
Назар аударғандарыңызға рахмет!!!

41 слайд