#1 слайд
Жаратылыстану 5 сынып Бөлім: 5.1В Ғалам. Жер. Адам. Тақырыбы : Жерде тіршіліктің пайда болуы Сабақтың оқу мақсаты: 5.2.4.1. Жерде тіршіліктің пайда болуын сипаттау

1 слайд

#2 слайд
Жаратылыстану ғылымындағы маңызды сұрақтардың бірі – тіршіліктің қалай және қашан пайда болғандығы.

2 слайд

#3 слайд
Сендер білесіңдер, «Үлкен жарылыс теориясы» бойынша Жер ғаламшары осыдан шамамен 4,5 - 4,6 миллиард жыл бұрын пайда болған. Ол кезде Жер бетінде жанартаулардан атқылаған ыстық бұлақтар, улы ыстық газдар және үздіксіз жерге түсіп жатқан метеориттер басым болды. Сол себепті ол тірі ағзалар үшін жарамсыз еді.

3 слайд

#4 слайд
Алдыңғы сабақтардан алған біліміңді пайдаланып, геохронологиялық кесте бойынша Жердің даму тарихындағы эраларды ретпен орналастыр. Эралар : Архей эрасы, мезозой эрасы, палеозой эрасы, кайназой эрасы, протерозой эрасы. 1._________________ 2. _________________ 3. _________________ 4. _________________ 5._________________ Бағалау к ритерийлері Дескриптор Жер ғаламшарының геохронологиялық кестесін біледі. Жердің даму тарихындағы эраларды ретпен орналастырады. Жауабы: 1- архей эрасы, 2 - протерозой эрасы, 3 - палеозой эрасы, 4 - мезозой эрасы, 5 - кайназой эрасы.

4 слайд

#5 слайд
Жерде тіршіліктің пайда болуы – ең қызықты жұмбақ тардың бірі. «Тіршілік» деген сөзді қалай түсінесіздер? Тіршілік - ірі органикалық молекулалардан құралып, өздігінен ұдайы өсе алатын, зат пен энергия алмасуы нәтижесінде қоршаған ортада өз әрекетін сақтап қалуға бейім күрделі жүйенің өмір сүру үрдісі.

5 слайд

#6 слайд
Мыңдаған жыл дар бойы адамға Жерде тіршіліктің пайда болуы туралы болжам қызығушылық тудырып келді. Олардың кейбірін негізсіз деуге болады. Басқалары мейлінше материалистік, бірақ олардың ішінде қазіргі заманғы ғылымды толығымен жоққа шығаратындары да бар. Болжам дегеніміз – бұл жорамалдау немесе болжалдау.

6 слайд

#7 слайд
«Эволюция» деген болжамды ұсын ған Чарльз Дарвин. Оның ойынша, Жердегі тіршілік – тіршілік иесінің ең мықтысы өмір сүреді деген табиғи сұрып талу және тіршілік үшін күрес арқылы сақталып келеді. Чарльз Роберт Дарвин  ( 1809 – 1882) – ағылшын табиғат зерттеушісі, саяхатшы. Оның табиғи сұрыптау теориясы биологиялық  көптүрліліктің пайда болуының революциялық негіздемесін берді. Дарвин идеялары « Түрлердің шығу тегі туралы » (1859) еңбегінде жарық көрді. Оның түрлердің біртіндеп эволюциялық дамуы туралы идеяны білдіретін ғылыми тәсілі кең таралды.

7 слайд

#8 слайд
Басқа болжам бойынша, Жерде өмір ғарыштан пайда болды ( панспермия болжамы ). Оны 1865 жылы неміс ға лы мы Рихтер ұсынған. Оның болжамы бойынша, жерден тыс тірі организмдер Жерге метеориттер және ғарыштық шаңмен келген.

8 слайд

#9 слайд
Абиогенез болжамы бойынша, Жер бетінде тіршілік органикалық қосылыстардың ұзаққа созылған дамуы нәтижесінде, яғни  абиогендік жолмен  (өлі элементтерден) туындаған.  Абиогенез болжамын кеңес биохимигі Александр Иванович Опарин жасаған. Ол 1924 жылы «Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы» атты еңбегін жариялады. Опарин болжамы бойынша, Жер бетінде тіршіліктің пайда болуына әкелген үдеріс үш кезеңге бөлінуі мүмкін: 1. Органикалық заттардың пайда болуы; 2. Ең қарапайым органикалық заттардан өсетін, қоректенетін, тыныс алатын, бөлінетін, зат айналымы бар биополимер заттары мен гелийдің пайда болуы. 3.Қарапайым өздігінен көбейетін организмдердің пайда болуы.

9 слайд

#10 слайд
Жеке жұмыс Жердегі тіршіліктің пайда болу болжамдарын сипаттаңыз. Берілген кестені толтырыңыз. Болжамдар Сипаттамасы Негізін қалаушы ғалым Эволюциялық     Панспермия     Абиогенез     Бағалау к ритерийлері Дескриптор Тіршіліктің пайда болу теорияларын анықтайды. - Эволюциялық болжамды сипаттайды; - Панспермия болжамын сипаттайды; - Абиогенез болжам ы н сипаттайды; - Эволюциялық болжамның негізін салушыны анықтайды ; - Панспермия болжамының негізін салушыны анықтайды; - Абиогенез болжамының негізін салушыны анықтайды;

10 слайд

#11 слайд

11 слайд

#12 слайд
Ғалымдар Жердегі тіршілік 3,5 миллиард жыл бұрын сулы ортада пайда болғанын дәлелдеді. Жер ғаламшарымыз пайда болғаннан бір миллиард жыл өткеннен кейін су қоры жеткілікті, тіршіліктің негізі болып есептелінетін әртүрлі микробты тіршілігі бар тыныш күйге өтті. Жер бетінде ядросы толық қалыптаспаған, қазіргі бактерияларға ұқсас алғашқы тіршілік иелері прокариоттар осы элементтердің әсерінен пайда болуы мүмкін. Прокариоттар оттегімен тыныс алмайтын анаэробты жәндіктер. Прокариоттардан ядросы қалыптасқан біржасушалы эукариоттар пайда болды. Олардың ең қарапайымы – амёба. Уақыт өте эволюциялық даму жолымен суға, құрлыққа, топыраққа бейімделген тірі ағзалар түзіле бастады. Дамудың эволюциялық жолымен әртүрлі ортаға (су, құрлық, топырақ арасына) бейімделген тірі ағзалар пайда болды.

12 слайд

#13 слайд
Сонымен, Жер бетінің алғашқы тіршілік иелеріне ядросы толық қалыптаспаған, оттегімен тыныс алмайтын прокариоттар болды. Кейін, ядросы қалыптасқан біржасушалы эукариоттар пайда болды. Алғашқы балдырлар, медузалар, маржандар, теңіз лалагүлдері 500 млн-дай жыл бұрын пайда болған. Қолайлы орта 350 млн жыл бұрын жер үстінде алып қырықжапырақтарға, қырықбуындарға және плаундардың өсуіне мүмкіндік берді. Бұл өсімдіктер таскөмір шоғырларының пайда болуына себеп болды. Одан кейін алғашқы құрлық жануарлары – ертедегі қосмекенділер пайда болған. Олардан алғашқы бауырымен жорғалаушылар пайда болды (кейбір ұша алатын кесірткелер). 225 миллион жыл бұрын Жерде динозаврлар заманы басталады. Бұл кезеңге қарай гүлді өсімдіктер, құстар, сүтқоректілер пайда болып, тарала бастады. Жердегі тіршіліктің пайда болуы бірнеше миллиард жылға созылды.

13 слайд

#14 слайд
Тапсырма: «Уақыт таспасы» Таспаны мәтінге қатысты кадрлармен толықтыр. Кадрда жердег і тірі ағзалардың даму кезеңдерін алғашқысынан бастап орналастыр . А В С D E F

14 слайд

#15 слайд
Бағалау к ритерийлері Дескриптор Жердегі тіршіліктің негізгі даму кезеңдерін ажырату. - Тірі ағзалардың даму кезеңдерін алғашқысынан бастап орналастырады;   Жауабы: С, В, Е, А, D , F .

15 слайд

#16 слайд
Ұсыныс: Балалар, Жерде өмірдің қалыптасуы туралы көптеген фильм түсірілді, кітап жазылды. Осы тақырыпта ұсынылған кітаптарды оқыңдар немесе киноларды қараңдар: Р. Киплинг «Алғашқы хат қалай жазылды?», Ф. Кривин «Қырсық горизонт», канадалық деректі фильм «Үңгір адамының басынан кешкендері» (Франция, 2003 ж.) т.б. Үйге тапсырма: Қазақстан аумағында табылған ежелгі жануарлардың қаңқалары туралы хабарлама дайындаңдар. Олар өмір сүрген кездегі қоршаған ортаның жағдайы қандай болған?

16 слайд

#17 слайд
Сілтемелер: https:// twig-bilim.kz/kz/film/the-very-first-cell https://www.opiq.kz/kit/62/chapter/2343

17 слайд