#1 слайд
Kazakh musical instruments Welcome to English lesson The 26 th of November Directed by: Ermukhanova Jansaule

1 слайд

#2 слайд
Музыка әлемі –адамзат мәдениетінің байлығы ішіндегі мұхиттай шексіз, ғажайып дүние. Музыка да адамның асқақ, асыл ойлары, арман- мақсаты , ізгі тілектері, қуанышы, қайғы-қасіреті мен әр түрлі сезім иірімдері бейнеленеді. Музыканың адам жан-дүниесіне тигізетін әсері орасан, , сондықтан оны шынайы ықыласпен қабылдау арқылы ғана түсінуге болады. Қаншама ғасырлар бойы жинақталған музыкалық қазына- ұшы-қиыры жоқ, аса мол мұра. Әлемдік музыка қорына әр халық, ұлт өзіне тән өрнекпен өлшеусіз үлес қосып келеді Музыка мәдениетінің өткеніне ой жүгіртіп, әр алуан тарихи деректерге жүгінсек, халық өнерінің қоры шексіз де, музыкалық аспаптардың түрі көп болғаны анық. Өткен ғасырлар үніне құлақ түрсек, біздің ата – бабаларымыз тастан, ағаштан, өсімдіктен, малдың терісінен, сүйегінен, мүйізден, ішектен, қылдан т. б. алуан түрлі заттардан дыбыс шығаруға болатынын аңғарып, қарапайым музыкалық аспаптар жасап алды. The world of music is an endless, wonderful world, like an ocean within the richness of human culture. Music also reflects the sublime, noble thoughts of a person, dreams - goals , good wishes, joy, sadness and various kinds of emotions. The influence of music on the human soul is enormous, and therefore it can only be understood by perceiving it with sincere enthusiasm. The musical treasures accumulated over many centuries are a rich heritage that has no end. Every nation and nation makes an invaluable contribution to the World Music Fund with its characteristic expression, reflecting on the past of musical culture and turning to various historical sources, it is clear that the fund of folk art was endless, and there were many types of musical instruments. Listening to the sounds of past centuries, our ancestors made simple musical instruments, realizing that it was possible to make sounds from a variety of objects: stone, wood, plants, animal skins, bones, horns, strings, bristles, etc.

2 слайд

#3 слайд

3 слайд

#4 слайд
Dombra The instrument differs slightly in different regions. The Kazakh dombyra has frets and is played by strumming with the hand or plucking each string individually, with an occasional tap on the main surface of the instrument. While the strings are traditionally made of sinew, modern dombras are usually produced using nylon strings. One of the greatest dombra players was the Kazakh folk musician and composer Kurmangazy Sagyrbayuly, who had a major influence on the development of Kazakh musical culture, including music for the dombra; his musical composition "Adai" is popular in Kazakhstan and abroad. Домбыра (ноғ. Домбра) — қазақтар, ноғайлар және қалмақтар мәдениетінде бар екі ішекті, көп пернелі музыкалық аспабы. Алғаш эпикалық дәстүр шеңберінде жыр, толғау, термелерді сүйемелдеуге қолданылған домбыра кейін аспаптық шығарма – күй жанрының қалыптасуына ықпал еткен. Қазіргі кезде домбыра жеке әнді сүйемелдеуге, күй тартуға, халықтық-фольклорлық музыкада, классикалық шығармаларды орындауға қолданылатын, мүмкіндігі кең музыкалық аспап болып табылады. Домбыра ежелде қазақтың тарихын баяндаған музыкалық аспаптардың бірі.

4 слайд

#5 слайд
Sherter Sherter is one of the most common Kazakh musical instruments, a three-stringed instrument. Its shape and structure are generally similar to dombra, but with a shorter neck and strings made from horsehair. Traditionally, sherter had no frets. Like dombras of Eastern Kazakhstan, it has three strings, and a leather membrane stretched over the top, similar to the kobyz. In modern times, the instrument has been improved by adding frets and increasing its size. This enlargement allowed for a wider range of sound. Since 1988, a special lecture class for playing sherter has been established and operates at the Kurmangazy Kazakh National Conservatory. Ертеректе қазақ арасында тараған аспаптың бірі – шертер, үш ішекті, шертіп ойнайтын аспап. Шертердің құрылысы мен формасы негізінде домбыраға ұқсас болған, мойны қысқа, қыл ішек тағылған, көлемі қобыздай. Қырғыздың комузы секілді шертер де пернесіз. Семей облысында кездесетін домбыралардай үш ішекті, беті қобыздағыдай көн терімен қапталған. Қазіргі шертер аспабы жетілдірілген: аспаптың мойнына перне тағылып, көлемі де үлкейтіліп, барынша жетілдірілді. Аспап көлемінің ұлғаюы дыбыс көлемінің ұлғайуына мүмкіндік берді. 1988 жылдан бастап шертер аспабы Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясында арнайы кәсіби дәріс беру класы болып ашылды.

5 слайд

#6 слайд
Sazgen Sazgen is an ancient wooden musical instrument with a body stretched with leather, which is believed to have originated in the 7th–8th centuries. The name sazgen translates as «musical strings.» The instrument produces a sound similar to kobyz and narkobyz. Its body is made from wood and soft, thin, dried leather, while the strings are traditionally made from horsehair. Due to the strong energy associated with its natural materials, sazgen was revered as a sacred instrument. According to studies on Kazakh music and the history of traditional instruments, sazgen has been relatively recently reintroduced into the Kazakh musical tradition. Revived by specialists and craftsmen, sazgen is one of the representative instruments of the Turkic peoples. VII–VIII ғасырлар аралығында ағаштан жасалып, шанағы терімен қапталған, үш не төрт ішекті өте көне саз аспабы. Сазген атауы «сазды ішектер» мәнін білдіреді. Аспап қобыз бен нарқобыздың арасындағы дыбысқа ұқсас, орташа дыбысты білдіреді. Аспаптың шанағы ағаштан және жұмсақ, жіңішке, құрғақ былғарыдан жасалады; ішектері жылқының қылынан жасалады. Аспап жасалатын барлық материалдардың энергетикасы жоғары болғандықтан, ол қазақ даласында қасиетті болып саналған. Қазақ музыкасына, аспаптар тарихына бағытталған зерттеулер мен әртүрлі дерек, мағлұматтарға қарағанда, сазген аспабы қазақтың саз аспаптар қорына кейінгі кездері ғана келіп қосылған.

6 слайд

#7 слайд
Kobyz The kobyz has two strings made of horsehair. The resonating cavity is usually covered with goat leather. Traditionally kobyzes were sacred instruments, owned by shamans and baksıs (traditional spiritual medics). According to legends, the kobyz and its music could banish evil spirits, sickness and death. While many Kazakh kobyz players and scholars theorize that bards accompanied themselves on the kobyz during recitation of epics,[1]: 357  today a mainstay of the Kazakh kobyz repertoire is küi, which are short programmatic pieces composed as instrumental narration or expression of emotion, often employing the purposeful imitation of sounds such as bird calls or horse hooves. Қылқобыз – қазақ халқының ұлттық аспаптарының ішіндегі ең көне аспап. 9 - 10 ғасырларда өмір сүрген Қорқыт ата дәуірінен бері қылқобыздың сарыны үзілмей келеді. Қылқобыз – екі ішекті, ыспалы музыкалық аспап. Жалпы, ұлттық аспаптардың ішінде қобыз үнге бай, киелі, қасиетті деп танылады. Сонымен қатар, қанша ғасырлар қойнауынан жетсе де қобыздың бұрынғы түрі мен қазіргі түріндегі үні бір сарынды. Себебі, оның ішегі ықылым заманнан бері жылқының қылынан тартылып келді, ысқышы да. Оның қылқобыз аталуы да сондықтан. Қылқобыздың ішіндегі ең үлкен түрі – «нар қобыз». Қылқобызды халқымыз киелі аспап ретінде қастерлейді. Қазақ қобыздың үні шыққан жерге жын - шайтан жоламайды деп ырымдайды.

7 слайд

#8 слайд
Zhetygen The most ancient type of zhetygen had seven strings over a box shape hollowed out of a block of wood. Such zhetygen did not have the upper sounding board and pins. The strings were stretched by hand from the outer side of the instrument. In later version of the instrument, the upper part of the zhetygen was covered with the wooden sounding board. Assyks were out under each string from two sides. Moving them it was possible to tune the string. If assyks were drawn closer to each other the tune was rising, and if drawn apart the tune was falling. String tuning was made by the pins and by moving the supports. Жетіген – (жеті ішекті) көп ішекті шертіп ойналатын музыкалық аспап. Жалпы тұрқы ұзынша, жәшік тәріздес, бетіне жұқа тақтайдан қақпақ жабылып, үн беретін ойықтары салынады. Жетіген аспабының жасалуы да, ойнау әдіс - тәсілі де өте күрделі. Ертеректе ел арасында сақталған көне жетігеннің ішегі аттың қылынан тағылып, тиектің орнына асықтар пайдаланылатын болған. Аспаптың құлақ күйі осы асықтарды әрлі - берлі жылжыту арқылы келтірілген. Ішек сандары жетеу болғандықтан, аспап жетіген аталған. Жетіген туралы аңыз. Ерте кезде ауылда бір қария тұрады. Оның жеті ұлы болыпты. Бір жылы қатты жұт болып, адамдар тамақсыз қалады, сөйтіп қарияның үйіне қайғы орнайды. Аштықтан үлкен ұлы Қания өлгеннен кейін қария кепкен ағаштың бөлігін алып, оған ішек салып, тиек қойып, «Қарағым» күйін орындайды, Төралым деген екінші ұлы өлгеннен кейін екінші ішек тартып, «Қанат сынар» деген күй шығарады, үшінші ұлы Жанкелдіге ол «Құмарым» күйін, төртінші ұлы Бекенге «От сөнер», бесінші ұлы Хауасқа «Бақыт көшті», Жұлзарға «Күн тұтылуы» атты күй шығарады. Ең кіші ұлы Қиястан айрылған қария жетінші ішекті тартып, «Жеті баламнан айрылып құса болдым» атты күй орындайды. Аспаптан қайғыға толы көп дыбысты ала отырып, орындаушы әртүрлі әуен арқылы өзінің балаларының бейнелерін көрсетеді. Бұл шығарылған әуендер одан әрі дамытылып, аспапты орындаудағы күй - пьеса түрінде бізге «Жетігеннің жетеуі» деген жалпы атпен жеткен. «Жетіген» деген атау екі сөзден тұрады: жеті және ән» - «жетіген» деген ұғымды береді.

8 слайд

#9 слайд
Sazsyrnai Sazsyrnay is a wind instrument. Sazsyrnai belongs to the group of flutes that are played with a whistle. Some sazsyrnai do not have a whistling mechanism. The Kazakh people are an example of this. Instruments similar to sazsyrnai are found in many peoples. The sound range of the sazsyrnai is teria, sometimes reaching an octave. In 1971, excavations in Otrar found a musical instrument the size of a goose egg made of clay. This sazsyrnai, which has been studied by instrumentalists, produces three sounds. They are the notes of the second octave “Mi - flat”, “FA”, “Sol”. Сазсырнай - үрлемелі аспап. Сазсырнай ысқырып ойналатын флейталар тобына жатады. Кейбір сазсырнайдың ысқырғыш тетігі болмайды. Оған қазақ халқының сазсырнайы мысал. Сазсырнайға ұқсас аспаптар көптеген халықтарда кездеседі. Атауы әр халықтың өз тілінде айтылатын аспаптың пішіні де әр түрлі. Оның пішінін шеберлер құсқа, балыққа, көп басты атқа, жұмыртқаға ұқсатып жасай берген. Сазсырнайдың дыбыс диапазоны терция, кейде октаваға шейін барады. 1971 жылы Отырарда жүргізілген қазба жұмыстарда саздан жасалған қаздың жұмыртқасындай музыкалық аспап табылған. Аспаптанушылардың зерттеуінен өткен бұл сазсырнай үш дыбыс шығарады. Олар екінші октаваның “ми - бемоль”, “фа”, “соль” ноталары.

9 слайд

#10 слайд
Flute Sybyzgy is an ancient Kazakh wind musical instrument. It is also made of wood, wood, and sometimes brass. The length will be 600 - 650 cm or 700 - 800cm. 3-4 notches. By simply or forcefully exhaling from the grooves of the flute, various sound melodies are born. The flute was widespread mainly among shepherds. An improved form of this instrument is used in folklore and ethnographic ensembles and orchestras. Сыбызғы - қазақтың үрмелі көне музыкалық аспабы. Қурайдан, ағаштан, кейде жезден де жасалады. Ұзындығы 600 - 650 см не 700 - 800см болады. 3 - 4 ойықты. Сыбызғы ойықтарынан демді жай немесе күшті шығару арқылы түрлі дыбыс әуендері туады. Сыбызғы негізінен бақташылар арасында кең тараған. Бұл аспаптың жетілдірілген түрі фольклорлық - этнографиялық ансамблдер мен оркестрлерде қолданылады.

10 слайд

#11 слайд
Scepter The scepter is an instrument made of solid wood, on the head of which there are iron coins, bells, which are played by shaking. The bells are made of precious stones such as silver, gold, and lead. When the bells ring, they sound beautiful. Асатаяқ - тұтас ағаштан жасалған, оның басында темір теңгешелер, қоңыраулар ілінген, сілкіп ойнайтын аспап. Қоңыраулар күміс, алтын, қорғасын сияқты асыл тастардан жасалған. Қоңыраулар соғылғанда әдемі үн шығады.

11 слайд

#12 слайд
Conclusion The history of the development of musical culture of the Kazakh people is different. The variety of musical instruments is one of the proofs of this.It is our civic duty to recycle and improve forgotten instruments , develop instruments, and widely introduce national art related to these instruments into our lives. Undoubtedly , the revival and restoration of methods of playing ancient Kazakh instruments , buried in the dust of time , will not only raise the content of melodic works to a new artistic stage, but also enrich our national culture and give it a traditional look. Қорытынды Қазақ халқының музыка мәдениетінің даму тарихы өзгеше. Музыка аспаптарының әр түрлілігі де соның бір айғағы.Ұмыт болған аспаптарды қайта өңдеу және оларды жетілдіре түсу , аспаптарды дамыту сондай –ақ осы аспаптарға байланысты ұлттық өнерімізді тұрмысымызға кеңінен енгізу біздің азаматтық парызымыз. Уақыт шаңына көміліп ұмыт қалған қазақтың көне аспаптарында ойнау тәсілдерін қайта өрбітіп , қалпына келтіру - әуезшілік шығармалардың мазмұнын жаңа көркемдік сатыға көтеріп қоймай , ұлттық мәдениетімізді байытып , оған дәстүрлік тұрпат беретіні сөзсіз.

12 слайд