Күн радиациясы

1 слайд
Жоспар: 1.Күн радиациясы және оның түрлері. 2.Күн радиациясын а/ш өндірісінде пайдалану жолдары. 3.Фотосинтетикалық белсенді радиация (ФБР) 4.ФБР-дың ПӘК-сін есептеу

1 слайд

2 слайд
Күн радиациясы-күннен шығатын сәулелі қуат. Күн радиациясы метеорологиялық элементтердің ішіндегі ең маңыздысы болып табылады. Жер бетіндегі барлық физикалық құбылыстардың жүруінің негізгі күші күн радиациясы болып табдылады.

2 слайд

3 слайд
Күн радиациясы арқылы атмосферада, жер бетінде температура жоғарылайды да өсімдіктердің өсіп-өнуіне қолайлы жағдай туады. Сонымен қатар күн радиациясы өнімнің сапасына да әсерін тигізеді. 

3 слайд

4 слайд
Радиациялық тепе-теңдік жер бетіне түсетін және жер бетінен шығын болатын радиациялардың айырымы. Радиациялық тепе-теңдіктің негізгі элементтеріне мынaлар жатады: 1. Тура радиация, S 2. Шашыранды радиация, D 3. Шағылысқан радиация, R 4. Тиімді радиация, Е

4 слайд

5 слайд
Күн радиациясының ауылшаруашылығына әсер i Танаптағы ауылшаруашылық дақылдары күн радиациясын қайтадан бөлiп тарататын күрделi оптикалық жүйе болып табылады. Бойы ұзын болатын да қылдардың (сүрлемд iк жүгерi, қант қамысы және т.б.) тығыз ег iсiнде радиацияның 20-25% шағылысып, ал қалған бөл iгi жапырақтардың жоғарғы ярустарында пайдаланылады (нег iзiнен қызыл және көгiлдiр сәулелер) немесе жапырақ беттер i арқылы фильтрден өткендей болып төменгi қабатқа өтедi (негiзiнен сары-көк және қызыл сәулелер). Сирек өскен егiстiкте аспан ашық болған жағдайда тура және шашыраған радиация жапырақтардың төменг i ярусына дейiн, тiптi жер дiң бетiне дейiн жетедi. Егiстiкте және жас отырғызылған ағаштарда фотосинтетикалық белсенд i радиацияның (ФБР) пайдалануының не болмаса өту iнiң негiзгi факторы танаптағы жапырақ беттер iнiң ауданы ңLң болып табылады. Егiстiкте ФБР-ның пайдаланылуы L- дiң мәнi 4-ке жеткенге дейiн жоғарылайды (яғни L танап ауданынан 4 есе), ал L>4 болған жағдайда ФБР-ны пайдалану шамасы ары қарай өспейдi.

5 слайд

6 слайд
ФБР – фотосинтетикалық белсендi радиация. Фотосинтез процесiнде пайдаланылатын күн жарығының бiр бөлiгi фотосинтетикалық белсендi радиация деп аталады (ФБР). ФБР-дың көлемi 380-710 ммк толқын ұзындығымен шектелген. Спектр дiң жекелеген бөлiктерiнiң өсiмдiктер өмiрiне тигiзетiн ықпалы әрқалай. Көгiлдiр мен күлгiн сәулелер клеткалардың бөл iнуiне (дамуына) ықпал еткенiмен, олардың өсуiне тежеу жасайды. Қызыл сәулелер, керiсiнше, өсiмдiк органдарының тарамдалып өсуiн жылдамдатады да, клеткалардың бөл iнуiн (дамуын) баяулатады.

6 слайд

7 слайд
Барлық келіп түскен ФБР кірісінен егістіктер тек бір бөлігін ғана пайдаланады. ФБР пайдалану коэффициентінің мөлшері бойынша барлық егістіктерді А.А. Ничипорович (1981) төрт топқа бөлді: Әдетте байқалатындары - 0,5-1,5% Жақсылары-1,5-3,0 % Рекордтылары-3,5-5,0% Теориялық мүмкіндіктері- 6,0-8,0%

7 слайд

8 слайд
ФБР кірісі бойынша өнім деңгейін есептеу әдістемесі ФБР кірісі бойынша өнім деңгейін есептеу үшін тепе- тендік (теңдестік) формуласын қолданады. Тепе-тендіктің (баланс) формуласы кіріс және шығыс болігі мынадай:   Q фбр  х К фбр  = Ө қ  х К қ  х 100, мұнда,   Q фбр  - өсімдіктің өсіп-жетілу кезеңіндегі ФБР кірісі, кДЖ/га; К фбр  – ФБР пайдалану коэффициенті (ПӘК),%; Ө қ  - абсолютті құрғақ биомасса өнімі, кг/га; К қ  – бүтін өсімдіктің құрғақ зат өнімінің калориялығы, кДж.

8 слайд

9 слайд
 ФБР-дың пайдалы әсер коэффициентін (К фбр ) есептеу әдістемесі Алынған өнімдегі шоғырланған энергия мөлшерін түскен энергиямен салыстырып бағалау үшін егістіктермен нақты пайдалану коэффициентін (К фбр ) есептеуге қажеттілік туады. Егістіктегі ФБР-дің пайдалану коэффициенті (К фбр ) нақты немесе жобалаған өніммен жоғарыда келтірілген тепе –тендік формуланы түрлендіріп есептеуге болады: мұнда, К фбр  – ФБР пайдалану коэффициенті (ПӘК),%; Ө қ  –абсолютті құрғақ зат өнімі, кг/га; Q фбр  - өсімдіктің өсіп-жетілу кезеңіндегі ФБР кірісі, кДж/га; К қ  – бүтін өсімдіктегі құрғақ зат өнімінің калориялығы, кДж.

9 слайд

10 слайд
Сонымен, ФБР пайдалану коэффициенті (К фбр ) егістіктермен шоғырланған энергия мөлшерінің (Ө қ  х К қ ) осы аумаққа түскен ФБР мөлшерінің (Q фбр ) пайызбен көрсетілген қатынасы. Есеп жүргізгенде мынаны ескерген жөн: 12 кестеде өсімдіктердің калориялығы 1 кг құрғақ зат өніміне келтірілген, сондықтан, біріншіден, көк балауса өнімінің құрғақ зат өнімінің шығысы орташа 20 % деп алып,көк балауса өнімін құрғақ зат өніміне ауыстыру керек, екіншіден, өнімді ц/га немесе т/га кг/га ауыстыру керек, үшіншіден, алынған пайдалы әсер коэффициентін (ПӘК) (К фбр ) көрсеткішін өнімнің және ФБР пайдалану коэффициентін теориялық қатынасымен салыстыру керек.

10 слайд

11 слайд
 Агротехниканың барлық тәсілдері және қолданатын технология элементтер, сорттар, ауыспалы егістер және т.б. егістікке келіп түсетін ФБР пайдалану коэффициентінің пайызын көтеруге, демек дақылдың өнімділігін арттыруға бағытталуы керек.  Биоценозда радиациялық режімді зерттеудің ғасырлық тарихы бар, бірақ әлі күнге дейін маңызды мәселенің бірі болып өсімдіктердің фотосинтез өнімділігінің теориясын даярлау, ал ол ғылыми – дәлелденген қарқынды типті дақылдар өсіру технология элементтерін пайдалану арқылы егістіктермен 3-5% күн энергиясын шоғырлануын қамтамасыз ететін фотосинтез үрдістерін қарқындандыру жолдарын қамтамасыз етті.

11 слайд

12 слайд
Қазақстан жағдайында ауылшаруашылық дақылдарының өсіп –дамуы ФБР кірісімен шектелмейді. Негізгі мақсат Республикамыздың аумағына келіп түсетін Күн энергиясын – ФБР-ні толық пайдалану және оның пайдалану коэффициентін (К фбр) суармасыз жерлерде қазіргі 0,3-0,5% - дан 1,0-1,5% - ға дейін және суармалы жерлерде 2,5-3,0 % дейін көтеру. Негізгі реттелмейтін факторлардың бірі бойынша материалдарға талдау жүргізе отырып төмендегідей қорытынды жасауға болады:

12 слайд

13 слайд

13 слайд