#1 слайд
Латын әліпбиіне көшу – тарихи қажеттілік

1 слайд

#2 слайд
«Біздің балаларымыздың болашағы үшін біз осы шешімді қабылдауға тиіспіз, және бұл біздің әлеммен бірлесуімізге, балаларымыздың ағылшын және интернет тілдерін терең меңгерулеріне жағдай жасайды, және ең бастысы – бұл қазақ тілін жаңғыртуға серпін береді». Н.Ә. Назарбаев

2 слайд

#3 слайд
Қазақ тарихында ХХ ғасырда әліпби 3 рет ауысты. Ел аумағына ислам дінінің келісімен арабтың өрме жазуы таралды, ал жергілікті жазулар біртіндеп ығыстырылды. Тіл өзгеріп бейімдетілген түрде араб өрме жазуын 1929 жылға дейін қолданды. 1929 жылы латын қарпіне көштік. Ең алдымен оқыту үдерісі мектептер мен оқу орындарына енгізілсе, бірнеше жыл қатарынан латын әліпбиі негізіндегі ісқағаздар айналымы да енгізіле бастады. Бір мезгілде жаппай тәртіпте ересек адамдардың барлығын дерлік қамту арқылы латын әліпбиіне үйрету жүргізілді. Біртіндеп латын әліпбиі білім беру, ғылым мен мәдениет салаларына және қазақ халқының тұрмысына толықтай енді.

3 слайд

#4 слайд
Латынданған әліпби 1929-1940 жылдар аралығында ресми түрде қолданылып, кейіннен кириллицаға ауыстырылды. 1940 жылдың соңында «Қазақ жазуын латыннан орыс графикасы негізіндегі жаңа әліпбиге көшіру» туралы Заңы қабылданды. 1940 жылғы 10 қарашадан Қазақ КСР Жоғары Кеңесінің V сессиясының орыс графикасына көшу туралы шешімі де бірнеше жылдар бойы жүзеге асырылды. Сол кездің өзінде кириллица халық тұрмысына толығымен еніп кетті. Қазақстанның мерзімді басылымдары (соның ішінде «Социалистік Қазақстан» газеті) бірнеше жыл қатарынан бір жолақта кириллица және латын графикасы негіздеріндегі материалдарды жариялады.

4 слайд

#5 слайд
Қазақ тілі тарихындағы 1072-1940 жылдар аралығындағы әліпбидің ауысуы. Әліпби араб 1072-1929 жылдары латын 1929-1939 жылдары кирилл 1940 жылдан бастап

5 слайд

#6 слайд
Латын жазуы. «Социалистік Қазақстан» газетінен үзінді, 1937 жыл

6 слайд

#7 слайд
Әлемде латын әліпбиінің таралуы БҰҰ-ның алты ресми тілінің ішінде үшеуі (ағылшын, француз және испан) латын жазуын қолданады. Егер ірі халықаралық экономикалық ұйымдарды қарастыратын болсақ, онда ДСҰ- ның барлық үш ресми тілі де латын жазуын қолданады. Латын әліпбиі бүгінгі таңда адамдар қоныстанған барлық құрлықтарда таралған. Әліпби, Еуропа аумағынан басқа, Солтүстік және Оңтүстік Американы, Африканың көп мемлекетін, Австралияны, халқы тығыз орналасқан және экономикалық тұрғыдан күшейіп жатқан Оңтүстік- Шығыс Азияны (Малайзия, Сингапур, Индонезияны қосқанда) қамтиды.

7 слайд

#8 слайд

8 слайд

#9 слайд

9 слайд

#10 слайд

10 слайд

#11 слайд

11 слайд

#12 слайд
Латынға бізден бұрын көшкен елдердің тәжірибесі сарапталды ТҮРКИЯ АЗЕРБАЙЖАН ТҮРКМЕНСТАН ӨЗБЕКСТАН ЕО ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ КҮШТЕРДІҢ «ҚАЗАҚСТАН-2050» ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ КАОЛИЦИЯСЫ НЫҢ ОТЫРЫСЫ 6

12 слайд

#13 слайд
Халықаралық тәжірибе •ТҮРКИЯ Түркияда латын графикасына толық көшу үдерісі шамамен 30 жылға созылды, алайда қазіргі таңда бұл елдің тәжірибесі түркі тілді республикалар үшін анағұрлым сәтті үлгісі болып табылады. Латын әліпбиіне көшу туралы бастама 1928 жылы Түрік Республикасының негізін салушысы Мұстафа Кемал Ататүрікпен жарияланған болатын. Жазу жүйесіндегі өзгерістер 1929 жылғы 1 қаңтарда күшіне енген «Түрік әліпбиін өзгерту және оны енгізу туралы» Заңымен бекітілді. •ӘЗЕРБАЙЖАН Жазуды латындандыру мәселесі 1990 жылдың басында елді Халықтық майдан басқарған кезде көтерілді. Әліпбиді ауыстырудың басты себебі ретінде «әлемдік ақпараттық кеңістікке ену қажеттілігі» белгіленді. Әзербайжан тек кириллицадан латын әліпбиіне өту міндетін ғана қоймай, сонымен бірге, әзербайжан тілін жетілдіру, соның ішінде, тілді шетел тілдерінен енген кірме сөздерден тазарту. 2001 жылғы 18 маусымда латын графикасына ақтық көшу туралы бұйрыққа қол қойылды.

13 слайд

#14 слайд
•ӨЗБЕКСТАН 1993 жылғы 2 қыркүйекте Өзбекстанда «Латын графикасына негізделген өзбек әліпбиін енгізу туралы» Заңы қабылданды. Мемлекеттің жаңа графикалық жҥйеге біржола көшу күні ретінде 2005 жылғы 1 қыркүйекті анықтаған. Алайда өзбек латыншасы аталған мерзімге қарай жалпылана алмады, және жаңа әліпбиге біржола көшу күні тағы бес жылға шегеріліп, 2005 жылдан 2010 жылдаға ауыстырылды. Бҥгінде латын жазуы көше, көлік бағдарларының атауларын белгілеуде және метро жазуларында басымырақ. Телеарналар мен киноларда бір мезгілде екі әліпби қолданыста. Кейбір фильм мен бағдарламалардың бастамалары, титрлары және жарнамалық кірістірмелері екі жазбадағы жазулармен қосталанады. Жалпы алғанда Ӛзбекстанда бҥгінгі таңда өзбек жазуының екі нұсқасы қолданылады: кирилл және латын графикаларында.

14 слайд

#15 слайд
•ТҮРІКМЕНСТАН Түрікменстан латын графикасына көшу өдерісін тәуелсіздік алған бойда бастады. Мәжілістегі сӛзінде Президент С. Ниязов жаңа әліпби Түрікменстанның мәдени жаңаруына ықпал етіп, оның Өзге елдермен қарым-қатынасын жақсартатынын және азаматтардың ақпараттық технологияға қолжетімділігін кеңейтетінін айтқан болатын. Президент С. Ниязовтың төрағалығымен түрікмен тілінің жаңа әліпбиі бойынша мемлекеттік консультативтік комиссия отыз әріптік әліпби әзірледі. 1993 жылғы 12 сәуірде Түрікменстан мәжілісі «Жаңа әліпби туралы» президенттік бұйрықты бекітті. Әліпбиді ауыстыруды жҥзеге асыру 1993-1995 жылдар аралығына жоспарланды. Түрікменстанда жаңа әліпбиді енгізу бойынша мемлекеттік бағдарлама іс-шараларына сәйкес 1993-1996 жылдар аралығында латын жазуына кӛшу ҥдерісі көше белгілері мен газет атауларынан басталды.

15 слайд

#16 слайд
Қазақстанның латын әліпбиіне көшу шешімін шетелдік мемлекеттер қалай бағалайды? Расим Мусабеков, Әзербайжан парламентінің депутаты: «Қазақстандағы реформалардың жаңа бағдарламасы мемлекеттің өз дамуында неғұрлым өршіл жоспарлар қоятын кезеңге жеткендігінің дәлелі. Латын жазуына көшу – бұл ұлттық бірегейлікті нығайту, қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі деңгейін күшейту. Сонымен қатар, бұл реформа қазақ тілінің түркі тілдес кеңістікте ерекше және маңызды орын алуына ықпал етеді».

16 слайд

#17 слайд
Сон Ён Хун, Хангук шетел тілдері университетінің профессоры, Оңтүстік Корея: «Жаңа технологиялар мен инновациялар дәуірінде латын әліпбиіне көшу Қазақстанда үлкен өзгерістердің орын алуына ықпал етеді, яғни бұл елдің тұрақты дамуға көшуін білдіреді. Бұл жаңашылдық корей студенттерінің қазақ тілін жылдам үйренулеріне көмектесері сөзсіз. Келесі жылдан бастап Хангук университетіндегі қазақ тілі сабақтарында кириллица да, латын жазуы да қолданылатын болады». Андреас Ян, Бундестаг халықаралық істері жөніндегі комитетінің парламенттік хатшысы, Германия: «Қазақ тілін әйгілеу, латын әліпбиіне көшу – бұл өте уақытылы бастамалар. Латын жазуы ақпараттық технологиялар секторы жұмысында әсіресе жастар үшін зор мүмкіндіктерді ашады. Қазақстан тарихындағы жаңа тарауды аша, сонымен бірге, ғылым мен білімге ерекше көңіл бөле отырып, алға жылжи беру маңызды. Бір мезгілде өз мәдениеті мен салт-дәстүрлеріне құрметпен қарап, тарихты ұмытпау да керек»

17 слайд

#18 слайд
ЖАҢА ҚАЗАҚ ӘЛІПБИІНІҢ ЖОБАЛАРЫ Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінде қазақ әліпбиінің латыншадағы жаңа нұсқасы ұсынылды. Мұны Ш. Шаяхметов атындағы тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығының директоры Ербол Тілешов таныстырды. Жаңа әліпби 42-ден 25 әріпке дейін қысқарады. Өзіндік табиғи дыбыстарды сақтау үшін, әзірлеушілер олардың 8 диграф түріндегі жазылуын ұсынады. Kazday латыншадағы әліпби нұсқасын жариялап отыр. Бұл үлгі ретіндегі нұсқа екенін атап өту керек.

18 слайд

#19 слайд

19 слайд

#20 слайд

20 слайд

#21 слайд
10 қазанда Елбасына қоғамдық талқылаулар барысында келіп түскен ұсыныстарды ескере отырып әзірленген қазақ тілінің латын қарпіне негізделген бірыңғай стандартының жобасы ұсынылды.

21 слайд

#22 слайд
Әліпби түзудің негізгі критерийлері •әліпбидегі әріптердің саны тілдің негізгі дыбыстарының (фонемалардың)   санынан алшақ болмауы; •әліпбидегі әріптер тілдің негізгі дыбыстық заңы үндесімді дұрыс бейнелейтін болуы; •басы артық таңбалардың, белгілердің болмауы; •латын жүйелі әліпбиге иероглиф жүйесіндегі, болмаса дәйекше тәрізді араб жазу жүйесіне тән басқа да графикалық элементтердің болмауы; •үйренуге жеңіл, қолдануға ыңғайлы болуы т.б. •емле ережелерін күрделендіруге жол бермейтіндей болуы; •тілдің жалғамалы, сингармонизм заңдылықтарына қайшы келмеуі; •сөздің орташа статистикалық ұзындығына сәйкес болуы; •мүмкіндігінше бір таңбамен бірнеше дыбысты беру, керісінше бір дыбысты бірнеше таңбамен бермеу; •сөздің жазылуы мен айтылуындағы алшақтыққа жол бермейтіндей болуы; •түркі тілдес халықтардың әліпбиіне мүмкіндігінше жақын болуы

22 слайд

#23 слайд
Латынға көшу туралы қоғам қайраткерлері не дейді? Серік ҚИРАБАЕВ, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты,  ҰҒА академигі Мен негізі 1940-жылдарда латын әліпбиінде оқып, бі ­лім ала бастаған жандардың бірімін. Сол себепті оның артық ­шы­лығын көргендіктен, Елбасы ­мыз ұсынған бастаманың қа­зіргі таңда қолдау тауып отырғанына ризамын.  Мен өнер саласында жүр ­гендіктен, шет мемлекеттерде көп болдым. Сол кезде көргенім, өнер туынды ­лары­ның көбі латын әліпбиінде жа ­зылған және оны аудару арқылы түпнұсқасын жоғалту қауіпі бар. Сондықтан тарихи жәдігерлерімізді, өнер туын ­ дыларымыздың түпнұсқасын сақтап, тарихи маңыздылығын жоғалтпай жеткізу үшін латын әліпбиіне өткеніміз дұрыс деп есептеймін.  Сонымен қатар, біздің келе ­шек ұрпақ ғылыми-тех­ника­лық инновация дәуірінде өмір сүруде. Ал техника тілі ағыл ­шын емес пе? Сол үшін қазірден бастап латын әліпбиінде жазып үйренсін, дағдылансын деймін.  Елбасы бастаған осы жұ ­мыс­ты тиянақтылықпен, жа­уап­кер­­шілікпен соңына жеткізу керек деп есептеймін. 

23 слайд

#24 слайд
Мұрат ЖҰРЫНОВ, Ұлттық Ғылым академиясының президенті  Латын әліп ­биіне көшу – Ел­ба­сымыздың алға қойған ауқымды мақсаты. Латын әліп ­биі – әлемде кеңінен тараған әліп­­би­лердің бі­рі. Өз бастауын ежелгі Грек және Рим елдері ­нен алып, бүгінгі таңға дейін жал­ғасып, өр­кен­ деуде.  Тәуелсіз еліміздің латын әліп ­биіне көшуі тегін емес, ел үшін жеке басын сипаттай ­тын, ешкімге еліктемей ұлттық ко­дымызды одан әрі нық қалып ­тастыру мақ­сатында іске асырылып отыр.  Біз дара, талантты ха­лық­ пыз, біздің ұлтымызға әліпби ­дің ауысуы қиынға соқ­пай­тын­дығы баршамызға мәлім. Оның үстіне латын әліпбиіне ауысу еліміздің өз дамуын жалғас ­тыруда зор ықпалын тигізеді. Латын әліпбиіне көшуді орын­ды, жұртымыздың сана-се ­зімін арттыратын және бо­ла­шағы зор шешім деп санаймын.

24 слайд

#25 слайд
Шөмішбай САРИЕВ, ақын, «Платиналық Тарлан» сыйлығының иегері   Мен нағыз қазақи жүре ­гім және болмы­сым­мен туған елім, Қазақ­станым өссе, әлемнің алпауыт мем ­ле­кет­терімен терезесі тең болса екен деймін. Сол себепті бүгінгі күні қолға алынып жатқан латын әліпбиіне өту мәселесін толығымен құптаймын. Мен өнерімнің арқасында түрлі жерлерде болдым. Сондағы көргенім барлығы дерлік латын әліпбиін қолданады екен. Ол дегеніміз – тарихы, мәдениеті, өлең-жыр ­лары, түрлі жаңалық­тары латын әліпбиінде жарық көреді деген сөз. Осы ретте, біз үшін бұл қолжазбаларды өз деңгейінде зерттеу, сонымен қатар оларға өз дүниемізді танытып, көрсетуге мүмкіндіктер жоқ екендігін түсіндім. Мысалы, әзербайжандықтар 10 жыл бұрын, өзбекстандықтар 15 жыл бұрын латын әліпбиіне өткен екен. Бұл жағынан біз кішкене кешігіп қалдық. Алайда, «Ештен кеш жақсы» дейді. Сол себепті Елбасымыздың бастамасын толық қолдаймын. Менің ойыма өнер адамдары да толығымен қосылады деп сенемін.  Келешекте біздің өскелең ұрпақ бүгінгі істелген жұмыстың арқасында бәсекеге қабілетті, өз ана тілінде жазып және оқи алатын, ата-бабасының мәдениеті мен тарихын толық білетін азамат болатынына сеніммен қараймын. 

25 слайд

#26 слайд
Латын әліпбиіне көшуді жүзеге асыру принциптері Адамжәне азаматтың негізгі құқықтары мен бостандықтарын сақтау. Қазақстанда тұратын барлық этникалық топтар қызығушылықтарын ескеру; Кезеңділік. Бірінші жылы мектеп оқулықтары қайта басылыпшығарылады, екінші жылы БАҚ-мен жҧмыс жҥргізіледі, ҥшінші жылы хабарландырулар, маңдайша жазулар және т.б. латын әліпбиіне ауыстырылады. Осылайша, жаңа әліпбиге көшу кешенді және қиындықсыз жҥргізілмек. Барлық мақсатты аудиториялармен жұмыс. Жаңа әліпбиге үйрету тек мектеп мен балабақшаларда ғана жүзеге асырылмайды, сонымен бірге ересектерге де үйрету жұмыстары жүргізіледі. Ғылымилығы. Қазақстандық ғылыми институттар мәселені шешудің тиімді механизмдерін іздеу үшін керекті зерттеулерді жүргізуде. Барлығын таразылап, латын әліпбиін енгізген елдердің тәжірибесін зерттеп, олардың кемшіліктері мен шешілмеген мәселелері ескере, латын әліпбиіне көшудің кешенді бағдарламасы жарияланады. Қазақстанның тарихи тәжірибесін ескеру. 1929-1940жылдар аралығында Қазақстанда латын әліпбиі қолданылды. Ме...

26 слайд