Металдар және құймаларды алу. Металдар. Металдардың алыну жолдары. Құймалар. Құрылысы мен құрамы.

1 слайд
Сабақтың тақырыбы: Металдар және құймаларды алу . Метал дар . Металдардың алыну жолдары . Құймалар . Құрылысы мен құрамы.

2 слайд
Сабақтың мақсаты:  Білімділік: Металдардың қолданылуымен, олардың табиғаттағы және адам өміріндегі маңызымен таныстыру. Қазақстандағы мыс, мырыш, темір, хромның кен орындары мен коррозия туралы айту арқылы білім мен дағдысын бір жүйеге келтіру.  Дамытушылық: Мыс, мырыш, темір, хром сылыстар туралы алған білімдерін кеңейтіп, интерактивті әдіс- тәсілдері арқылы оқушылардың өзара белсенділігін, ой- өрісін, зейінін дамыту.  Тәрбиелік: ойлау қабілеттерін жетілдіру, есте сақтау қасиеттерін дамыту, топпен жұмыс істеуге тәрбиелеу. Білімін қолма қол көрсете алу қасиеттерін ашу. Экологиялық тәрбие беру.

3 слайд
Д. И. Менделеев жасаған химиялық элементтердің периодтық жүйесі

4 слайд
Металдардардың физикалық қасиеттері : Мыс – ашық қызғылт түсті жылтыр металл, жеңіл созылады. Электр тоғын жақсы өткізеді. Темір – жылтыр, иілгіш, оңай магниттенетін, қатты металл. Мырыш – көкшіл ақ түсті металдық жылтыры бар, оңай балқиды. Хром – күмістей ақ, жылтыр, морт сынғыш матал. Электр және жылу өткізгіштігі төмен.

5 слайд
Мыстың негізгі минералдары:  халькопирит CuFeS 2  малахит CuCO 3 *Cu(OH) 2    азурит 2CuCO 3 *Cu(OH) 2  халькозин Cu 2 S   ковелин CuS

6 слайд
Мыстың химиялық қасиеттері:  Қыздырғанда ауадағы оттегімен тотығады: t° 2Cu + О 2 = 2CuО  Галогендермен: t° Cu + СL 2 = CuCL 2  H 2 SO 4 -пен әрекеттеседі. t° Cu + 2 H 2 SO 4 = CuSO 4 + SO 2 +2H 2

7 слайд
Мырыштың негізгі минералдары: Сфалерит ZnS (мырыш алдамышы) Мырыш шпаты ZnCO 3 Цинкит ZnO.

8 слайд
Мырыштың химиялық қасиеттері:  қыздырғанда О 2 -мен әрекеттеседі. t° 2Zn + О 2 = 2ZnО  Галогендермен: t° Zn + СL 2 = ZnCL t°  сумен әрекеттесуі: Zn + H 2 O = ZnO + H 2 ↑  қышқылдар және сілтілермен әрекеттеседі: Zn + 2HCL = ZnCL 2 + H 2 ↑ t° Zn + 2NaOH = Na 2 ZnO 2 + H 2 ↑

9 слайд
Мыс пен мырыштың алыну жолдары Пирометаллургиялық Гидрометаллургиялық

10 слайд
Хромның негізгі минералдары: Хромит FeCr 2 O 4 (хромды темір тас) Хром оксиді Cr 2 O 3 .

11 слайд
Хромның химиялық қасиеттері:  Жоғары температурада хром оттекпен, хлормен, азотпен әрекеттеседі:  4Cr + 3O 2 = 2Cr 2 O 3  2Cr + 3Cl 2 = 2CrCl 3  2Cr + N 2 = 2CrN  Қышқылдармен әрекеттесуі:  2 Cr + 3 H 2 SO 4 = C r 2 ( SO 4 ) 3 + 3H 2 ↑

12 слайд
Темірдің негізгі минералдары:  Fe 3 O 4 ( магнитті темір немесе магнетит )  Fe 2 O 3 ( қызыл теміртас немесе гематит )  Fe 2 O 3 • 3H 2 O ( лимонит )  FeS 2 ( пирит немесе күкірт колчеданы )  FeSO 4 • 7H 2 O ( темір купоросы )

13 слайд
Темірдің химиялық қасиеттері:  Қыздырғанда: 3Fe + 2 O 2 = Fe 3 O 4  Бейметалдармен: 2 Fe + 3Cl 2 = 2 Fe Cl 3  Қышқылдармен әрекеттесуі: Fe + 2HCL = FeCL 2 + H 2 ↑

14 слайд
Хром мен темірдің алыну жолдары Пирометаллургиялық Алюминтермиялық

15 слайд
Қазіргі кезде мысты электротехника, метал өңдеу, машина құрау, химиялық шыны өнеркәсібінде кеңінен қолданылады. Мырышты темірден жасалған бұйымдарға қорғаныш қаптамалар жасау үшін және құймаларын алу үшін қолданылады. Хром қосылыстарын тері илеуде пайдаланылады. Таза темірді шеге, электромагниттік құралдардың бөлшектерін жасау үшін қолданылады. Темірдің құймалары – шойын және болат көп қолданылады.Металдардың қолданылуы мен кен орындары.

16 слайд
 Мыс Балқаш және Жезқазған тау-металлургия комбинатында өндіріледі. Мырышты Риддер және Өскемен металлургия зауыттары шығарады. Хром Ақтөбе және Ақсу ферроқұйма зауыттарында өндіріледі. Темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейнінде және Орталық Қазақстанда бар.Кен орындары:

17 слайд
Қазақстандағы мыс, мырыш, темір, хромның кен орындары

18 слайд
 Құймалар  — қажетті қасиеттері бар, екі немесе одан да көп компоненттен түзілген, оның біреуі міндетті түрде металл болатын қосылыстар.  Металдың жиі қажет болатын қасиеттеріне: қаттылығы, беріктігі, жемірілуге тұрақтылығы, қалыпқа жақсы құйылғыштық жатады. Болат пен  шойын  техникалық темірден берік. Шойын – темірдің көміртекпен құймасы, оның да құйылғыштық қасиеті жоғары. Көптеген құймалар таза металдарға қарағанда берік, жемірілуге тұрақты, қатты болып келеді. Мысалы таза мыстың құйылғыштығы нашар, ал қола қалыпқа өте жақсы құйылады.

19 слайд
Құйманың атауы Құрамы, % (массасы бойынша) Тән қасиеттері Қолданылуы Қола Сu (80-90), Sn (10- 20) Жақсы құйылады Машина жасау, көркемдеп құю Жез Cu (60-90), Zn (10- 40) Қаттылық Машина жасау, тұрмыстық техника Мельхиор Cu (70-80), Ni (20- 30) Әсемдік, жемірілуге тұрақтылық Ыдыс-аяқ, машинаның бөлшектері, көркемөнер туындылары, дәл өлшегіш аспаптар Нихром Ni (70-80), Cr (20- 30) Жоғары электрлік кедергі Қыздыру аспаптары Нейзильбер Cu (65), Zn (12-46), Ni (3-35) Әсемдік, жемірілуге тұрақтылық Ыдыс-аяқ, тиын Томпак Cu (>90), Zn (<10) Жақсы құйылады Машина жасау өнеркәсібіКейбір құймалардың қасиеттері, қолданылуы, құрамы

20 слайд
Қоршаған орта факторларының әсерінен металдардың бүліну құбылысы жемірілу (коррозия) деп аталады. Бұл өте зиянды және қауіпті процесс (лат. с orrosio – желіну)

21 слайд

22 слайд
Металдарды коррозиядан сақтаудың негізгі әдістері  Қорғайтын қаптама қолдану  Коррозияға төзімді құйма дайындау  Қорғаудың электрохимиялық әдістері  Орта құрамын өзгерту  Металл бұйымдарды басқа металдармен қаптайды (хромдау, никельдеу және т.б.)  Металл бұйымдарды лактайды, сырлайды, кіреукелейді  Машина бөлшектерін және тұрмыстық нәрселерді тот баспайтын болаттан және басқа коррозияға тұрақты құймалардан дайындалады.  Активтірек металдан жасалған тойтарма қолдану  Негізгі металл бұйымды қорғау үшін активтірек металдың тақташасына жапсыру  Коррозия кезінде пайда болған токты, қарама - қарсы бағытта тұрақты ток жіберіп бейтараптау  Басытқылар қосу

23 слайд
Кесте толтыру: Cu Zn Fe Cr Биологиялық ролі Қолданылуы

24 слайд
Рефлексия: Осы тақырып бойынша бұрын не білдің? Осы сабақтан кейін нені білдің? Осы тақырып бойынша тағы нені білгің келеді?