#1 слайд
Пән: Экономика негіздері. Тақырып: Өндірісті ұйымдастырудық жалпы түрлері. Мамандық: Тамақтандыру кәсіпорындары өнімдерінің технологиясы және өндірісті ұйымдастыру (01226000) Авторы: Алматы мемлекеттік бизнес колледжі. Экономика пәнінің оқытушысы Чайнусипова Д.Е

1 слайд

#2 слайд
Тақырыбы: Өндірісті ұйымдастырудық жалпы түрлері. Сабақтың мақсаты : Тауарлық өндірістің басты категориясы еңбек болады. Оның мақсаты мәртебелі адамдарды тәрбиелеу болып табылады. Оқушыларға өндірісті ұйымдастырудың жалпы түрлері, өндіріспен өнімділік, еңбекті бөлу, өндірісті мамандандыру туралы түсінігін кеңейту. Білімдік: білім алушыларға модельдеу әдісін пайдалана отырып, оларға еңбекті бөлу мен мамандандыру басымдылықтарын көрсету. Дамытушылық: экономикалық білімі мен танымдық ойлау қабілетін дамытып, өзбетінше пікір айтуға, ойларын қорытып, салыстыра білуге дағдылау. Тәрбиелік: әр түрлі деңгейлік тұрғыда оқушылардың ой өрісін кеңейтіп, сұрақтармен іскерлік ойындар арқылы ойлау қабілетін арттыру. Сабақтың типі Жаңа материалды оқу Сабақ әдісі: Миға шабуыл, ауызша түсіндіру, трек конспектілер, карточкалар, тест, ойын элементтерін пайдалананып өткізілетін сабақ, интертербелсенді тәсілдер, алдын ала берілген атаулар (тірек сөздер).

2 слайд

#3 слайд
Дәріс жоспары: 1. Қоғамдық шаруашылық және оның түрлері. Тауарлы өндірістің мәні және туындау шарттары 2. Тауар және оның қасиеттері 3. Еңбек құнының теориясы: еңбектің екі түрлі сипаты мен тауар құнының шамасы туралы 4. Маржинализм (шекті пайдалылық) теориясы 5. Ақша - тауарлық қатынастардың дамыған түрі

3 слайд

#4 слайд
1. Қоғамдық шаруашылық деп араларында қызметтердің (іс-әрекеттердің) және осы қызметтер нәтижелерінің айырбасы жасалып отыратын, бір-бірімен өзара байланысты экономикалық субъектілердің жиынтығын айтамыз. Қоғамдық шаруашылықтағы айырбас екі түрде болады: табиғи және тауарлы. Табиғи айырбасқа сәйкес келетін табиғи шаруашылық болып табылады, бұлда өнімдер шаруашылық ішінде тұтынуға, өндірушілердің тек өз қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында өндіріледі. Бұндай шаруашылыктардың қатарына жататындар: алғашқы қауымдық құрылыс, патриархалдық отбасылық шаруашылык, құл иеленушілік және феодалдык қоғамдар. Бұл өте копсервативті және жабайы шаруашылық. Тауарлық өндірістің басты категориясы еңбек болады. Тауар екі қасиетке ие болады: 1) адамдардың қандай да болмасын бір қажеттіліктерін қанағаттандыру қабілеті; 2) басқа тауарларға айырбасталу қабілеті. Тауардың бірінші қасиеті тұтынушылық құны деген атау алды. Бірақ, кез-келген пайдалы нәрсе тауар бола ала ма деген сұрақ туындайды. Оған жоқ деп жауап береміз. Себебі, тауар болу үшін тұтынушылық құн: - біріншіден, табиғат өнімі емес адам еңбегінің нәтижесі болуы керек; - екіншіден, қоғамдық пайдалылық қасиетіне ие болуы керек, яғни адам өзі үшін емес, басқалар үшін өндіруі керек;

4 слайд

#5 слайд
2. Тауар және оның қасиеттері Тауарлық өндірістің басты категориясы еңбек болады. Тауар екі қасиетке ие болады: 1) адамдардың қандай да болмасын бір қажеттіліктерін қанағаттандыру қабілеті; 2) басқа тауарларға айырбасталу қабілеті. Тауардың бірінші қасиеті тұтынушылық құны деген атау алды. Бірақ, кез-келген пайдалы нәрсе тауар бола ала ма деген сұрақ туындайды. Оған жоқ деп жауап береміз. Себебі, тауар болу үшін тұтынушылық құн: - біріншіден, табиғат өнімі емес адам еңбегінің нәтижесі болуы керек; - екіншіден, қоғамдық пайдалылық қасиетіне ие болуы керек, яғни адам өзі үшін емес, басқалар үшін өндіруі керек; - үшіншіден, пайдалы зат баска нәрсеге эквивалентті түрде айырбасталу процесінде ғана тауар бола алады.

5 слайд

#6 слайд
Нақты еңбек деп белгілі-бір анық мақсаттылықпен шығындалатын және еңбектің барлық басқа түрлерінен сапалы айырмашылығы бар пайдалы еңбекті айтамыз. Нақты еңбектің әркилы түрлері өздерінің мақсатымен, еңбек операцияларының сипатымен, еңбек құралдарымен, еңбек жабдықтарымен және түпкі нәтижелерімен айрықшаланады. Еңбек өнімділігі деп жұмысшының берілген уақыт аралығында өнімнің белгілі бір көлемін өндіру қабілеті түсіндіріледі. Еңбек өнімділігі жоғары болған сайын тау ­ар бірлігінің құны төмен болады. Еңбек өнімділігінің өсуі белгілі-бір уақыт бірлігінде бірдей шамадағы еңбек шығындаумен шығарылатын өнім көлемін жоғарылатады. Сондықтан, тауардың бір данасының құны еңбек өнімділігіне кері пропорционалды болады, ал тауардың барлық көлемінің құны өзгеріссіз қалады.   3.Еңбек құнының теориясы: еңбектің екі түрлі сипаты мен тауар құнының шамасы туралы Еңбек құнының теориясын классикалық саяси экономияның өкілдері (У.Петти, А.Смит, Д.Рикардо) қалыптастырды және оны әрі қарай дамытып тереңдеткен ғалым К.Маркс болды. Еңбек құнының марксистік теориясы бойынша, тауар - қандай да болмасын бір қажеттілікті қанағаттандыратын және нарықта айырбастау үшін, сату үшін өндірілген еңбек нәтижесі.

6 слайд

#7 слайд
4. Маржинализм (шекті пайдалылық) теориясы Пайдалылық теориясының негіздерін XIX ғасырдың белгілі экономистері Г. Госсен (1810 - 1859), У. С. Джевонс (1835 - 1882), К. Менгер (1840 - 1921), сондай-ақ олардың ізбасарлары Э.Бем-Баверк (1851-1914) және Ф. Визер (1851 - 1926) қалаған. Маржинализм теориясы бойынша айырбастау құнының негізінде шекті пайдалылық жатады. Пайдалылық - игіліктің қажеттіліктерді, сұранысты қанағаттандыру қасиеті. Жалпы пайдалылық - игіліктің барлық бөліктерін тұтынудан алынағын пайдалылықтын жиынтығы. Шекті пайдалылық - игіліктің қосымша бір бірлігін тұтынудан алынған пайдалылық. Шекті пайдалылық теорнясының негізгі ережелері төмендегідей: 1. Пайдалылықты тауардың объективті қасиеттерімен теңдестіруге болмайды. ІІайдалылық - бұл әрбір тұтынушының өзінің жеке қажеттіліктерін қанағаттандырудағы белгілі-бір игіліктің маңызына беретін субъективтік бағасы. Игіліктің бағалылығы (құнның синонимі) - бұл адамның өз өмірі мен әл-ахуалы үшін тұтынатын заттарының маңызын түсінуі. 2. Шексіз шамада болатын игіліктерді адамдар өздері үшін бағалы деп есептемейді, ал тек сирек және шектеулі игіліктер ғана бағалылыққа ие болады. 3. Жеке тұтыншу процесінде пайдалылықтың азаю заңы іс-әрекет жасайды, бұл заң бойынша қажеттілікті бір түрлі өніммен қанағаттандыру деңгейі, оның «тойым» дәрежесіне жеткенге дейін бірте-бірге төмендейді. 4. Игіліктің бағалылығын шекті пайдалылық, яғни «шекті данасының» субъективгі пайдалылығы анықтайды.

7 слайд

#8 слайд
5. Ақша - тауарлық қатынастардың дамыған түрі Экономикалық әдебиетте ақша пайда болуының екі негізгі концепциясы қарастырылады: рациоиалистік және эволюциялық. Рационалистік теория ақшаның пайда болуын адамдар арасындағы келісімдердің нәтижесі деп түсіндіреді. Эволюциялық - тауарлық өндірістің дамуы мен айырбастау процесінің нәтижесі деп ұйғарады. Ақша - айырбас пен құн түрлерінің тарихи ұзақ дамуының нәтижесі. Айырбас процесінде құн формалары төрт сатыдан өтеді: қарапайым немесе кездейсоқ; толық немесе кеңейтілген; жалпылама және ақшалай. Ең алдымен айырбасқа тек екі тауар ғана қатысатын қарапайым немесе кездейсоқ кұн формасы пайда болды. Ақша теориялары: Металлистік - ақшаны құнды, асыл металдармен теңестіреді; Номиналистік - ақшаны тек құнның белгісі, шартты есеп бірліктері, мемлекет билігі мен құқықтық қатынастардың өнімі деп санайды. Сандық - бұған сәйкес ақша құнының шамасы оның санына кері тәуелділікте болады. Реттелетін валюта — бұл теория айналымдағы ақша санын реттеуді тауар бағаларын, енбекақыны, өнім шығару көлемін бірқалыпқа келтіру және жұмыссыздықты жоюдың басты құралы деп есептейді. Экономикада ақшаның рөлін тек қана ақша атқарып қоймайды, сонымен қатар тауарлар мен қызметтер үшін төленетін кез-келген төлем құралы да атқарады.

8 слайд

#9 слайд
а) -активтің атаулы құнын сақтай отырып, оны төлем құралы ретінде пайдалану мүмкіндігі; А. Пайдалылық ә) -қоғамдық өндірістің түрі, бұл кезде өнімдер жеке тұтыну үшін емес, сату-сатып алу жолымен айырбас жасау үшін өндіріледі; Ә. Еңбек қарқындылығы; б) -игіліктің қажеттіліктерді қанағаттандыратын қасиеті; Б. Қоғамдық қажетті жұмыс уақыты; в) -интеллектуалдық, жүйелік, физикалық және басқа да энергия шығындары; В. Жалпы пайдалылык г) -тауардың басқа тауарлармен айырбасталу қабілеттігі; Г. Қарапайым еңбек д) -қоғамдық өндірістің түрі, бұл кезде өнім ішкі қажеттіліктерді канатағтандыруға бағытталып, жабық шаруашылық бірліктерінде өндіріледі; Д. Шекті пайдалылық е) -игіліктің барлық бөліктерін тұтынудан алынатып жиынтық пайдалылық; Е. Тұтыну құны ж) -тауардың қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілеті; Ж.Абстрактылық еңбек з) -бұл арнайы кәсіби дайындықты қажет етпейтін еңбек; 3. Табиғи шаруашылық и) -игіліктің қосымша бір бірлігін тұтынудан алынған пайдалылық; И. Жеке жұмыс уақыты к) -бұл кезде жұмысшы жұмыс күнінің ұзақтығын өзгертпей-ақ, еңбек шығындарын арттыру, яғни оның қарқындылығын ұлғайту есебімсн көбірек өнім өндіре алады; К. Айырбас күші л) -шеберлік пен қарқындылықтың орташа деңгейінде негізгі тауарлар массасы өндірісіне кеткен уақыт мөлшері; Л. Өтімділік м) - жеке тауар өндірушінің жұмыс уақыты.М. Тауарлық өндіріс 1. Анықтамалар мен түсініктердің жұптарын құрастырыңдар

9 слайд

#10 слайд
1. Шаруашылық қызметінің бірінші тарихи түрін тауарлық өндіріс калыптастырады. Иә Жоқ 2. Табиғи шаруашылық ішкі қажеттіліктерге бағытталады. Иә Жоқ 3. Табиғи шаруашылықтың мысалы ретінде агрофирмаларды айтуға болады. Иә Жоқ 4. Өзі иемденетін табиғи шаруашылық ең төменгі деңгейдегі тұтынуға кепілдік береді. Иә Жоқ 5. Еңбектің бірінші бөлінуінде қол өнер бөлініп шықты. Иә Жоқ 6. Қарапайым тауарлық өндірісте өндіріс құралдары өндірушінің меншігінде болады. Иә Жоқ 7. lpi тауарлық өндірістің негізі болып еңбек саналады. Иә Жоқ 8. Тауарлық өндірістің ең негізгі элементі ақша болып табылады. Иә Жоқ 9. Бір тұтынушылық құн бірнеше қоғамдық кажеттіліктерді қанағаттандыра алады. Иә Жоқ 10. Тауардың тұтынушылық құны оның өндірісіне жұмсалған еңбек санына тәуелді емес. Иә Жоқ 11. Айырбастау пропорциялары салыстырмалы түрде тұрақты. Иә Жоқ 12. Нақты еңбектің сапалық және сандық анықтауышы бар. Иә Жоқ 13. Марксистік теорияға сәйкес тауардың құны нақты еңбекпен құрылады. Иә Жоқ 2. Келесі тұжырымдар дұрыс па? 14. Еңбек өнімділігі өскенде тауардың бір данасының құны жоғарылайды. Иә Жоқ

10 слайд

#11 слайд
15. Шекті пайдалылық - бұл игіліктің барлық бөлігін тұтыну нәтижесінде алынатын пайдалылық. Иә Жоқ 16. Эволюциялық теория ақшаны адамдар арасындағы келісімдер нәтижесі деп есептейді. Иә Жоқ 17. Ақшаның «құн өлшемі» функциясын мінсіз ақшалар орындайды. Иә Жоқ 18. Ақшаның өтімділігі өте жоғары. Иә Жоқ 19. Еңбекақы алған кезде біз ақшаның «төлем құралы» функциясымен кездесеміз. Иә Жоқ 20 Айырбас теңдеуінің көмегімен бағаның орташа деңгейін анықтауға болады. Иә Жоқ    

11 слайд

#12 слайд
Сабақтың қорытындысы Сабақты қорыта келе, тауарлық өндірістің басты категориясы еңбек болатынын ескере отырып, оның басты мақсаты өндірісті ұйымдастырудың жалпы түрлері, өндіріспен өнімділік, еңбекті бөлу, өндірісті мамандандыру екенін түсініп, «Өндірісті ұйымдастырудық жалпы түрлері» тақырыбына арналған тест тапсырмалары үй жұмысына.

12 слайд