Өтпелі кезең -оқушылар үшін ең қиын кезең.

1 слайд
«Өтпелі жас - оқушылар үшін ең қиын кезең»

2 слайд
Адам баласы дүниеге келіп, ақыл есі толыса бастаған шақта өтпелі кезеңді (переходной возраст) бастан кешіретіні бар. Ол жастан бәріміз де өттік. Кейбір жасөспірімдер өтпелі жастан ойдағыдай өтсе, енді біреулері қиналады. Бұл жаста бұған дейін жақсы тәртібімен көзге түсіп жүрген оқушы, бұзықтық жасап, дөрекі мінезін көрсетеді. Кейде, тіпті, ашуланшақ болып кетеді.

3 слайд
Өтпел і кезеңБірінші кезең  10-11 жас аралығын қамтиды.  Бұл кезеңде бала өзін тұлға ретінде қабылдап, айтқандарына құлақ асқанын қалайды. Барлық жұмыстарын өзі ғана шешкісі келеді. Екінші кезең 12-13 жас аралығын қамтиды.  Бұл кезеңде бала отбасында ғана емес, мұнымен қатар әлеуметтік ортада өз орнын иеленгісі келеді. Жасауға міндетті істермен қатар құқықтарын білуге тырысады. Соңғы кезең 15 жаспен тұспа-тұс келеді. Жасөспірім бұл кезеңде өзін қалыптастырып, өмірін жаңа арнаға бұруға тырысады.

4 слайд
Жоғарыда келтірілген мәліметтер ұл балаларға да, қыз балаларға да ортақ. Адам өміріндегі ең қиын әрі ең маңызды кезең. Бұл балалық шақтан ажырап үлкен өмірге қадам басуға дайындық. Осы уақытта жасөспірімнің түрлі армандары мен таңдаулары пайда болады. Өкінішке орай, олардың барлығы бір-біріне қарама-қарсы. Яғни, ақ пен қараны ажырату құбылысы басталады. Бар өмірі осы ажыратуына байланысты.

5 слайд
Ата-анасына, ұстаздарына, достарына қарсыласу арқылы өзіндік «МЕН-і» туындайды. Тәуелсіз болуға ұмтылады. Ата-анасының шамадан тыс қамқорлығынан арылуға тырысады. Олар бұны түсінбеген жағдайда жағдай ушығып кетуі мүмкін. Дәл осы уақытта оған ақылшы немесе бақылаушы емес, сырлас дос керек. Егер ата-аналары бақылау жүргізгенді қоймаса, балалары болашақта ынжық, өз бетімен шешім қабылдай алмайтын, жауапкершілігі төмен болып ер жетеді. 

6 слайд
Ал сіз өтпелі жастан қалай өткеніңіз есіңізде ме?

7 слайд
Құралай Ахметова, психолог:  – Өтпелі жасөспірім кезеңі — қиын кезеңнің бірі. Бұл кезеңде балалардың тәртібі нашарлап, сабақ үлгерімі төмендейді, қыздар мен ұлдар арасындағы қарым-қатынас та қалыпты болмайды. Кейбір балаларда қоғамды жатсыну әдеті пайда болады. Ағзада болатын өзгерістерге байланысты өтпелі кезеңде жасөспірімдер өміріне жаңа сезімдер мен мазасыздықтар нөсердей жауады. Нақтылап айтсақ, жасөспірімдердің бұл кезеңін күйзеліс пен мазасыздық ілескен өтпелі кезең десек те болады. Сонымен қоса жас адамдар, көбінесе, тәжірибесі болмағандықтан, өмірдің алғашқы соққыларына қарсы тұра алмайды. «Ата-ана қадірін білмеген — халық қадірін білмес» деп әйгілі жазушы, қоғам қайраткері Ғабиден Мұстафин айтқандай, ата-анасының сөзіне құлақ аспай, өз еркімен жүретін жеткіншек тағдырының сәтті қалыптасуы екі талай.

8 слайд
Өтпелі кезеңнің өзіндік қиындықтары Жеткіншектердің мінезіндегі мұндай қылықтардың негізі осы жастағы соматикалық және психикалық дамуда жатыр. Бұл кезде баланың бойы тез өседі. Жеткіншектік кезеңдегі бойдың өсуі бұрынғыға қарағанда, бір жылда екі есе шапшаңдықпен өсетін болады. Баланың бойының шапшаң өсуіне әр түрлі жағдайлар әсер етеді, мысалы, баланың ішетін тағамы, еңбек, спорт. Алайда, әсер ететін осы жағдайлардың өзінде де белгілі бір заңдылықтар болады, мысалы, баланың аяғы кеудесіне қарағанда жылдам өседі де, ерекше ұзын сияқты болып көрінеді. Бала денесінің өсуіндегі осындай әркелкілік дененің басқа мүшелері мен органдарында да көрініс береді. Мысалы, сүйек етке қарағанда тез өседі. Сүйектің өте тез өсуі кейде жанға батарлықтай ауыратыны байқалады, денесі құрысып, қатты мазасызданып, баланың берекесі кетеді. Соның әсерінен баланың мінезінде ашушаңдық, қызбалық пайда болады.

9 слайд
Жүректің көлемінің өсуі бойдың өсуін қуып жете алмайды, сондықтан да қан жүретін тамырлар әлде қайда жіңішке болады, қан қысымы артады. Өсудегі морфологиялық тепе- теңдіктің болмауынан тамырдың соғуы да, жүректің жұмысы да қалыпты болмайды, басы ауырады, қаны аздықтан тез шаршайтын болады. Бала жеткіншектік кезеңге өткен кезде оның жүйке жүйесінің құрылымы морфологиялық жағынан жетіліп болады. Оның одан ары қарай дамуы ағзаның барлық қызметіне және екінші сигналда жүйенің жетілуіне бақылау жасауды күштейді. Балалық жастан жүйке жүйесіне де оңайлыққа түспейді. Ағзаның тез өсуі әрі оның өсуінің бір қалыпты дамуы жүйке жүйесінің өзара байланысуымен өзара қарым-қатынасының қайта құрылуына мәжбүр етеді.

10 слайд
Үлкендер баланы барлық уақытта түсіне бермейді. Қарым- қатынас барысында жеткіншектерді өздеріне бағындыру, үстемдік көрсету, тіл алуды талап ету орын алады да, мұндай көзқарас баланың қырсықтығын туғызып, нәтижесінде үлкендер мен баланың арасында текетірестік орын алуы мүмкін. Балалық шақтан ересектікке өту осы кезеңдегі дене, ақыл-ой, адамгершілік, әлеуметтік дамудың барлық жақтарының негізгі мазмұнымен өзіне тән ерекшелігі болып табылады.

11 слайд
 Өтпелі кезеңде балалардың сабағы өзгереді, жақсы оқып жүрген балалардың сабағы нашарлайды. Балаларда өзімдік “мен” сезімі пайда болады. Олар еркін жасауға құмар келеді. Тым еліктегіш болады. Жеткіншектік шақта өзін-өзі тануға күшті болады. Олардың өз көзқрастары мен пікірлері әрекеттері бары- сында айқын байқалады. Сонымен қатар бұл кезеңде балалар отбасы мен мектептен оқшауланып, өз құрбыларының ықпалында болады. Олар әсіресе өздерін еркін сезінетін ортаға орналасуға бейім болып келеді. Олар спорт секциялары, техникалық үйірмелер болуы мүмкін, тіпті, темекі шегетін, арақ ішетін орын ретінде үйлердің подвалдары болуы мүмкін. Бұл кезеңде балаларды ересектермен, әсіресе ата-аналарымен көбірек ерегіске барып, ортақ тіл табыса алмайды. Балалар ата- аналарымен тең құрдастай қарым-қатынас жасауын қалайды. Бұл кезде балалар көбірек өз бетінше өмір сүруге тырысады. Олар өзіне кумир (пір) сайлап алады да, соған еліктейді, басқа балалардан ерекшеленуге тырысады.

12 слайд
Демек, жас баланың мінез-құлқының қалыптасуына отбасы ерекше әсер етеді, солай болғандықтан оның көп қырлы, жан-жақты болуы отбасына байланысты. Баланы үнемі сынап отырса, ол жек көріп өседі, егер кінәлап отырса, ол өзін кінәлі сезініп өседі, мысқылдап отырса, тұйықталады. Еш уақытта баланы басқа баламен салыстырмаңыз! Егер бала байсалды, сабырлы болып өссін десеңіз, оған үнемі көңіл бөліңіз, жақсы қылығы үшін мақтап, қиын жағдайда көмек көрсетіп, әр табысын көрсетіп, мақтап отырыңыз.

13 слайд
 Ата-аналар бақылауынан алшақтау, өзін-өзі көрсету үшін түрлі әрекеттерге бару жеткіншек кезеңінің негізгі белгілері болып табылады. Бұл әрекеттер – балалық кезеңнен ересектік шаққа өтудің негізгі мақсаттары. Сонымен қатар келеңсіз жағдайларға да алып келуі мүмкін. Сондай- ақ жеткіншектер өзін-өзі ұстай алмайтын жүргізушілер сияқты. Жеткіншектер есейген сайын өз өмірлеріне қауіпті іс- әрекеттер аясын кеңейтіп жатады.

14 слайд
Сауалнамалар 1. Балаңыздың мінез-құлқынан қандай өзгерістерді байқап жүрсіз? 2.Өтпелі кезеңді қиын кезең деп есептейсіз бе? 3. Балаңызбен сырласасыз ба? 4.Өзіңізді қандай ата-анамын деп елестетесіз? 5.Бүгінгі ата-аналар жиылысына көзқарасыңыз 6.Келешекте ата-аналар жиылысында қандай тақырыптар болғанын қалайсыз?

15 слайд
«Сиқырлы қоржын» Ойлауға арналған сұрақтар. Әр ата- ата қоржыннан аяқталмаған сөйлемі бар үлестірмелерді алады да өз сөздерімен сөйлемді аяқтайды.

16 слайд
Өрмекші торы