«Плутон планетасының тағдыры»

1 слайд
Жаңатілеу орта мектебі, МДШО КММ Жаңатілеу орта мектебі, МДШО КММ 10 10 сынып оқушысы Дауленова Заринасынып оқушысы Дауленова Зарина Плутон планетасының Плутон планетасының тағдыры тағдыры атты ғылыми жұмысыатты ғылыми жұмысы Жетекшісі: физика пәні мұғалімі Жетекшісі: физика пәні мұғалімі Еркинбекова Ф.С.Еркинбекова Ф.С.

2 слайд
Плутон планетасының ашылуын зерттеу. Плутон планета ма, планета емес пе соны анықтау. Ең дұрысы балаларды оқытқанда "Күн жүйесінде сегіз планета бар, олардың сыртында плутондар бар" екенін үйрету.

3 слайд
1. Плутон планета ма, планета емес пе соны анықтау. 2. Күн жүйесінде планеталар саны тоғыз емес, он екі деп белгіленуі. 3. Планеталардың анықтамасына сәйкесті Плутонның «ергежейлі планетаға» қосылуына зерттеу.

4 слайд
§1.Плутонның ашылуы. Клайд Томбо 1906 жылы 4 ақпанда Иллинойс штаттындағы Стритора маңындағы фермада дүниеге келген. 12 жасынан ол астрономиямен әуестенді, отбасы кедей болғандықтан мектеп бітірген соң колледжге оқуға жалғастыра алмады. Алайда, ол өзінің еңбекқорлығының арқасында бос уақытында шыны айнаны ысқылап шлифовать етіп 7 дюйм (17,5 см), кейін 9 дюйм (22,5 см) болатын рефлектор жасады. 1928 жылы Томбо өзінің суреттерінің копиясымен Ловелловски обсерваториясына телескоптың сипатын қатар жіберді. Онда планетаны зерттейтінін білді. Томбо көп ұсақ техникалық қиындықтарды кешіп, үйреніп тәжірибе алды. Алайда өзінің алға ұмтылуының арқасында телескоп жоғары сапалы суреттер бере бастады. Ең алғаш болып аспан әлеміндегі Егіздер жұлдызы түсірілді. Кейін, Плутон осы суреттерден анықталды. Бірақ, Слайфер және оның әріптестері Плутонды жоғалтып алды. Планета орналасу нақты дәлдікпен алыс еді. Нәтижесінде Плутонның ашылуы кейінге шегерілді. Кейінгі 14 жылда аспан әлемінің 70 %-ға жуығы зерттелді. Кейін Томбо блинк – компаратор алдында 7000 сағат уақыт өткізіп, 90 миллионға жуық жұлдызды есептеді. Жаңа планета есімін бірден алмады. Атлас, Персей, Вулкан, Осирис, Бахус, Эребус сынды есімдер ұсынылды. Ловелланың жесірі Зевс атауын беруді ұсынды, кейін констанция деген есімді ұсынған еді. Жаңалық ашушыларға Хронос, Минерва және Плутон есімдері ұнады. Соңында Ловелланың инициалымен сәйкес келетін Плутон есімін берді.

5 слайд
Жас астроном Клайд Томбо 1930 жылы 18 ақпанда Американың Ловелл обсерваториясында Күн жүйесінің тағы бір жаңа планетасын тапқан еді. Бұл планета Плутон деген атқа ие болады. Ірі телескоптар көмегімен алынған фотосуреттерде ол кішкентай ғана әлсіз жұлдыз тәрізді көрінеді. Оның диаметрі 3000 километрге жуық. Ол Күннен шамамен 6 млрд киломерт қашықтықта баяу қозғала отырып, оны 248 жылда бір айналып шығады. Плутон – Күн жүйесіндегі планеталардың ең кішісі болып есептеліп келген. Алайда соңғы зерттеулер нәтижесінде алынған планеталар Әлемі жөніндегі дәлелді мәлеметтер негізінде Халықаралық астрономиялық Одақтың шешімімен (Прага, тамыз, 2006 жыл ) Плутон “ергежейлі планета”аталып, оған ресми астероидтар 134340 нөмірі берілді. Сонымен қазіргі кезде күн жүйесінің сегіз планетасы белгілі. Ғалымдар әлі де болса жаңа Планеталарды іздестіру жұмысын жалғастыруда.

6 слайд
§2. Плутонның (арықтауы) тартылуы. Шамамен 40 жыл шамасында Плутонның өлшемі мен массасы жердікіне жақын, алайда бұған дәйікті дәлел жоқ еді. Аспан механикасы аспан денелерінің массасын, егер спутнигі болса анықтауға мүмкіндік береді. 1968 жылы американдық астроном Р.Данкомб пен П.Сейдельман Плутон арқылы жүретін Нептун қозғалысына 0,18 ал Жердікі 0,11 тең екенін анықтады. 1993 жылы зерттеулер нәтижесінде 9-шы планетаны бос кеңістіктен іздегенін анықтады. Бұрынғы зерттеу кезіндегі системалық қателіктерді, дәлдік қателігі анықталды. Кездейсоқ жағдайда ғана жұлдыздың теоралық фактілерді дәлелдейтін аймақта орналасуынан байқалған. 9-шы планетаның көлемі массасының аз екенін айқындай түсті. Бұл жайында 1950 жылы Джерард Койпер Плутонның бұрыштық диаметрін өлшеу арқылы дәлелдеді.

7 слайд
§3 Ұсақ, бірақ көп. Алғашқы 100 с уақытында астериодтар Марс пен Юпитер аралығындағы орбитада қозғалды – қазір бұл аймақ белдеулік астероид деп аталады. Шамамен ¾ ғасыр астрономдар кішкентай планеталардың басқа аймақта болуы мүмкін екеніне сенбеді. Тек 14 тамыз 1873 жылы Джеймс Уотсон Энн Арбор обсерваториясында 132 Аэрту астероидын ашты. 20 ғасыр басында осыған ұқсасы бірнеше объектілер анықталды. 2006 жылы 800 объектісі анықталды. Олар: классикалық объект, резонанстық объект, Бей-берекет объект. Классикалық объект - шамамен дөңгелек орбитасы бар, планеталар қозғалысымен байланыссыз объект болып табылады. Бұларды «кубивано» деп атайды. Резонанстық объект – орбиталық резонанс түзеді Нептунмен бірге 1:2, 2:3, 2:5, 3:4, 3:5, 4:5 немесе 4:7. 2:3 резонансты объект Плутонның құрметіне плутино деп аталады. Бей-берекет объектілерде – үлкен эксцентриситетті орбитасы бар және Күн әсерінен бірнеше жүздеген астрономиялық бөлшектерге бөлінеді. Кайпер белдеулік объектісі – құрамында мұз кішкене органикалық заттармен, нақтырақ кометалық заттар бар деген болжам бар. Кайпер белдеулік объектісінің массасы белдеулік астериодтардан үлкен, ал бұлт салмағынан кіші болып табылады. Демек, қазіргі таңда Күн жүйесінде жүздеген объектілер ашылуы Плутонмен бірдей көлемге ие. Ендеше неге Плутон неге планета, қалғандары жоқ.

8 слайд
§4 Плутон планета ма, планета емес пе? Плутон – шынайы планета емес. Себебі, 1930 жылы орбита ашық түрде Нептун орбитасымен қиылысқан серігі. Ал өзі өте әлсіз және кейіннен ғайып болып кетеді. Бұл тоғызыншы планетаның тартылуымен байланысты. Егер Плутон 70 жыл кейін анықталса, оны ешкім планета атамас еді. Планеталар және басқа денелер спутниктерден бөлек, 3 категорияға бөлінеді: «Планета» - бұл Күн жүйесінде айналатын, аспан денесі. Ұсақ планеталар – спутник емес, өзіндік массасы бар, Күн жүйесінде айналатын аспан денесі. Қалған денелер объектілер. Күн жүйесінде айналады, оларды кішкене денелер деп атайды. Құрамына астероидтар мен кометалар және кіші денелер кіреді. Яғни, Күн жүйесі 8 планетадан тұрады: Меркурий, Венера, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран және нептун. 2006 жылдың қыркүйегінде Плутонға официонально түрде 134340 деген номерлі астериод дәрежісін берді.

9 слайд
Эрида объектісін ашқан Майк Браун бірнеше шешім ұсынды: 1. 8 планетаны қалдыру, ал Плутонды басқа жаңа денелер ашуларына барьер ретінде пайдалану. Яғни, массалары мен көлемдері бойынша ірі планеталарға сәйкес келмейтін планеталарды күн жүйесіне енгізбеу. 2. Барлық сол қалпында қалдыру, 9 планетаны. Бірақ, Браунның өз пікірінше бұл ұсыныс – «Күн жүйесі және ондағы жаңа ашуларды мүмкін болмауына әкелетін принцип». 3. Эрида объектісін Плутонға қосып қарастыру, осылайша 9 планетаны сақтау. 4. Табылған объектілерді толық етіп қарастырып,бірнеше объектілер жиынтығын Планета есебінде қарастыру. Бұл барлық ірі планета спутниктерінің пішіндері сәйкес келмейді. Үлкендерінің диаметрі 400 км, дөңгелек пішінді болса, кішілерінің диаметрі 200 км сопақ пішінді келген.Демек, шекаралары да өзара сәйкес келмейді .

10 слайд
Плутон планетасының төртінші серігі табылды. Ол "Хабл" телескобы түсірген суреттен көрінді деп хабарлады NASA. Телескоп Плутонның маңындағы сақиналарды іздеген кезде оның жаңа серігін көрген. Плутонның төртінші серігіне әзірше P4 деген ат қойылды.

11 слайд
Күн жүйесінде планеталар саны тоғыз емес, он екі деп белгіленуі мүмкін Чехия астанасы Прагада дүниежүзі астроном ғалымдары "планета" терминінің мағынасын қайта талқылады. Халықаралық астрономия одағы осы мәселе бойынша пікір алмасты. Мәселен, Плутон шынын айтқанда планета ма, жоқ па деген пікірталас ондаған жылдар бойы жалғасып келеді. Ғалымдар Прага конференциясында бір шешімге келсе, Күн жүйесінде планеталар саны тоғыз емес, он екі деп белгіленуі мүмкін. Жалпы, "планета" деген сөз - гректің сөзі, мағнасы қазақтың "жолаушы" сөзіне жақын. Жұлдыздар аспанда қозғалусыз тұрады десек, планеталар жұлдыздарды айналып жүреді.

12 слайд
Міне, астрономдар конференциясында "планета" категориясына "плутон" категориясын қосу ұсынылып отыр. Жалпы, Күн жүйесінде қазір нақты сегіз планета бар және оларға Плутон "тоғызыншы планета" боп қосылады. Осы тоғыз планета қатарына үш жаңа планета қосылуы ықтимал, бұлар соңғы жылдары ашылған Ксена, Шарон және Церес объектілері. Сонда жақын уақытта Күн жүйесі планеталарының қатары он екіге жетпек. Ал бұлардың сыртында тағы "плутондар" пайда болмақ. Алайда, дейді Халықаралық астрономия одағы планеталарды белгілеу комитетінің төрағасы Оуен Гинджерих, мектептегі балалардың басына Күн жүйесінде 12 планета бар деп қатып қалған түсінікті құюға болмайды. Себебі плутон деп танылғандардың саны келесі жылы өсе түспек. Ең дұрысы балаларды оқытқанда "Күн жүйесінде сегіз планета бар, олардың сыртында плутондар бар" деп оқытқан дұрыс, - дейді ғалым Оуен Гинджерих.

13 слайд
Бұл суреттер 2015 жылдың шілде айында NASA тарапынан түсірілген. Осы жолы New Horizons ғарыш станциясы плутонға қатты жақындаған, арақашықтық 12500 км құраған

14 слайд

15 слайд

16 слайд
ҚазАқпарат - NASA мамандары тоғыз жыл бұрын ұшырылған ғарыш кемесі Плутонға дейін ұшып барғанын мәлімдеді.  New Horizons атауын алған ғарыш кемесін 2006 жылы   NASA қызметкерлері ұшырған. Ол Юпитер мен Сатурн ғаламшарларымен қатарласып ұшқан. Олардың орбитасынан бөлектенген кезде кеменің жылдамдығы арта түскен.    New Horizons ғарыш кемесін ұшырудың мақсаты - Плутон атмосферасындағы  жыныстар мен олардың құрамын зерделеу, сондай-ақ Плутон бетінің картасын жасау болатын. Мамандар шағын ғаламшар бетінің алғашқы суреттерін түсіріп, жариялауды жоспарлауда, - деп хабарлады Mignews  порталы

17 слайд
Қорытынды Шындығында Плутон тарихы осындай қарапайым да қызықты. Плутон Клайд Томбо сынды қарапайым жанды жарық жұлдызға айналдырып, ғылымға бір жаңалық енгізді. Әрине, ғылым көптеген гипотезадан тұрады, сондықтан кейде қателесіп жатады. Өмірдегі шындық қашанда анықталып шығатыны секілді, сан ғасырлар бойы зерттелген Плутонның да ірі планетаға жатпайтының нақты дәйектер арқылы күні кеше 2006 жылы дәлелденді. Есесіне Плутон аспан әлеміндегі шоқ жұлдыздар ортасынан көптің есінде қалатындай ойып тұрып орын тепті деп айта аламыз .

18 слайд
НазарларыңызНазарларыңыз ға рахметға рахмет