#1 слайд
ПРАГМАЛИНГВИСТИКА ОРЫНДАҒАН: “КӨК ЖҰЛДЫЗДАРЫ” тобы 6М011700 – магистратура, 1-курс, Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы ТОП МҮШЕЛЕРІ: Айкимбаев Данияр Бекмұратова Арайлым Бекпенбетова Сандуғаш Жарқымбекова Жадыра Жакупова Жаннұр

1 слайд

#2 слайд
«КӨК ЖҰЛДЫЗДАР» Көк ауыспалы мағынада: аспан, Тәңір алғыс пен қарғыс сөздерінде:«көкте й жұлын», «көктей сол», «көгерме», «көктей қиыл», «көктеме» бұзық, ашушаң деген:«көкбет», «көк долының өзі екен›› кемсіту, әжуалау, масқаралау  ұғымында:«көк қарын», «көк ми», «көк соққан» ырымдап қойған қасиетті атаулары:«көк Тәңірі», «көк бөрі», «көк пері», «көкжал»  көркем шығармада эпитет: көк күмбез, көк шалғын, көк жайлау, көк мұз,

2 слайд

#3 слайд
ЖОБА ЖОСПАРЫ: 1.Прагматиканың тілтанымдағы зерттелу жайы. 2.Прагматикалық лингвистиканың өзекті мәселелері. 3.Интонация – прагмалингвистиканың негізгі көрсеткіші 4.Иллокуация мәселесі 5.БАҚ тілін талдаудың лингвопрагматикалық аспектісі 6.Көркем мәтін мен драмадағы сөйлеу қатынасының прагматикасы

3 слайд

#4 слайд
ЖОБА МАҚСАТЫ: Тіл біліміндегі прагмалингвистиканың өзекті мәселелерін, оның тарихы мен зерттелуін, тілдік құралдары мен амал- тәсілдерін, қолданылуын айқындау. Осы кезге дейін айтылып келген тұжырымдарды жинақтай отырып, қорытынды ой түю, оны дәлелдеу.

4 слайд

#5 слайд
ПРАГМАЛИ НГВИСТИК А Лингвист ика Прагмати ка Прагматика - ой иесінің мақсаты мен уәжіне сай тілдік таңбаның іске асуын білдіреді. Яғни, таңба мен қолданушы арасындағы қатынасты зерттейді. Әлем тілдерінің құрылымын, әлеуметтік қызметін, тарихи дамуын және жалпы заңдылықтарын зерттейді Нақты коммуникация үрдісінде тілдің субстанциялық және функционалдық қасиеттерін, нақты бір ситуация кезіндегі нақты бір индивидтің вербалды және вербалды емес қатынас құралдарын қолданып, пікір алмасуды зерттеу болып табылады.

5 слайд

#6 слайд
Семантика – таңба мен ұғым. Синтактика – таңба мен таңба қатынасы Прагматика – таңба мен қолданушы Прагмалингвистика саласының негізін салып, “прагматика” терминін енгізген – Ч.МОРРИС. Оның бастамасымен прагматика Семиотика ғылымының негізгі үш саласының бірі ретінде қарастырылған:

6 слайд

#7 слайд
Прагмалингвистика 1970 жылдан бастап арнайы ғылым саласы ретінде әр қырынан зерттеле бастады. Сөйлеу актісі 3 қырынан жүзеге асатынын Дж Остин мен Дж Серля дәлелдеді: Локутивті •Тілек- мақсатын жеткізеді •Әсер етеді •Хабар береді •Тек өз ойын жеткізумен шектеледі Иллокутивті •Кешірім сұрау •Өтіну •Құттықтау •Уәде беру •Екі жақты қарым- қатынас орнатады

7 слайд

#8 слайд

8 слайд

#9 слайд
Орыс ғалымдарының пікірлері: ПРАГМ АЛИНГ ВИСТИ КА И.П.СУСОВ: “Прагмалингвист ика – тілдік таңба. Бұл нақты жағдайда қарым- қатынас жасау үшін үлкен қару”. Г.КЛАУС: “Прагмалингвист ика – ең алдымен, психологиялық, социологиялық аспектіні меңгеру арқылы тілдік таңбаны қолданатын теория”. Л.А.КИСЕЛЕВ: “Прагмалингвист ика – тілдік таңбаларды, оның пайда болуын, сөйлеудің қалыптасуы мен қоғамдағы орнын , психологиялық көрінісін байқатады”.

9 слайд

#10 слайд
Прагмат ика Пресупп озиция Прагмат икалық пресуппо зиция Контекст қызметін орындай отырып, сөйлемнің өз мағынасында жетуін, яғни ойдың сөз жүзінде жарық көруін қамтамасыз етеді. Сөйлеуші мен тыңдаушының бірін-бірі түсіне алудағы білім аясы болумен қатар, семантикалық байланыстың ерекше түрі Ой иесінің мақсаты мен уәжіне сай тілдік таңбаның іске асуы Сөйлеу коммуникациясына, яғни прагмалингвистикаға ең алғаш рет ПРЕСУППОЗИЦИЯ ұғымын 1892 жылы Г.Фроге енгізіп, кейін П.СТРАСОН еңбектерінде қайта жанданды.

10 слайд

#11 слайд
З. Ерназарова: “Сөйлесімге қатысты пресуппозиция әртүрлі мақсатта қалыптасуы мен айтылуын, қабылдауын, дұрыс ұғынылуын қамтамасыз ететін шарттардың жиынтығы болып табылады” деген пікір білдіреді. Жалпы айтқанда, пресуппозиция адамдардың бір-бірін түсіну аясы.

11 слайд

#12 слайд
Енді белгілі бір ортақ түсінік болу үшін адамдарда дүние жайында ақпарат қалыптасады. Ол ақпарат ФРЕЙМ арқылы көрініс табады. Фреймді Л.С. Рудинская “Адам санасындағы ақпараттарды реттеудің құрылымын бейнелейді” десе, Т.Н. Астафурова “Қоршаған дүние жайлы мағлұмат мәтін кеңістігінде жинақталып, ұрпақтан-ұрпаққа беріліп отырады және бұл ақпарат жәйдан-жәй емес, белгілі бір фреймдер арқылы көрініс табады” деп ой қорытады. ДЕМЕК, санада сақталған әрбір ақиқат фрейм бола алады.

12 слайд

#13 слайд
ИНТОНАЦИЯ – ПРАГМАЛИНГВИСТИКАНЫҢ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШІ Қ а з і р г і қ а з а қ т і л і н д е ә л і т о л ы қ а ш ы л м а й к е л е ж а т қ а н , ә л е д е з е р т т е у л е р д і қ а ж е т е т е т і н с а л а л а р д ы ң б і р і – с у п е р с е г м е н т т і ф о н е т и к а я ғ н и и н т о н а ц и я Қ а з і р г і к е з д е и н т о н а ц и я н ы п р а г м а л и н г в и с т и к а л ы қ а с п е к т і д е қ а р а с т ы р у а р қ ы л ы и н т о н а ц и я н ы ң б і р қ ы р ы н а ш у к ө з д е л і п о т ы р . И н т о н а ц и я – а д а м с е з і м і а р қ ы л ы д а у ы с ы р ғ а ғ ы н а б а й л а н ы с т ы қ а л ы п т а с қ а н к ү р д е л і қ ұ б ы л ы с .

13 слайд

#14 слайд
Интонация жайлы ғалымдардың ой- пікірлері А.М. Пешковский •Кісі сезімін сөз арқылы жеткізу мүмкін емес, оны тек интонация арқылы беруге болады. А. Байтұрсынов •Сөйлеу әуезділігі түрлі сөздердің үндері орайласып, ұнамды құрылуынан болады. Оларды айтқанда дауыстың көтеріліп, төмендеп әнше оралып отырғаны “кілемге салған түрдей”. Ә.Н. Нұрмаханова •Интонация сөйлемге жан бітіріп қана қоймай, адамның ішкі дүниесін, сезімін, көңіл-күйін дәл білдіруге қатысады және оның қарым-қатынастық қызметін күшейтеді, әрі тиянақтап қана қоймай, оны түрлерге бөліп бір - бірінен ажыратады.

14 слайд

#15 слайд
Интонацияның негізгі компоненттері Әуен (мелодика ) Дауыс үдемелігі (интенсивтілік) Қарқын (темп) Кідіріс (пауза) Ырғақ (ритм) Екпін (ударение) Дауыс реңкі (тембр)

15 слайд

#16 слайд
Прагмалингвистикадағы иллокуция мәселелері Иллокуция (мақсат) Локуция (шығару) Перлокуция (нәтиже) Сөйлеу актілерін құрайды:

16 слайд

#17 слайд

17 слайд

#18 слайд
ПРАГМАЛИНГВИСТИКА Адам өз ойын оқырманға қалай жеткізеді? Қатынас құралдарын қалай қолданады?

18 слайд

#19 слайд
ЛП-ның негізгі категориясы • САТ (Сөйлеу актілері теориясы) • Негізін қалаған –ғалым, ағылшын логикі Дж.Остин. ЕРЕКШЕЛІГ І •Тілді- іс-әрекет ретінде түсіндіруі. •Прагматикалық аспект тіл ұстанушының түпкі ойының аудиторияға дұрыс, дәл, нақты жетуін қамтамасыз етеді. •Күрделі кешенді тілдік актілерді зерттейді. Сөйлеу актісінің субъектісі • Сөйлеуші немесе жазушы • Адресат қабылдауға бағытталған сөйленімді тудырушы.

19 слайд

#20 слайд
ГАЗЕТ МӘТІНІНДЕ ПРАГМАТИКАЛЫҚ ФУНКЦИЯ АТҚАРАТЫН МИКРОКОМПОНЕНТТЕР

20 слайд

#21 слайд
ҚАЗАҚ ТІЛ БІЛІМІНДЕ ТІЛДІК ЖҮЙЕНІ ТІЛДІҢ КОММУНИКАТИВТІК ҚЫЗМЕТІНЕ НЕГІЗДЕЙ ЗЕРТТЕУ ПРОБЛЕМАЛАРЫНЫҢ БІРІ- МӘТІННІҢ ПРАГМАИКАЛЫҚ ФУНКЦИЯСЫ . •Прагматиканың әр түрлі аспектілерін Т.А.Дейк, Р.С.Сталнейкер, Ч.Стивенсон, Ю.С.Степанов, Н.Д. Арутюнова, Ю.Д.Апресян,В.В.Богданов, Л.М.Михайлов,И.П.Сусов сияқты ғалымдар әр қырынан зерттеген.

21 слайд

#22 слайд
Қазақ тіл білімінде прагматика терминін Газет лексикасына байланысты Б.Момынова Сөз мағынасына байл. М.Оразов, Ғ.Хасанов Тілдік нормалар жүйесіне байл. С.Аташев Қазіргі баспасөз тілінің жанрлық- стильдік ерекшелікт еріне қатысты А.Алдашева

22 слайд

#23 слайд
ГАЗЕТ МӘТІНІНІҢ ПРАГМАТИКАЛЫҚ ФУНКЦИЯСЫН ЗЕРТТЕУ БАРЫСЫНДА: Газет мәтіні тілінің белгілі-бір мақсат – мүддеге сай қолданылатындығы айқындалды. Коммуникативтік мақсат бар жерде прагматикалық функция іске асатындығы дәлелденді. Газет мәтінінің прагматикалық тиімділігін арттыратын коммуникативтік мақсаттың стратегиялары мен тактикалары, прагматикалық функция атқаратын микрокомпоненттер анықталып, теориялық тұрғыдан тұжырымдалды.

23 слайд

#24 слайд
ГАЗЕТ МӘТІНІНДЕ ПРАГМАТИКАЛЫҚ ФУНКЦИЯ АТҚАРАТЫН МИКРОКОМПОНЕНТТЕР: Коммуника- тивтік тактикалар Газет мәтініндегі бағалауыш лексика Газет мәтінінің тақырып- аты Синтаксистік құрылымдар Графика- лық құралдар

24 слайд

#25 слайд
Коммуникатив тік тактикалар •Тілдік қарым-қатынас жүзеге асатын ортаға, коммуниканттар ерекшеліктеріне(жасы,білімі,әлеум. орнына), айтылатын ойдың мақсатына, тіпті әр халықтың ұлттық ерекшелігіне де негізделеді. Газет мәтініндегі бағалауыш лексика •Лексиканың бағалауыш ерекшелігін қабылдаудың маңызды факторы – адресаттың білім деңгейі, өмірлік тәжірибесі, сөздің ауыспалы мағынасын және сол сөз бойындағы жасырын бағалауыш қасиетті ұға білуі. Яғни, газет тілшісінің ойын астарлы жеткізуіне ықпал етеді. Газет мәтінінің тақырыпаты •Мәтінді түсініп оқудың негізі. Мәтіннің прагматикалық мүмкіндігін арттырады. Синтаксистік құрылымдар • Газет мәтінінде прагматикалық функция атқаратын – парцелляция құрылымының мәні зор. Бұл құрылым оқырманға эмоциялық әсер етіп, мәтінді оқып-түсінуді қамтамасыз ете алады. Графикалық құралдар •Тыныс белгілер. Мысалы , тырнақша мен жақша - адресанттың ойын астарлы жеткізуіне ықпал ете алатын графикалық құрал.

25 слайд

#26 слайд
КӨРКЕМ МӘТІН МЕН ДРАМАДАҒЫ СӨЙЛЕУ ҚАТЫНАСЫНЫҢ ПРАГМАТИКАСЫ

26 слайд

#27 слайд
Прагмал ингвисти ка зерттейді Таңба арасындағ ы қатынаст ы контекст баяншы тыңдаушы оларға тән әлеуметтік - психология лық қалып пресуппозиз иция түрлері Тілді қолдану шы

27 слайд

#28 слайд
Лингвистикалық прагматиканың нақты белгіленген шекарасы жоқ. Тыңдаушы (адресаттың) Сөйлеуші (субъект) √ сөйлеудің тактикасы мен түрлері √ әңгіме жүргізу ережелері √ баяншының ниеті, референциясы; √ прагматикалық пресуппозициялар: ● тыңдаушының жалпы біліміне; ● хабардар болуына; ● оның ықыласына;көзқарасын, психологиялық жағдайын, мінез- құлқын, түсіну қабілетін айтушы адамның бағалауы; ● сөйлеушінің айтылымға қатысын; ● хабар маңыздылығын; √ айтылған сөзден тұжырым жасау - контекст, прагматикалық жағдай және пресуппозиция; √ сөздің тыңдаушыға әсері, √ перлукативтік әсер; √ әсерге жауап ретіндегі әрекеттер;

28 слайд

#29 слайд
МӘТІН ПРАГМАТИКАСЫ сөйлеушінің (суреткердің) мақсатына сай тыңдаушыға (оқырманға) әсер етудің тиімділігін арттыру үшін, яғни ойға алғанды жеткізу үшін айтушы басшылыққа алатын коммуникативтік шарттарды З Е Р Т Т Е Й Д І МӘТІНДІ Психологияға байланысты зерттеген Ю.Сорокин Грамматикалық ерекшелігін зерттеген Адмони, Фигуровский, Москальская Құрылысы жайлы зерттеген Реферовская, Гальперин Зерттеудің 3 аспектісін көрсеткен З.Попова мәтін синтаксисі семантикасы прагматикасы Лексика- семантикалық ерекшеліктері тұрғысынан Романов,

29 слайд

#30 слайд
«ЖАЗУШЫ ҮШІН КӨРКЕМ СӨЗ... – ДРАМАЛЫҚ ӘРЕКЕТТІ ДАМЫТУДЫҢ ЖАЛЫЗ ҚҰРАЛЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ПЬЕСАДА БАРЛЫҒЫ СӨЗ АРҚЫЛЫ ЖАСАЛАДЫ...» В.УСПЕНСКИЙ «СӨЙЛЕУ ДЕГЕНІМІЗ – ӘРЕКЕТ ЕТУ» К.С.СТАНИСЛАВСКИЙ

30 слайд

#31 слайд
Спектакль аты •Сұраулы сөйлемдермен беру; •Ойдың аяқталмағандығы н білдіру мақсатында көп нүктемен аяқтау; •Мақал-мәтел, өлең жолдарынан үзіндімен беру; Кейіпкер сөзі •Астарлы; •Ой салатындай; •Бағалауыш сөздерді қолдану; Кейіпкер іс-әрекеті •ишара; •қимыл; •тұрыс; •вербальды емес құралдар арқылы;

31 слайд

#32 слайд
ТРЕНИНГ «ЖІП БОЙЫНДАҒЫ СӨЗДЕР» •Қатысушы топтарға маркелер таратылады. •А4 парақы қыстырылып тұрады. •Топтарға берліген сөзді, әр топ мүшесі бір әріптен жылдам жазу керек •Топ мүшелері кезек-кезекпен шығып жазу керек •Латын әліпбиінде

32 слайд

#33 слайд
ТОПТАРҒА БЕРІЛЕТІН СӨЗДЕР Семантика 1-топ Синтактика 2- топ Прагматика 3- топ

33 слайд

#34 слайд
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР: 1.Прагмалингвистика – қажетті оқу құралы. / Б.Сағындықұлы// ҚазҚУ хабаршысы. Филология сериясы. – 2006. №67 /66-68 беттер. 2.Драмадағы сөйлеу қатынасының прагматикасы. А.С.Шыныбекова// Абай атындағы ҚазҚПУ-дың Хабаршысы. Филология ғылымдары сериясы. - 2010. №4. 88-89 беттер. 3.Прагмалингвистикадағы иллокуация мәселесі/ А.С.Шыныбекова // Алматы – 2014. 357-363 беттер. 4.Баспасөз тілінің прагматикасы / А.Т.Аширова // ҚазҰУ хабаршысы. Филология сериясы. – 2010. № 1\27 – 141-145 беттер7 5.Көркем мәтін прагматикасы/ Г.Әзімжанова. Қазақстан мектебі. – 2003. - №11/ 73-75 беттер 6.Интонациялық бірліктердің прагматикалық сипаты. Айсәуле Аманбаева. – Алматы, “Шапағат-Нұр” баспасы, 2012 – 176 бет. 7.Ғылыми журнал: Шәкәрім атыдағы Семей мемлекеттік университетінің Хабаршысы. 2001 ж. №3(15). 130-135 беттер.

34 слайд