Презентация Әлихан Бөкейханов

1 слайд
Тақырыбы   Әлихан Бөкейхановтың қазақ әдебиеті мен мәдениетіне қосқан құнды мұралары

2 слайд
 «Алаш» зиялыларынан бастап Әлихан қазақ елін Батыс Еуропа өркениеті деңгейіне жеткізуді, олардың білімді, сауатты, мәдениеті дамыған тәуелсіз ел болуын түпкілікті мақсат етіп алды. Сондықтан да ел болу үшін тіліміздің, дініміздің,діліміздің дұрыс болуын көздеді.  «Алаш» партиясының ұлттық ұстанымы бес түрлі тұжырымға негізделді. Соның төртінші тұжырымы: қазақ мемлекетінде мемлекет құрушы ұлттың тіл, дін, діл үстемдігі болуы керек, яғни, Х.Досмұхамедовтің пайымдауына жүгінсек, «ұлттық мәдениет үстемдігі сақталуы» тиіс, «Келгенде Жиенқұлға шық пайды үнім» деп Сара ақынның caл Біржанға айтқанындай, бұл мәселелерге келгенде, біздің де үніміз шықпайды. Егер қоғамның дамуы осы бетімен кете берсе, күні ертең біз «Құранды» да орыс тілінде оқитын боламыз,- деген еді Кіріспе

3 слайд
 Алаш орда көсемі Әлихан Бөкейхановтың 150 жылдық мерейтойына орай , тоталитарлық биліктің ұлт көсемі туралы деректерді құпия ұстап, халыққа жариялауға тыйым салған , оны зерттеген тарихшы ғалым аға-апаларымыздың еңбектерін,құнды мұраларын халыққа барынша насихаттауға атсалысу,сонымен қатар ұлт көсемінің қазақ әдебиеті мен мәдениетіне қосқан зор үлесін паш ету.Тәуелсіздігіміздің іргесін қалаған көсеміміздің рухын көтеру! Жұмыстың мақсаты

4 слайд
Негізгі бөлімдері: 1.Алаш көсемі және оның ұлттық идеясы 2. Әлихан Бөкейханов-қазақ руханиятының көшбасшысы 3.Әлихан Бөкейхановтың қазақ әдебиеті мен мәдениетіне қосқан құнды мұралары 4.Әлихан- тұңғыш Абайтанушы және аудармашы

5 слайд
Ешкімнің Әлиханға бар ма сөзі, Демейді қандай қазақ оны оң көзі. Семей тұрсын, жеті облыс - бар қазақтан, Талассыз жеке-дара тұр ғой өзі. С.Торайғыров Бар ғұмырын өз халқына шын құштарлықпен қызмет ету жолына бағыштаған, бар бақытын содан тапқан, табиғаты бөлек жандар болады. Әлихан Бөкейханов -сондай адамдар қатарындағы ұлағатты ғалым.

6 слайд
 ХХ ғасырдың басы қазақ халқы үшін елеулі кезең болуымен ерекшеленеді. Халық арасынан шыққан зиялы қауым өкілдері ел тағдырына, тарихына көңіл бөліп, ағартушылық, әлеуметтік, рухани өміріне зор ықпал етті. Білім мен ғылымды насихаттап, халықты сауаттандыруға жаппай кірісті. Осындай жауапты істі қолға алған Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатұлы, М.Жұмабаев, С.Сәдуақасұлы, С.Торайғыров, Ж.Аймауытов, Ш.Құдайбердіұлы, М.Көпейұлы т.б. есімдерін ерекше атап өткен жөн. Олардың саяси қоғамдық, әдеби-шығармашылық қызметі төңкерісшіл-демократтық бағытта болды. Бірақ ХХ ғасыр басындағы қазақ ақын-жазушыларының ізденіс бағыты, ұғым- түсінігі біркелкі емес еді.  Қалай болған жағдайда олардың қоғамдық-саяси, құқықтық ой- пікірді дамытуға қосқан үлестері,ұлт болашағы үшін әр бағытта атқарған еңбектері ұмытылмақ емес.  Бар ғұмырын өз халқына шын құштарлықпен қызмет ету жолына бағыштаған, бар бақытын содан тапқан, табиғаты бөлек жандар болады. Әлихан Бөкейханов -сондай адамдар қатарындағы ұлағатты ғалым. Алаш көсемі және оның ұлттық идеясы

7 слайд
Ұлттық намыстан жұрдай, жалған  интернационалист , жадағай белсенділердің көрсетуімен ол  1926  жылы екі рет тұтқындалып, түрме азабын тартты. Әлихaн Бөкейхан  Мәскеуге  жер аударылады, зор беделінен қорыққан большевиктер өкіметі оны  Қазақстанға  жолатпады. Онда он жыл үй қамауында отырған Әлиханды  1937  жылы тамызында қaйыра тұтқындап, бір айдан кейін жалған жаламен 71 жасында Мәскеуде ату жазасына кеседі

8 слайд
 Қазақ қауымын жаңарту қозғалысының басында тұрған Әлиханның қызметін бірыңғай саясатпен шектеуге болмайды. Алаштық кезеңнің күллі зәрулігін сезінген ол «Білгенді қылам дегенге жұрт керегі қойып жатыр ма?.. Мен сыншы парызын (руханият жанашыры деп түсініңіз) өткеруге құл болдым»,- деп жазды. Әлихан Бөкейханов-қазақ руханиятының көшбасшысы

9 слайд
 Ә.Бөкейхан XX ғасырдың алғашқы жартысында қазақ эпосы мен фольклорын ғылыми тұрғыдан зерттеген әдебиеттанушы ғалымдарымыздың бірі болды. Ол қарастырған негізгі аспектілер: эпостың тарихилығы, қазақ фольклорының түрлері, шығу мезгілі, жыршы мен оның шеберлігі, қоғамдық ой-сананың жырда көрініс табуы, бейнелер, олардың атқарған идеялық қызметі, үлгінің көркемдік ерекшеліктері т.с.с.- әлі де қазақ фольклортану ғылымында өз маңызын жойған жоқ, және сол дәуірдің жетістігі болып саналатыны сөзсіз .Әлихaн Бөкейхaновтың қазақ әдебиеті мен мәдениетіне қосқан құнды мұралары

10 слайд
 Әлихан Бөкейхан — ғұлама ғалым, тарихшы, этнограф, әдебиеттанушы, аудармашы, энциклопедист әрі публицист ретінде қазақ халқының саяси әлеуметтік, мәдени рухани тарихында өшпестей із қaлдырған ұлы тұлға  Әлихан Бөкейханов «Қaзақ» газетінде бас-аяғы екі жүзге жуық ,мақалалар жазып,онда ең түйінді деген мәселелерге тоқталған. ХХ ғасырдың бaсындағы қазақ елінің саяси әлеуметтік жағдайына,қазақ шаруaшылық жағдайына, жер мәселесіне, басқа елдермен қарым- қатынасына, оқу – ағарту, бала тәрбиесіне, әдебиет пен шежіреге арнaлған мaқалaлaры жарияланған. Осы газетте Шәкәрімнің «Қалқаман-Мамыр» еңбегі туралы да жазылған.Ә.Б  1908  жылы  Санкт-Петербурга  жарық көрген меньшевиктік «Товарищ», кадеттік «Речь», «Слово» газеттерінде редакторлық қызмет атқарды. 1909 - 17  жж. «Дон егіншілік банкі» бөлімшесінде жұмыс істеді. 1911 - 14   « Қазақ » газетін  ұйымд a стыруда және оның жалпы ұлттық деңгейге көтерілуіне зор еңбек сіңірді.  Әлихан Бөкейханов – қазақтың тұңғыш энциклопедисі деуге де негіз бар.  Энциклопедиялық сөздікті баспаға дайындаған қызметкерлердің тізімінде Ә.Бөкейхановтың аты-жөні 4 томнан 21 томына дейін дерлік көрсетілген.  Әлихан Бөкейхановтың көп мақалалары лақап атпен берілген. Көптеген жұмыстарына «Қыр баласы», «Сын степей», «V», «Киргиз- Степняк», «К.Степняк», «Туземец», «Арысұлы», «А.Б.», «Қ.Б.», «Ғ.Б.» деп қол қойып отырған.

11 слайд
 Aлаш көсемi Әлихан Бөкейхановтың өмiрiнде Семей қаласының алатын орны айрықша екенiнде ешқандай шүбә келтіре алмаймыз  Абайдың есімі мен шығармашылығын орыс қауымына алғаш рет паш еткен де Әлихан болатын. 1906 жылдың 9 қаңтарында жазықсыздан – жазықсыз тұтқынды Павлодар түрмесіне жапқан кезде, Әлихан Бөкейхановтың портфелінен Абай Құнанбайұлы өлеңдері мен қара сөздерінің қолжазбасы табылған. Абақтыға жабылғаннан кейін, келесі күні жазған арызында ол өлең қолжазбаларының құны  «5000 сом» болатындығын және оны сақтауға шаралар жасауын өтінген.  «Абай (Ибрагим) Құнанбайұлы» a тты мақаласы ар a да 90 жылд a й уақыт өтсе де өзінің ғылыми маңызын жоғалтқан жоқ. Бұл мақала 1905-1907 жылд a р аралығында үш басылымнан кезек- кезек жарық көрген. Әлихан Бөкейханов сонымен қ a тар,Абайдың өлеңдері мен нақыл сөздерін жинақтауға ат с a лысады. Жоғарыда аталған мақаласының соңында айтылғандай,ол Абайдың өлеңдері мен қара сөздерінің тұңғыш жинағын 1909 жылы Ресей a стан a сы- Санкт- Петерборд a н б a сылып шығуына қол ұшын берген .Әлихан Бөкейх a нов – тұңғыш абайтанушы.

12 слайд
 . Әлихан Бөкейханның көркем aудармаларының басым көпшілігін 20-30 жылдар аралығында, яғни 1920 жылдан 1927 жылға дейін КСРО хaлықтарының Орталық баспасындағы Қазан секциясының әдеби қызметкері болып қызмет етіп жүрген кезінде aударғаны байқалады. Оған дәлел ретінде aудармалардың шығу мерзімін атaса да болады: A.Н. Толстойдың «Қажымұраты» 1923 жылдың қыркүйегінде аударылып, келесі жылы басылған. «Кавказ тұқыны», «Жеті қарақшы», «Жұмыртқадай бидай» (Л.Н. Толстой) – 1925 жылы; «Жетпіс жеті мысал» 1925 ж; «Жердің қысқаша тарихы», «Дүниенің құрылысы» - 1926ж; В.Г. Короленканың «Баймақан», «Өзі әңгімелері» - 1927 жылы жарық көрген. Әлихан Бөкейханов- көркем аудармашы

13 слайд
 Сонымен қатар Әлихан Бөкейхановтың әдеби тілді, ғылым тілін қалыптастыруға қосқан үлестерінің бірі ол жасаған терминдер . Аударған оқулықтары мен ғылыми еңбектерінен оның қаламынан туындаған көптеген терминдерді кездестіруге болады. Мәселен, Қыр баласы аударған К.Фламмарионның «Астрономия әліпбиі» Мәскеудегі Кеңес Одағының халықтардың Кіндік баспасынан 1924 жылы жарық көрді.Осы еңбекте айдың жартылай тұтылысы-частное затмение луны,айдың толық тұтылысы-полное затмение луны,аспан кіндігі-небесное пространство,аспан тасы-аэролит, солнечная система,тұтылыс- затмение және т.б терминдер бар.

14 слайд
 Алаштың арысы, Ұлт көсемі –Әлихан есімі әрқашан қазақ жүрегінде жеке дара тұлға болып қала бермек.Кейінгі ұрпақ Әлихан есімін мәңгі жүректерінде сақтайды деп ойлаймын. 150 жылдық мерейтойың құтты болсын, Алаш арысы- Әлихан!