Презентация: Бабаларымыздың ұлан-ғайыр аумақты қорғап сақтаудағы рөлі
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!
1 слайд
Казизова АйзадаБабаларымыздың
ұлан-ғайыр
аумақты қорғап
сақтаудағы рөлі
1 слайд
Казизова АйзадаБабаларымыздың ұлан-ғайыр аумақты қорғап сақтаудағы рөлі
2 слайд
. «Жоңғарлардың басып кіруі»
Қазақтар арасындағы алауыздықтарды жақсы пайдаланып отырған жоңғарлар
1713 жылы Қазақ хандығына тағы да басып кірді. Ондай жорық 1716 жылы да
қайталанды. Ал, 1717 жылы Аягөз өзені бойында үш күндік шайқас
ауызбірліктің жоқтығынан қазақ жасағының жеңілуімен аяқталды. 1718 жылы
жоңғарлар Жетісуға баса көктеп кіріп, одан әрі оңтүстіктегі Арыс, Бөген, Шаян
өзендері бойында жойқын соғыстар жүргізді. Олардың негізгі мақсаты Қазақ
хандығының ордасы - Түркістанды басып алу еді. 1723 жылы қазақ-жоңғар
қатынасында қазақтар үшін аса қиын кезең басталды. Өйткені Қытай
императоры Кансидің қайтыс болуын пайдаланып, жоңғарлар Қытаймен бітім
жасайды. Осылайша жоңғарлар өздеріне Қытай тарапынан жасалып отырған
қысым мен қауіпті тоқтатып, бытыраңқы қазақтарға қарсы барлық күштерін
жұмылдыруға мүмкіндік алды. Көктемде тұтқиылдан басталған жоңғар
шапқыншылығынан қазақтар есін жинай алмай, еріксіз Ходжентке, Самарқанға,
Хиуа мен Бұқараға қарай үдере көшуге мәжбүр болды. Олар үйлерін, мал-
мүліктерін тастап қашты. Жоңғарлар Ташкент пен Түркістанды басып алып,
талқандады. Бұл нәубеттен қазақ халқының үштен екі бөлігі қырылды.
2 слайд
. «Жоңғарлардың басып кіруі» Қазақтар арасындағы алауыздықтарды жақсы пайдаланып отырған жоңғарлар 1713 жылы Қазақ хандығына тағы да басып кірді. Ондай жорық 1716 жылы да қайталанды. Ал, 1717 жылы Аягөз өзені бойында үш күндік шайқас ауызбірліктің жоқтығынан қазақ жасағының жеңілуімен аяқталды. 1718 жылы жоңғарлар Жетісуға баса көктеп кіріп, одан әрі оңтүстіктегі Арыс, Бөген, Шаян өзендері бойында жойқын соғыстар жүргізді. Олардың негізгі мақсаты Қазақ хандығының ордасы - Түркістанды басып алу еді. 1723 жылы қазақ-жоңғар қатынасында қазақтар үшін аса қиын кезең басталды. Өйткені Қытай императоры Кансидің қайтыс болуын пайдаланып, жоңғарлар Қытаймен бітім жасайды. Осылайша жоңғарлар өздеріне Қытай тарапынан жасалып отырған қысым мен қауіпті тоқтатып, бытыраңқы қазақтарға қарсы барлық күштерін жұмылдыруға мүмкіндік алды. Көктемде тұтқиылдан басталған жоңғар шапқыншылығынан қазақтар есін жинай алмай, еріксіз Ходжентке, Самарқанға, Хиуа мен Бұқараға қарай үдере көшуге мәжбүр болды. Олар үйлерін, мал- мүліктерін тастап қашты. Жоңғарлар Ташкент пен Түркістанды басып алып, талқандады. Бұл нәубеттен қазақ халқының үштен екі бөлігі қырылды.
3 слайд
3 слайд
4 слайд
«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл
сұлама жылдары»
Ақтабаншұбырынды , Алқакөлсұлама XVIII ғасырдың 20- жылдарының бас
кезінде жоңғарлардың Қазақстан аумағына кезекті ірі жорық жасауына
қолайлы жағдай қалыптасты . 1722 жылы жоңғарлар мен ұзақ уақыт бойы
соғыс жүргізіп келген Қытай императоры ( боғдыханы ) Канси қайтыс болды .
Сөйтіп қалмақтардың Қытаймен бейбіт келісім жасасуға қолы жетті . Жоңғар
хандығының шығы сшекарасы ендігі жерде қауіпсіз болды . Жоңғар
билеушілері Еділ бойындағы қалмақтардың ханы Аюкеге елші жіберіп
қазақтарға қарсы бірлескен соғыс қимылдарын жүргізу мақсатын көздеді .
Ертіс бойында жақындағана бой көтерген әскери бекініс желісін нығайту мен
әуре болып жатқан Ресей Жоңғар мемлекетіне бәлендей қауіп төндіре
алмайтын еді . Оның үстіне , Ресей көрші жатқан екі көшпелі мемлекеттің өзара
қарым - қатынасына байланысты бейтарап саясат ұстауға тырысты . Қазақ
мемлекетініңде , Жоңғар хандығыныңда өзара шайқаста әбден әлсіреп ,
қансырағанын күтті . Өйткені оған осылай болғаны тиімдіеді .
4 слайд
«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама жылдары» Ақтабаншұбырынды , Алқакөлсұлама XVIII ғасырдың 20- жылдарының бас кезінде жоңғарлардың Қазақстан аумағына кезекті ірі жорық жасауына қолайлы жағдай қалыптасты . 1722 жылы жоңғарлар мен ұзақ уақыт бойы соғыс жүргізіп келген Қытай императоры ( боғдыханы ) Канси қайтыс болды . Сөйтіп қалмақтардың Қытаймен бейбіт келісім жасасуға қолы жетті . Жоңғар хандығының шығы сшекарасы ендігі жерде қауіпсіз болды . Жоңғар билеушілері Еділ бойындағы қалмақтардың ханы Аюкеге елші жіберіп қазақтарға қарсы бірлескен соғыс қимылдарын жүргізу мақсатын көздеді . Ертіс бойында жақындағана бой көтерген әскери бекініс желісін нығайту мен әуре болып жатқан Ресей Жоңғар мемлекетіне бәлендей қауіп төндіре алмайтын еді . Оның үстіне , Ресей көрші жатқан екі көшпелі мемлекеттің өзара қарым - қатынасына байланысты бейтарап саясат ұстауға тырысты . Қазақ мемлекетініңде , Жоңғар хандығыныңда өзара шайқаста әбден әлсіреп , қансырағанын күтті . Өйткені оған осылай болғаны тиімдіеді .
5 слайд
5 слайд
6 слайд
«Жоңғар шапқыншылығының
салдары»«Қалқаман- Мамыр» поэмасында жоңғарлар қазақ халқын қырып салғаны
тұралы айтылады. Жоңғар басқыншылығының салдарлары «Ақтабан
шұбырынды, Алқакөл сұламаның» қазақ қоғамына тигізген зардабы орасан
зор болды. Далалықтардың көші-қон бағдарламаларының быт-шыты шықты.
Қазақтар шұрайлы мал жайылымдарынан айырылды. Жетісудағы және
Қазақстанның оңтүстік аймақтарындағы бір кезде гүлденіп тұратын жасыл
жазиралар енді қараусыз қаңырап бос жатты. Көршілес мемлекеттермен
сауда-саттық байланысы да уақытша үзіліп қалды. Бірақ ең ауыр азапты
қайғы-қасірет туған-туыстар мен жақын жандардың қазасы болды. Шәкәрім
Құдайбердіұлының келтірген деректері бойынша, қазақтардың үштен екі
бөлігі қырғынға ұшыраған. Енді бір бөлігі құлдыққа сатылып кеткен. Халық
ашаршылыққа душар болды. Өлмей аман қалу үшін қайыңның сөлін ішкен.
«Қайың сауған» деген сөз содан қалған. Тірі қалғандар басқыншыларға
шектен тыс ауыр алым-салық төлеп тұрған. Қазақ хандығының халқы елдің
әр түрлі алыс аймақтарына, тіпті шекаралас жатқан шет мемлекеттерге де
тарап, босып кетті. Міне, мұның бәрі әбден әлсіреп, қалжыраған Қазақ
хандығын Ресей империясының оңай олжа ретінде отарлап алуымен
аяқталды
6 слайд
«Жоңғар шапқыншылығының салдары»«Қалқаман- Мамыр» поэмасында жоңғарлар қазақ халқын қырып салғаны тұралы айтылады. Жоңғар басқыншылығының салдарлары «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұламаның» қазақ қоғамына тигізген зардабы орасан зор болды. Далалықтардың көші-қон бағдарламаларының быт-шыты шықты. Қазақтар шұрайлы мал жайылымдарынан айырылды. Жетісудағы және Қазақстанның оңтүстік аймақтарындағы бір кезде гүлденіп тұратын жасыл жазиралар енді қараусыз қаңырап бос жатты. Көршілес мемлекеттермен сауда-саттық байланысы да уақытша үзіліп қалды. Бірақ ең ауыр азапты қайғы-қасірет туған-туыстар мен жақын жандардың қазасы болды. Шәкәрім Құдайбердіұлының келтірген деректері бойынша, қазақтардың үштен екі бөлігі қырғынға ұшыраған. Енді бір бөлігі құлдыққа сатылып кеткен. Халық ашаршылыққа душар болды. Өлмей аман қалу үшін қайыңның сөлін ішкен. «Қайың сауған» деген сөз содан қалған. Тірі қалғандар басқыншыларға шектен тыс ауыр алым-салық төлеп тұрған. Қазақ хандығының халқы елдің әр түрлі алыс аймақтарына, тіпті шекаралас жатқан шет мемлекеттерге де тарап, босып кетті. Міне, мұның бәрі әбден әлсіреп, қалжыраған Қазақ хандығын Ресей империясының оңай олжа ретінде отарлап алуымен аяқталды
7 слайд
7 слайд
8 слайд
Бұланты маңындағы шайкас
1. Бұланты маңындағы шайкас. Ұлытаудың таулар жүйесіне иелік ету соғыс
барысында маңызды кезең болды. «Ақтабан шубырынды, Алқакөл сұлама» (1723-
1730 жылдардығы Отан соғысы) барысындағы аса маңызды шайқастардың бірі
Ұлытау етегінде өтті. 1728 жылдың көктемінде Ұлытау етегінде Бұланты
өзенінің жағасында «Қара сиыр» деген жерде қазақ әскерлерінің жонғарлармен
ірі шайқасы болды. Бұл шайқаста қазақ сарбаздары қалмақтарға есенгірете
соққы берді. Қалмақ әскерлері қиян-кескі соғыста ондаған мың адамынан
айрылды. Қазақтар жағы өздерінің талайдан қаны қайнап ыза мен кекке
суарылған қайрат жігерінің жемісін көріп қуанды. Жеңіс туралы хабар қазақ
даласына ілезде тарап кетті. Бұланты шайқасы қазақ жасақтарының жеңіске
деген орасан зор ерік-жігерін көрсетті. Өз заманының аса көрнекті
қолбасшылары жеке қол басқарған Қаракерей Қабанбай, Шақшақ Жәнібек, Тама
Есет, Бәсентиін Малайсары, Тарақты ер Байғозы және басқалар Әбілқайыр хан
мен Қанжығалы Бөгенбайдың жалпы басшылығы мен ынтымақты қимыл жасай
отырып, жасақтарды ұрысқа бастады. Жасақтарды қаруландыру жөнінде
Шақшақ Жәнібек зор ұйымдастырушылық жұмыс істеді.
8 слайд
Бұланты маңындағы шайкас 1. Бұланты маңындағы шайкас. Ұлытаудың таулар жүйесіне иелік ету соғыс барысында маңызды кезең болды. «Ақтабан шубырынды, Алқакөл сұлама» (1723- 1730 жылдардығы Отан соғысы) барысындағы аса маңызды шайқастардың бірі Ұлытау етегінде өтті. 1728 жылдың көктемінде Ұлытау етегінде Бұланты өзенінің жағасында «Қара сиыр» деген жерде қазақ әскерлерінің жонғарлармен ірі шайқасы болды. Бұл шайқаста қазақ сарбаздары қалмақтарға есенгірете соққы берді. Қалмақ әскерлері қиян-кескі соғыста ондаған мың адамынан айрылды. Қазақтар жағы өздерінің талайдан қаны қайнап ыза мен кекке суарылған қайрат жігерінің жемісін көріп қуанды. Жеңіс туралы хабар қазақ даласына ілезде тарап кетті. Бұланты шайқасы қазақ жасақтарының жеңіске деген орасан зор ерік-жігерін көрсетті. Өз заманының аса көрнекті қолбасшылары жеке қол басқарған Қаракерей Қабанбай, Шақшақ Жәнібек, Тама Есет, Бәсентиін Малайсары, Тарақты ер Байғозы және басқалар Әбілқайыр хан мен Қанжығалы Бөгенбайдың жалпы басшылығы мен ынтымақты қимыл жасай отырып, жасақтарды ұрысқа бастады. Жасақтарды қаруландыру жөнінде Шақшақ Жәнібек зор ұйымдастырушылық жұмыс істеді.
9 слайд
Аңырақай шайқасы.
Аңырақай шайқасы. Жоңғар басқыншылығына қарсы қазақ халқы Отан
соғысының (1723-1730 жж.) жеңіспен аяқталуына Аңырақай шайқасы аса
көрнекті роль атқарды. Ол туралы қазақтардың дәстүрлі ауыз әдебиетінде
айтылады, сондай-ақ оған М.Тынышбаевтың еңбегі[2] және басқа да
бірқатар жанама деректер арналған. 1730 жылы көктемде Балқаш көлінің
маңында қазақ пен жоңғарлардың арасында тағы бір қатты қырғын соғыс
басталды. Аңырақай шайқасының ұрыс қимылдары болған алқап 200
километрдей жерді алып жатты. Оны ғасыр шайқасы деуге болады.
Аңырақай шайқасы далалық Қазақстанның және Қазақстан Оңтүстігінің
таулы әрі шөлейт аудандарының шекарасында өткен. Мұндай жер кездей
соқ таңдап алынбаған. Шайқас өтетін жер дұшпанды талқандау жөніндегі
ойдың жалпы айла-тәсіліне орайласады,ол жеңіліс тапқан жағдайда Іле
өзенінің басына дейін тоқтаусыз шегінуге мүмкіндік береді. Балқаштың
Солтүстік батыс жағында өзенінің өзі жағынан жел өткізбейтін Шу-Іле
таулары созылып жатыр. Жел сондай-ақ Қызылқұммен Мойынқұм жағынан
да соғады. Аңырақайдағы шайқасқа Әбілқайыр хан басшылық етті. Нақ осы
шайқас оның саяси қызметінің шарықтау шыңы болды. Шайқасқа барлық үш
жүздің жасақтары қатысты. Бұл шайқаста батырлардың бойын ерлік,
қайсарлық, өздерінің жеңісіне деген мызғымас сенім биледі. Шайқас жекпе-
жектен басталды.
9 слайд
Аңырақай шайқасы. Аңырақай шайқасы. Жоңғар басқыншылығына қарсы қазақ халқы Отан соғысының (1723-1730 жж.) жеңіспен аяқталуына Аңырақай шайқасы аса көрнекті роль атқарды. Ол туралы қазақтардың дәстүрлі ауыз әдебиетінде айтылады, сондай-ақ оған М.Тынышбаевтың еңбегі[2] және басқа да бірқатар жанама деректер арналған. 1730 жылы көктемде Балқаш көлінің маңында қазақ пен жоңғарлардың арасында тағы бір қатты қырғын соғыс басталды. Аңырақай шайқасының ұрыс қимылдары болған алқап 200 километрдей жерді алып жатты. Оны ғасыр шайқасы деуге болады. Аңырақай шайқасы далалық Қазақстанның және Қазақстан Оңтүстігінің таулы әрі шөлейт аудандарының шекарасында өткен. Мұндай жер кездей соқ таңдап алынбаған. Шайқас өтетін жер дұшпанды талқандау жөніндегі ойдың жалпы айла-тәсіліне орайласады,ол жеңіліс тапқан жағдайда Іле өзенінің басына дейін тоқтаусыз шегінуге мүмкіндік береді. Балқаштың Солтүстік батыс жағында өзенінің өзі жағынан жел өткізбейтін Шу-Іле таулары созылып жатыр. Жел сондай-ақ Қызылқұммен Мойынқұм жағынан да соғады. Аңырақайдағы шайқасқа Әбілқайыр хан басшылық етті. Нақ осы шайқас оның саяси қызметінің шарықтау шыңы болды. Шайқасқа барлық үш жүздің жасақтары қатысты. Бұл шайқаста батырлардың бойын ерлік, қайсарлық, өздерінің жеңісіне деген мызғымас сенім биледі. Шайқас жекпе- жектен басталды.
10 слайд
10 слайд