Қанықпаған көмірсутектер

1 слайд
Астрахан № 1 орта мектеб і. • • Ашық сабақ • Химия пәні мұғалімі: • • Нуралиева Дилдаш Култаевна • 9 «А»- сынып

1 слайд

2 слайд

2 слайд

3 слайд
• Құрамындағы көміртек атомдары еселі байланыстар (қос және үш) арқылы жалғасқан қанықпаған көмірсутектерді қарастырамыз. Қанықпаған көмірсутектердің үш түрі болады. Олардың қарапайым өкілдері: этилен, бутадиен, ацетилен . Қанықпаған қосылыстар көмірсутектер арасында кең тараған, практикалық маңызы зор топты құрайды. Қаныққан көмірсутектер қатарының метаннан басталатыны тәрізді, қанықпаған көмірсутектері үлкен тобының қарапайым өкілі этилен болып табылады.

3 слайд

4 слайд
• Этиленнің (этеннің) С 2 Н 4 құрамында бір қос байланыс бар. Этиленнің құрылымдық формуласы: СН 2 = СН 2 . • Этилен молекуласының құрылысын шарөзекті модельмен бейнелеуге болады. Этилен молекуласында әр көміртек атомы екі сутек атомдарымен дара байланыстармен байланысады және өзара қос байланыс арқылы жалғасады.

4 слайд

5 слайд
• Химиялық белсенді болғандықтан қанықпаған көмірсутектер таза күйінде табиғатта өте сирек кездеседі. Этилен қатарының көмірсутектерін жоғары температурада сутек бөле отырып, алкандарды айыру арқылы алады. Мысалы, этаннан этилен алуды қарастырайық: С 2 Н 6 → С 2 Н 4 + Н 2 • Сутек бөліне жүретін айырылу реакциялары дегидрлену реакциялары деп аталады . • Физикалық қасиеттері • Этилен — түссіз, иісі жоққа тән, ауадан аздап жеңілдеу, суда нашар еритін, жанғыш газ.

5 слайд

6 слайд
• 1. Құрамы метан сияқты көміртек пен сутектен тұратындықтан этиленнің жануы нәтижесінде де су мен көміртек (IV) оксиді түзіледі. Этилен ауада жарқыраған жалын шығарып жанады: С 2 Н 4 + 3О 2 → 2СО 3 + 2Н 2 О • 2. Қанықпаған көмірсутектерге қосылу реакциялары тән. Құрамында қанықпаған қос байланыс болғандықтан, этилен қосылу реакцияларына оңай түсіп, атомдарды және атом топтарын қосып алады. Реакция нәтижесінде этан немесе оның туындылары түзіледі және көмірсутек молекуласындағы қос байланыстың біреуі оңай үзіліп, дара байланыс қалады. • а) Өршіткі ( никель , платина ) қатысында этилен сутекті қосып алып этанға айналады: Немесе осы реакцияны ықшамдап жазсақ: • С 2 Н 4 + Н 2 → С 2 Н 6 • Сутек қосыла жүретін, реакция гидрлену реакциясы деп аталады . • ә) Этилен галогендерді қосып алады. Ол броммен әрекеттескенде бромның қызыл қоңыр түсі жойылып, түссіз дибромэтан түзіледі: • СН 2 = СН 2 + Вr 2 → ВrСН 2 — СН 2 Вr • немесе • С 2 Н 4 + Вr 2 → С 2 Н 4 Вr 2 (дибромэтан) • Бұл этиленнің сапалық реакциясы , бромның түссізденуі бойынша этиленнің бар-жоғын анықтауға болады. • Этиленге хлор қосып, дихлорэтан С 2 Н 4 Cl 2 алуға да болады.

6 слайд

7 слайд
• Этиленнің жеміс-жидектердің пісуін тездететін ерекше қасиеті бар. Алмұрт, қызанақ, қауын, лимон сияқты ауылшаруашылық өнімдерін шала піскен күйінде жинап алып, жабық қойма ауасына этилен жібереді. Осылай алынған өнімдер сақтағанда бұзылмайды. • Этиленнен тұрмыс пен техникаға аса қажетті полиэтилен, этил спирті, хлорэтан, дихлорэтан, т.б. заттар алынады. • Полиэтилен — диэлектрик , сондықтан оқшаулағыш материал ретінде электротехникада қолданылады. Су мен газды өткізбейтін болғандықтан, полиэтилен тағамдық, өнімдер мен әр түрлі бұйымдарды орап сақтауға және үлпек қабыршықтар мен құбырлар жасауда қолданылады. Сонымен қатар жылыжайлар мен саяжайларда шынының орнына кеңінен пайдаланылады. • Этил спирті медицинада, тамақ, химия өнеркәсіптерінде кеңінен пайдаланылатын зат. Одан көксағыз ( каучук ), резеңке, т.б. заттар алынады. Этилен қатарындағы көмірсутектер химиялық активтігі жоғары болғандықтан, көптеген органикалық заттар синтезі үшін бағалы шикізат болып табылады, сондықтан олар жанармай ретінде қолданылмайды. Органикалық заттар алуға әсіресе этилен кеңінен пайдалынады. Дихлорэтан – нашар тұтанатын, ұшқыш сұйықтық. Көптеген органикалық заттар жақсы еритін болғандықтан, ол нымды(смоланы) еріту үшін, тоқыма материадарын тазарту т.б. үшін қолданылады. Дихлорэтан ағзаға әсер етуші зат ретінде, ауыл шаруашылығында астық қоймаларын тазарту үшін және жүзімнің филликсерасымен күресу үшін қолданылады. Шайырларды ерітуде, текстил материалдарын тазартуда пайдаланылады. • Хлорэтанның тез буланып кетіп, орнын қатты суытатын қасиеті бар. Осы қасиетіне байланысты хлорэтан медицинада жеңіл операциялар жасаған кезде пайдаланылады. • Этанол( этил спирті) өндіру этиленнің суды қосып алуына да негізделген, ал этил спирті көп мөлшерде синтездік каучук алу үшін жұмсалады. Этилен мен пропиленнің полимерленуі арқылы техникада және тұрмыста кеңінен тамаша кеңінен қолданылатын полиэтилен және полипорпилен алады. Және жеміс-жидектердің(қызан, алмұрт, қауын, лимон, т.б.) пісуін тездететін этиленнің тамаша қасиеті де іс жүзінде қолданыла бастады.

7 слайд

8 слайд
• Ацетилен ,(латынша acetum — сірке және грек. nyle — ағаш , орман , зат), CH—CH — түссіз газ, қайнау температурасы — 83,8 °С, тығыздығы 1,0896 г/л. Оны 1836 жылы ағылшын химигі Э. Дэви ашқан, 1862 жылы француз -электрондар бұлтының қатысуы арқылы әр түрлі элементтермен комплекстер құрайды. Ацетиленге қосылу реакциясы тән. Ол екі сатыда жүреді: алдымен этилен, одан кейін алкан туындылары түзіледі. Ацетиленді галогендеу реакциясы тетрахлорэтилен, трихлорэтилен, винилхлорид т.б. галогенді туындылар өндіруде қолданылады. Ацетилен әр түрлі катализаторлар көмегімен сумен әрекеттесіп сірке алдегидін түзеді.

8 слайд

9 слайд
Химиялық қасиеттері Ацетиленнің метаннан және этиленнен айырмашылығы – ол күйелі жалын шығарып жанады. Ацетиленнің қанықпаған қосылыс екенін анықтау үшін ацетилен толтырылған цилиндрге калий пермаганаты ерітіндісін құямыз. Ерітінді тез түссізденеді. Сөйтіп, этилен сияқты, ацетилен де оңай тотығады.

9 слайд

10 слайд
Молекуласында үш байланысы бар көмірсутектерден ең көп қолданылатыны – ацетилен. Осыдан аз – ақ бұрын ацетилен металл пісіру және кесу үшін жанғыш зат ретінде ғана пайдаланылатын. Қазір ол әр түрлі органикалық қосылыстарды синтездеу үшін көбірек қолданылады.

10 слайд

11 слайд
• Алкадиендер — құрамында екі қос байланысы бар, жалпы формуласы С n Н 2n-2 болатын қанықпаған көмірсутектер. • Алкадиендердің құрылысы • Алкадиендердің құрылысын бутадиен-1,3-тің мысалында қарастырайық. Зерттеулердің нәтижесінде , бутадиен-1,3-тің молекуласындағы барлық атомдардың бір жазықтықта жататыны белгілі болды. С 1 мен С 2 және С 3 пен С 4 көміртектердің арасындағы қос байланыстар этиленнің қос байланысынан (0,134 нм) гөрі ұзындау (0,136 нм), ал ортадағы дара байланыстың ұзындығы алкандардың дара байланысынан (0,154 нм) гөрі қысқалау (0,146 нм) болатыны анықталды.

11 слайд

12 слайд
• Лебедев Сергей Васильевич (1874-1934) Орыс химигі, академик. Негізгі ғылыми жұмыстары қанықпаған көмірсутектердің полимерлену, изомерлену, гидрогендену реакцияларын зерттеуге арналған. Мырыш-алюминий араласқан катализатор қатысында этил спиртін дегидрогендеп және дегидратациялап бутадиенді өнеркәсіпте алу жолын тапты. Металл натрий қатысында бутадиен-1,3- ті полимерлеп, синтездік каучук (1928 жылы) алды. Каучуктан резеңке және резеңкеден жасалған бұйымдар алу әдісін ашты (1930 жылы). Дүние жүзінде алғаш рет бұрынғы КСРО-да 1932 жылы Лебедев тәсілі бойынша синтездік каучук өнеркәсіпте өндіріле бастады.

12 слайд

13 слайд
• Дивинил (бутадиен-1,3) Н 2 С = СН — СН = СН 2 өзіне тән өткір иісі бар түссіз газ. Мұнайды өңдегенде түзіледі және табиғи газ құрамындағы бутан мен бутиленді катализдік дегидрлеп алады. Синтездік каучуктар (бутадиен, бутадиен-стирол, бутадиен-нитрил) латекс , пластмасса, т.б. заттар өндірісінің маңызды мономерлерінің бірі.

13 слайд

14 слайд
Қанықпаған көмірсутектердің қарапайым өкілдері: этилен,ацетилен,бутадиен Сутек бөліне жүретін айырылу реакциялары реакциялары ...деп аталады. дегидрлену құрамында екі қос байланысы бар, жалпы формуласы С n Н 2n-2 болатын қанықпаған көмірсутектер. алкадиендерОны 1836 жылы ағылшын химигі Э. Дэви ашқан. ацетилен түссіз, иісі жоққа тән, ауадан аздап жеңілдеу, суда нашар еритін, жанғыш газ. Этилен

14 слайд

15 слайд
құрамында бір қос байланыс бар құрамында екі қос байланысы бар, жалпы формуласы С n Н 2n-2 болатын қанықпаған көмірсутектер.түссіз газ, қайнау температурасы — 83,8 °С, тығыздығы 1,0896 г/л. диэлектрик, сондықтан оқшаулағыш материал ретінде электротехникада қолданылады Сутек қосыла жүретін, реакция ... деп аталады. Полиэтилен Ацетилен гидрлену реакциясы Алкадиендер Этилен

15 слайд

16 слайд
Орындаған:Кәрібай Ғ Тексерген:Райымбаева М

16 слайд