Қазақ есебі

1 слайд
Қазақ есебі Ұлттық қазынамыздың бірі – қазақтың байырғы қара есептері. Яғни, қазақ халқының байырғы көне есептерінен ұлтқа тән ерте замандағы тұрмыс- салты, әлеуметтік өмірі мен мәдениеті және де басқа сипаттары туралы аса құнды ақпараттар алуға болады. Асқа келген адам қанша? Ертеде қазақ даласында шағын ас беріліпті. Даяшылар асқа жиналған халықты санап көрсе, тура 100 адам екен. Содан қызметшілер әр адамға бір- бір табақ ас тартуды жоспарлап, осылай атқарғалы жатқаны туралы ас иесі ақсақалға хабар беріпті. Оқиғаға қаныққан ас иесі: «Олай жасамаңдар, асқа келген әр төреге төрт табақ, әр қожаға қос табақ, төрт қараға бір табақ тартылсын», депті. Сөйтіп табақ ас иесінің айтуы бойынша тартылған екен, ешқандай табақ та, адам да артылып, не кем қалмай дәл болыпты. Ендеше, асқа қанша төре, қанша қожа және қанша қарапайым адам қатысты? 

1 слайд

2 слайд
Сарбаз қанша шақырым жол жүрді? Ертеде жаугершілік заманда Бөгенбай батырдан тапсырма алған барлаушы сарбаз Бөкең жасағы орналасқан тұстан 50 шақырым қашықта сағатына бес шақырым жылдамдықпен келе жатқан жау әскерін мұқият барлап алады да, өз әскеріне жасырын шауып келіп, жау тура ­лы өзі көрген ақпарды жеткізіп, қайтадан жау жаққа ат ауыстырып қайта оралады. Тасалау жерге тұра қалып, қасынан өтіп бара жатқан жаудың әскер саны қанша, қарулары қандай, аттары тың ба, шеріктері жиыңқы, әлде шұбыртпалы ма, тағы сол сияқты сипаттарды аңғарып, көргенін қолбасшыға жеткізе салып, тағы да ат ауыстырып қайтадан жау жаққа оралады. Барлық мәліметті толық ­тай алған Бөгенбай әскері шайқасқа сақадай сай дайын ­далып, өзінен екі есе көп жауға тұтқиылдан шабуыл жасап, жеңіске жетеді. Егер де барлаушы сарбаздың жылдам ­дығы сағатына 60 шақырым болса, онда ол бас-аяғы қанша шақырым жолды тоқтаусыз шауып өтті? Құтты қазықтар есебі Бір қарияның ер жеткен үш ұлы болыпты. Қартайған шағында малын балаларына еншіге бөліп бергісі келіп, он екі жерге қаз қатарқазық қағады да, бірінші қазыққа бір қой, екіншісіне екі қой, үшіншісіне – үш қой, осы ретпен ең соңғы он екінші қазыққа он екі қой байлайды. -Ал, балаларым мына қазықтардың бәрі құтты. Осындай байланған қойларды үшеуін тең бөліп алыңдар, - дейді ол балаларына. -Қазықтардағы қойлар саны бірдей емес қой сонда қалай тең бөліп аламыз? – деп қалды үлкен ұлы. -Әрқайсысының төрт қазықтағы қойды ағытып алсаңдар, еншілерің тепе-тең болады – дейді қария.

2 слайд

3 слайд
Абыз және қырық қарақшы Талас өзенінің бойында Дөңгелек саз деген жерге елге әйгілі егде тартқан зергер қоныс теуіпті. Есепке жүйріктігіне, болжам ­паз­дығына қарап халық оны Абыз деп атапты. Бір күні оның үйіне қырық қарақшы келіп: – Сенде тай тұяғындай сом алтын бар екен, соны алу ­ға келдік, – дейді қарақшы­лар­дың басшысы. Сонда Абыз аспай-саспай, жайдары түрмен: – Жұдырықтай алтыным бар екені рас, бірақ сендер қырық адам екенсіңдер, бә ­ріңе бөлгенде ол түк те болмайды. Сондықтан кім болса да біреуің ғана алыңдар. – Сонда ол кім болмақ? – деп сұрайды карақшылар.  – Бәрің көк шалғынға дөңгеленіп отырыңдар. Қатар ­ларыңа қырық бірінші болып мен де отырайын. Одан соң іштеріңдегі біреуіңнен бастап оңнан солға қарай бір, екі, үш, ... деп санай бастаймын. Кімде-кім оныншы болып шықса, сол алтыннан күдер үзсін. Қарақшылар Абыздың ұсынысына таңдана, қызыға қарайды да, бір ауыздан қа ­ былдап, бәрі алқақотан дөң ­геленіп отырады. Оларға алтын иесі де қосылады. Со­дан соң ол оң жағындағы «пәлен» адамды бір деп санап, оныншы адамды орнынан тұрғызды. Одан әрі тағы да бір, екі деп санап келеді де тағы да бір оныншы адамды қатардан шығарады. Сол тәртіппен соңына дейін айнал ­дырып санағанда Абыз­дың өзі ғана қалады. Сонда Абыз санауды қалай жүргізген және өзінен бастағанда нешін ­ші адамды «бір» деп санаған?

3 слайд

4 слайд
«Әр түліктен нешеден?» Жеті жасар баласын есепке үйреткісі келген әкесі бір күні: -Енді жеті жылда түйеміз екі есе, жылқымыз үш, сиырымыз төрт, қойымыз бес есе көбейсе, онда бәрін қосқандағы саны сенің қазіргі жасыңнан есе көп болады екен, - деді. -Ол кезде біздің үйдегі жылқының, түйенің, сиырдың, қойдың әрқайсысы қаншадан болады – деп баласы әкесіне қарайды. Оны білу қиын емес шешуін өзін тап деп әкесі баласын ойландырып тастады. Көп өтпей- ақ бала өз сұрағының жауабын айтады. Бұл үйдің түйесінің, жылқысының, сиырының, қойының саны қанша?

4 слайд