Қазақстандағы су ресурстарының ластануы

1 слайд
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЖОҒАРҒЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ БІЛІМ МИНИСТРІЛІГІ Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университет Жаратылыстану және география институты ТАҚЫРЫБЫ:ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СУ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЛАСТАНУЫ Алматы,2024 Орындаған:Палтуева Т,Шәріпхан А,Нұрболат С,Жахан А,Аманғали М,Бахытжанұлы Н Тексерген:Қалдыбаева Ж.Б

1 слайд

2 слайд
ЖОСПАРЫ 01 02 03 05 06 07 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СУ РЕСУРСТАР ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СУ РЕСУРСТАРЫНЫҢ ЛАСТАНУЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СУ РЕСУРСТАРЫН САҚТАУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ БІЗ НЕ ІСТЕЙ АЛАМЫЗ ҚОРЫТЫНДЫ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

2 слайд

3 слайд
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СУ РЕСУРСТАР Қазақстанның су ресурстары өзендер мен көлдердің ағындарына өте тәуелді. Қазақстан Республикасы географиялық орналасуына байланысты су ресурстарының тапшылығына ұшырайды. Қазақстан Республикасының үлестік сумен қамтамасыз етілуі жылына 37 мың м³/км² немесе бір адамға 6 мың м³ құрайды. Қазақстанның үлкен аумағы мұхитқа шыға алмайтын ішкі көлдердің эндорейлік бассейндеріне жатады. Атмосфералық жауын- шашын таулы аймақтарды қоспағанда, шамалы.

3 слайд

4 слайд
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СУ РЕСУРСТАРДЫҢ ЛАСТАНУЫ Еуразияның орталығында орналасқан және өзендер мен көлдердің кең желісі бар Қазақстан осы су ресурстарының ластануының күрделі проблемаларына тап болды. Өзендер мен көлдердің ластануы су экожүйелерінің экологиялық жағдайы мен биоәртүрлілігіне, сондай-ақ халықтың денсаулығы мен өмір сүру сапасына кері әсерін тигізеді. Бұл презентацияда Қазақстандағы өзендер мен көлдердің ластануының негізгі себептерін қарастырады, сонымен қатар бұл мәселені шешудің перспективалық жолдарын ұсынады. Қазгидромет ауа мен судың сапасы туралы ақпараты бар интерактивті онлайн карталарды әзірледі. Қазір 45 елді мекендегі жағдай бақылауда. http://ecodata.kz:3838/app_dem_water_visual_kz /

4 слайд

5 слайд
ҚАЗАҚСТАНҒА ЕҢ ЛАС ӨЗЕНДЕР РЕСЕЙ МЕН ҚЫРҒЫЗСТАННАН ҚҰЯДЫ Қазақстан аумағы арқылы өтетін трансшекаралық өзендердің көпшілігін отандық экологтар ластанған деп бағалайды. Елдің өзендері мен ірі су жолдарында не ашылмаған. Химиялық қосылыстардың тізімі үлкен – табиғи радионуклидтерден улы мышьяк қосылыстары мен қауіпті алты валентті хромға дейін. Бұл туралы «Қазгидромет» РМК-ның 2022 жылға арналған жылдық есебінде белгілі болды, деп хабарлайды Energyprom.kz. 2022 жылдың аяғында жер үсті сулары ең таза өзендерге Ертіс пен оның саласы Қытайдан келетін Қара Ертіс кірді. 27 нысан екінші, үшінші және төртінші сапа класына жатады. Олардағы су мінсіз таза болмаса да, оны арнайы дайындықтан кейін де ішуге болады. Әр сынып үшін тазалау деңгейі әртүрлі - қарапайымнан тереңге дейін. Бұл кластарға Қазақстанның оңтүстік және оңтүстік-шығыс бөліктеріндегі негізгі өзендер мен олардың салалары жатады.

5 слайд

6 слайд
Балқаш экологиясы – Балқаш көлі алабындағы табиғи ресурстарды (әсіресе, су қорларын) тиімсіз пайдаланудың нәтижесінде Қазақстанның оңтүстік-шығыс аймағында 20 ғасырдың аяғында қалыптасқан табиғи, әлеуметтік және экономикалық жағдай. Оны негізгі 2 себеп тудырды. Ішкі себеп – Қапшағай су электр стансасының салынуына байланысты (1970) Іле өзені арнасының бөгелуі. Оған дейін Балқаш көлінің экологиялық тепе-теңдігін көлге құятын өзендер суы мен көл айдынынан буланған ылғал мөлшерінің тұрақтылығы қамтамасыз ететін. Жыл сайын көл алабындағы 15,0 км³ су қорының 11,9 км³-і (80%) Іле өз-мен келсе, қалған 3,0 км³ су көлдің батыс бөлігінен шығыс бөлігіне ығысады БАЛҚАШТЫҢ ЛАСТАНУЫ 1) Ауыл шаруашылығында жерді улы химикаттармен тыңайтудан қалған қалдық сулардың қайта келіп өзендерге, көлдерге құюы. Бұл әсіресе, күріш егістіктерінде, мақта плантацияларында молынан кездеседі. 2) Кен орындарын пайдаланудан болатын өндіріс қалдықтарын; 3) Ағаш материалдарын дайындауға, өндегендегі және су жолдарымен тасымалдағандағы ағаш қалдықтары; 4) Су және темір жолдарының лас қалдықтары; 5) Техникалық өсімдіктерді алғашқы өндеудің қалдықтары.

6 слайд

7 слайд
КАСПИЙДІҢ ЛАСТАНУЫ Каспий теңізінің экологиялық проблемалары оның деңгейінің мерзімді өзгеруімен байланысты. 1978-1995 жж теңіз деңгейі трансгрессия кезеңіне енді және судың біртіндеп көтерілуінің (2,5 м) нәтижесінде жағалау аймағын су басты. Осыдан 10-15 жыл бұрын еліміздің оңтүстігінде орналасқан Лэнкаран-Астара аймағында осы табиғи апат салдарынан бірқатар елді мекендер мен шаруашылық салалары қирап қалды. Қазақстанда 1200-ге жуық мұнай ұңғымасы су астында қалды. Каспий теңізі үшін ең қауіпті ластаушы көзі көмірсутектер, органикалық хлор және ауыр металдарды қамтитын зиянды химиялық заттардан тұратын шығарындылар болып табылады. Теңізге жіберілетін аралас мұнай өнімдерінің көлемі нормадан 8 есеге, ал фенолдар мен ауыр металдар 3 еседен астамға артық. Бір тонна шикі мұнай теңіздің 12 шаршы метр аумағын ластайды. км, соның салдарынан бассейннің биологиялық тепе-теңдігі мен тепе- теңдігі бұзылады

7 слайд

8 слайд
Бұл мәселелерді шешу үшін су сапасына мониторинг жүргізу, ағынды суларды тазартудың заманауи әдістерін енгізу, су ресурстарын тұрақты пайдалану жоспарларын әзірлеу және Есіл өзені мен оның қоршаған ортасын сақтау бойынша ақпараттық науқандар жүргізу қажет. ЕСІЛ ӨЗЕНІ Қазақстанда орналасқан Есіл өзені бірқатар экологиялық мәселелерге тап болып отыр. Мұнда олардың кейбіреулері бар: 1. Судың ластануы: Есіл өзеніндегі судың сапасына бірнеше ластаушы көздер әсер етеді. Бұл өнеркәсіптік шығарындыларға, тазартылмаған ағынды суларға және пестицидтер мен тыңайтқыштар сияқты ауылшаруашылық ластаушыларына байланысты болуы мүмкін. 2. Биоәртүрліліктің тозуы: Табиғи ортаның өзгеруі және судың ластануы Есіл өзеніндегі тірі организмдердің алуан түрлілігіне әсер етеді. Бұл балықтардың, құстардың және басқа да судағы тіршілік иелерінің популяциясының азаюына, сондай-ақ тіршілік ету ортасының жоғалуына әкелуі мүмкін. 3. Табиғи ресурстарды заңсыз өндіру: өзен арнасынан құм, қиыршық тас және басқа да табиғи ресурстарды заңсыз алу Есіл өзенінің экожүйесінің жағалау эрозиясына және деградациясына әкелуі мүмкін.

8 слайд

9 слайд
Сырдарияның облыс экономикасында, әсіресе ауыл шаруашылығында маңызы ерекше. Соңғы онжылдықта өзендегі су өзінің табиғи құнарлы қасиеттерін жоғалтты. Тоқтатылған бөлшектердің орнына жасанды ингредиенттер пайда болды, олардың көпшілігі улы. Құрамында пестицидтер мен минералды тұздары жоғары ауыл шаруашылығы алқаптарынан коллекторлық және дренаждық суларды төгу су сапасына айтарлықтай әсер етеді. Қызылорда облысының аумағына Өзеннің жоғарғы ағысында су сапасы. Сырдарияға Өзбекстан мен Тәжікстан кәсіпорындарының ағынды сулары әсер етеді.Оңтүстік Қазақстан облысының шегінде Шардария су қоймасынан Сырдария өзеніне құрамында пестицидтері бар жоғары минералданған коллекторлық-дренажды сулар құйылады. Шардария су қоймасы мен Сырдария өзенінің пестицидтермен үнемі фондық ластануына байланысты олардың планктондарда, бентостарда, балықтарда қарқынды жиналуы байқалады. Оның үстіне бұл заттардың су организмдерінің ұлпалары мен органдарындағы концентрациясы әрбір трофикалық кезеңде орта есеппен бір-екі ретке жоғары болады. СЫРДАРИЯ ӨЗЕҢІ

9 слайд

10 слайд
Сонау 1960 жылдары ауданы 70 мың шаршы шақырымға жуықтаған Арал көлемі жағынан әлемдегі 4-ші көл (Каспий теңізі, Солтүстік Америкадағы Жоғарғы көл және Африкадағы Виктория көлінен кейін – ред.) саналған еді. Теңізге Сырдария мен Әмудария өзендері келіп құйылатын. Қазақстан мен Өзбекстан аралығындағы ағынсыз тұзды су қоймасы кезінде ұзынынан 430 шақырым, енінен 234 шақырым аумақта толқып жатты. Теңізде балықтың 34 түрі тіршілік етіп, 24-і ауланатын. Қазақстандық та, өзбекстандық та жағалауда бірнеше балық зауыты мен кеме кәсіпорындары жұмыс істеді. АРАЛ ТЕҢІЗІ

10 слайд

11 слайд
Арал теңізінің экологиялық апаты саны: Теңіз бетінің ауданы ¾-ға қысқарды. Судың көлемі 90%-ға азайды. Судың орташа тұздылығы мен минералдануы 10‰-ден 200‰-ге дейін өсті. Жағалау сызығы 100–150 км-ге шегінді. Аралқұм құмды-тұзды шөлінің (Арал теңізінің табаны) ауданы қазірдің өзінде шамамен 38 000 км2 құрайды және ұлғаюын жалғастыруда. Арал теңізінде тайыздану алдында балықтың 34 түрі мекендеген. Қазір балықтар тек Кіші Аралда аз мөлшерде кездеседі, ал Үлкенде мүлдем жоқ. Арал теңізінің құрғауы антропогендік факторлардың әсерінен 85% құрайды. Арал теңізінің құрғауы бүкіл Орталық Азия аймағының климатына қатты әсер етті: жаз ыстық және құрғақ болды, ал қыс суық және болжаусыз болды. Ашық теңіз түбінен желдер көптеген шақырымдарға көп мөлшерде тұзды шаңды тасымалдайды, бұл экологиялық жағдайды айтарлықтай нашарлатады. АРАЛ ТЕҢІЗІНІҢ ЖАҒДАЙЫ

11 слайд

12 слайд
Аралды түгелдей қалпына келтіру мүмкін емес. Бұл Әмудария мен Сырдариядан келетін судың жылдық ағынын қазіргі орташа 13 км3 салыстырғанда төрт есеге арттыруды талап етеді. Жалғыз мүмкін болатын шара судың 92% тұтынатын егістіктерді суаруды азайту болады. Алайда, Арал теңізі бассейніндегі бұрынғы кеңестік бес республиканың төртеуі (Қазақстаннан басқа) ауыл шаруашылығы жерлерін суаруды, негізінен өсіп келе жатқан халықты азықтандыру үшін ұлғайтуға ниетті. Мұндай жағдайда ылғал сүймейтін дақылдарға көшу, мысалы, мақтаны күздік бидаймен алмастыруға көмектесер еді, бірақ аймақтағы екі негізгі су тұтынушы ел – Өзбекстан мен Түркіменстан шетелге сату үшін мақта өсіруді жалғастырмақ ниетте. Қолданыстағы суару арналарын да айтарлықтай жақсартуға болар еді: олардың көпшілігі қарапайым траншеялар, олардың қабырғалары арқылы орасан көп су сіңіп, құмға түседі. Бүкіл ирригациялық жүйені жаңғырту жыл сайын шамамен 12 км3 суды үнемдеуге септігін тигізер еді, бірақ 16 миллиард АҚШ долларын құрайды.Әзірге Арал теңізі бассейніндегі елдерде бұған қаржы да, саяси ерік те жоқ. СОЛТҮСТІК КІШІ АРАЛҒА ҮМІТ

12 слайд

13 слайд
Ертіс өзенінің ластануы өзеннің экологиялық жағдайына және қоршаған ортаға әсер ететін күрделі мәселе болып табылады. Ластанудың негізгі көздеріне өндірістік ағынды сулар, ауыл шаруашылығы, тазартылмаған ағынды сулар, көліктерден және тұрмыстық қалдықтардан шығарындылар жатады. Ертіс өзенінің бассейні химия, мұнай өңдеу, машина жасау өнеркәсібі және түсті металлургия кәсіпорындары шығаратын сулармен көбірек ластанған.Бұл су қоймасының ең қатты ластануы (28,1 - 32,02%) хром, мырыш, мыс, стронций, және никель. ЕРТІСТІҢ ЛАСТАНУЫ

13 слайд

14 слайд
Алдын ала болжам бойынша, Қытай каналынан су алудың максималды мөлшері өзен суының жалпы көлемінің 10-11% құрайды, бұл Хельсинки келісімдерінде көзделген 12% -дан аз. Қара Ертістің орташа көп жылдық ағыны 9 км3, бірақ жылдық ағынның мөлшері айтарлықтай ауытқуларға ұшырайды. Суы мол жылдары көлемі 20% болса, суы аз жылдарда ол Қара Ертіс ағынының 50% және одан да көп мөлшерін құрауы мүмкін, бұл күрделі экологиялық және экономикалық мәселелерге әкелуі мүмкін. ҚЫТАЙДЫҢ ТЕРРИТОРИЯСЫНДАҒЫ ЕРТІСТІҢ ЖАҒДАЙЫ Ертіс өзенінің маңызды экологиялық проблемасы оның суын Қытайдың өнеркәсіптік және ирригациялық жүйелерге алуы болып табылады. 1999 жылдың басында ҚХР Қара Ертіс суын Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданындағы Қарамай мұнай кәсіпшіліктеріне ауыз сумен және өнеркәсіптік сумен қамтамасыз ету үшін бұру арнасының құрылысын бастады, жақында жаңа су қоймаларының салынғаны белгілі болды.

14 слайд

15 слайд
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СУ РЕСУРСТАРЫН САҚТАУДЫҢ ТИІМДІ ЖОЛДАРЫ 1. Ресурстарды саналы пайдалану: Табиғат пен су ресурстарын сақтаудың маңыздылығы, сонымен қатар ластану салдары туралы халықтың хабардарлығын арттыру. Суды тиімді пайдалануды және ластаушы заттардың шығарындыларын азайтуды ынталандыру. Қазақстандағы өзендер мен көлдердің ластану проблемасы мемлекет, қоғам және бизнес тарапынан кешенді көзқарас пен бірлескен күш-жігерді қажет етеді. Бұл мәселені шешуге көмектесетін бірнеше қадамдар: 2. Инфрақұрылымды дамыту: Ағынды суларды тазарту жүйесін дамытуға және онымен байланысты инфрақұрылымды салуға инвестиция салу қажет. Бұл ластанған сарқынды суларды өзен-көлдерге тікелей ағызудың алдын алады. 3. Заңнама және бақылау: Су ресурстарын қорғауға бағытталған заңнаманы күшейту. Экологиялық нормаларды қатаң сақтау және су объектілерінің жағдайына теріс әсер етуі мүмкін кәсіпорындардың қызметіне бақылау жасау. 4. Ынтымақтастық және серіктестік: Қоршаған ортаны және суды сақтау саласындағы тәжірибе мен ресурстарды алмасу үшін басқа елдермен және халықаралық ұйымдармен ынтымақтасу маңызды. 5. Баламалы энергия көздерін дамытуға жәрдемдесу: Күн және жел энергиясы сияқты жаңартылатын энергия көздерін пайдалану жобаларын қолдау. Бұл қоршаған ортаға теріс әсер ететін дәстүрлі энергия көздеріне тәуелділікті азайтуы мүмкін.

15 слайд

16 слайд
Қауіпсіз тазалау өнімдерін пайдаланыңыз. Фосфатты жуғыш заттар біздің су қоймаларымызда балдырлардың гүлденуін тудырады, бұл су өсімдіктері мен жануарлардың өліміне әкеледі. Тым көп сатып алмаңыз. Әрбір өнімді өндіру үшін судың айтарлықтай мө...

16 слайд