Құстарды зерттеу

1 слайд
М.Мирманов атындағы жалпы білім беретін мектебі “ Экосоқпақ” облыстық жас экологтар мен натуралистер сл ё ті. “Орнитология” зерттеушісі Ахқайыр Жұмасат.8-сынып. Жетекшісі:Насырова Қымбат. Биология пән мұғалімі

1 слайд

2 слайд
Мақсаты: •    Жергілікті жердегі құстардың түрлерін , тіршілігін бақылау, зерттеу және экологиялық сауатты мінез–құлық және табиғатқа саналы көзқарас қалыптастыру, ғылыми - зерттеу жұмыстарына қызығушылығымызды арттыру, қоршаған ортаны зерттеуде практикалық білімімізді дамыту

2 слайд

3 слайд
Құралдар Бинокль Қойын дәптер(  блокнот)6бақылау  күнделігі. Ручка  немесе  карандаш Құстар  туралы  атлас  кітап.(Птицы.Ковшарь)   Анықтағыш  оқулықтар.

3 слайд

4 слайд
“ Бірлік” тобы

4 слайд

5 слайд
Құстарды бақылау

5 слайд

6 слайд
Құстарды анықтау

6 слайд

7 слайд
Құстарды бақылау

7 слайд

8 слайд

8 слайд

9 слайд
Ақбас тырна Тырналар отрядына жататын Ақбас тырна Батыс Қазақстан ,  Ақтөбе ,  Қостанай , АқмолаПавлодарҚарағанды,ШығысҚазақстанАлмат ыЖамбыл Қызылордаоблыстарындағы далалы және шөл- шөлейтті аймақтарды мекендейді. Басқа тырналар тұқымдасына қарағанда Ақбас тырнаның денесі кіші болып келеді. Шекесінде айдар тәрізді ұзын ақ қауырсындары бар. Қанатының ұзындығы  42 – 54 см , салм.  2 – 3 к г-дай. Басы, мойнының асты мен омырауы қара, ал басқа қауырсындарының түсі көкшіл сұр болады. Жұптасып, жерді аздап шұңқырлап, оған құрғақ шөп төсеп, ұя салады. Мекиені мен қоразы 1 – 2 жұмыртқаны 28 – 30 күндей кезектесіп басады. Ақбас тырна – жыл құсы. Солт.шығыс  Африка ,  Палестина ,  Ирак ,  Үндістан , Пәкістан ,  Бирма  жерлерінде қыстайды. Өсімдік дәнімен, бүршігімен және ұсақ жәндіктермен қоректенеді. Тың және тыңайған жерлерді игеру жылдары ұялау мекені тарылып, саны күрт төмендеді. Бірақ  1970  –  1980  жылы саны қайтадан көбейе бастады. Ақбас тырна қорғауға алынып,  Қазақстанның   «Қызыл кітабына»  енгізілген.

9 слайд

10 слайд
Бәбісек • Бәбісек, сасық көкек ( лат.   Upupa epops ) –  көкқарғатәрізділер  отрядына жататын  құс . • Қазақстанның  барлық жерінде дерлік кең таралған шөлді, далалы өңірде  өзен -көлге, т.б. су маңына жақын жерлерді мекендейді. Дене тұрқы 25 – 28 см, салм. 70 г-дай. Тұмсығы жіңішке, ұзын, желпуіш тәрізді жазылатын айдары бар. Түсі алабажақ болғанымен, өте тартымды, бүйіріндегі көлденең жолақтар бозғылт қара түспен алмасып,  бауыр  жағы қызғылт сары түсті болып келеді. Бәбісек жылқұсы, ақпанның  аяғы, наурыздың  басында ұшып келіп, тас арасына, үй  шатырына  ұялайды. Мекиені 3 – 12  жұмыртқасын  16 – 18 күн басады.  Балапандарын  аталығы жемдейді.  Қарашаның  басында жылы жаққа ұшып кетеді..  жәндіктермен  және олардың  дернәсілдерімен  қоректенеді. Етінің жағымсыз иісі бар. «Сасық көкек» деп аталуы осыған байланысты болу керек.

10 слайд

11 слайд
Кәдімгі көкек • Кәдімгі көкек  ( лат.   Cuculus canorus ) -  Көкектәрізділер  отрядының  Көкектер  тұқымдасына жататын құс. • Кәдімгі көкектің денесі өте үлкен болмаса да (бар болғаны 100 грамм шамасында) ұзын құйрығы және жабын қауырсындарының тығыздығынан едәуір ірі болып көрінеді. Көкектің реңі (бүкіл жабын қауырсының сұр реңкі және көлденең жолақты дәл сондай құйрығы болғандықтан) қырғиға ұқсас болады да, ұсақ торғайларды үркітеді. Аналықтары және көкектер жабын қауырсындарының реңкі көбінесе қызыл-сары болып келеді. Аналығы тамылжыта бүлкілдетіп, қарқылдаған дауысы шығады. • Ұя салмайды, құстың бұл түріне ұяшыл масылдық қасиеті тән. Әрбір аналықтың маманданған шағын торты түрлері бар - аналықтар ұя иесі жұмыртқасының мөлшері және реңіне ұқсас жұмыртқа туады. Көкек ұя иесінің жұмыртқа салуға даярлаған немесе жұмыртқасы бар ұясын тауып алып, оған өз жұмыртқасын салады.

11 слайд

12 слайд
Аққұтан • Кіші аққұтан  ( лат.   Egretta garzetta ) –  ескекаяқты құстар  отряды,  құтандар  тұқымдасына жататын  құс . • Негізінен  Еуропаның  оң түстік бөлігін, Солтүстік  Кавказды ,  Еділ  өзенінің төменгі сағасын,  Азияның  оң түстігін мекендейді.  Жерорта теңізінде  қыстайды. Қазақстанда  Каспий  теңізінің сол түстігінде Еділ мен  Жайық  өзендерінің аралығында кездеседі. Дене тұрқы 62 см, қанатының ұзындығы 32 см, қанатын жайғанда ұзындығы 110 см, құйрығының ұзындығы 32 см. Қауырсынының бәрі ақ түсті. Көзі сары, тұмсығы, аяғы қара, аяғындағы буындары жасыл-сарғыш түсті болады. Жыл құсы. Мамыр айында ағаш басына  ұя  жасап, оған 4 – 6 жұмыртқа салады. Балапандары маусымның басында пайда болып, шілденің басында ұядан ұшып шығады. Кіші аққұтандар шоғыр (колония) құрып тіршілік етеді. Негізінен ұсақ балықтармен, кейде қосмекенділермен,  моллюскалармен ,  су жәндіктерімен  және ұсақ кеміргіштермен қоректенеді.

12 слайд

13 слайд
Қарлығаш • Қарлығаш ( лат. Hirrundinidae ) — торғайтәрізділер отряды, әнші торғайлар тобының тұқымдасы. Арктика мен Антарктидадан басқа аймақтарда кеңінен таралған, 20 туысқа бірігетін 79 түрі бар. Қазақстанда 5 түрі (жар қарлығашы, құз Қарлығашы, қосреңді Қарлығаш, секпілтөс Қарлығаш, кент Қарлығашы) кездеседі. • Қарлығаштың тұмсығы қысқа, тұмсығының түбі кең, езулерінің арасы алшақ. Қанаттары жіңішке әрі ұзын.. Саусақтары қысқа, әрі әлсіз, жерде жүруі ебедейсіз. Қ-тың қауырсыны тығыз, жотасы қара түсті жылтыр.Дене тұрқы 9—23 см, салм. 10—60 г. • Қарлығаш өте жақсы ұшады, тіршілігінің көп уақытын ауада ұшып жүріп өткізеді. Су үстінен ұшып бара жатып-ақ су іше береді. Ұшып жүріп қорегін ұстап жейді. Қарлығаш ұясын саз балшықтан сілекейімен араластырып бекем етіп жартас қуыстарына, жағалаудағы жарға, үй ішіне, кейде ағаш басына да салады. Ұясы жарты ай немесе түбі кең, аузы тар құмыра пішінді.. Ашық ұядағы жұмыртқа қара теңбілді шұбар, жабық ұядағы жұмыртқа ақ түсті болады. Жылына 1, кейде 2 рет 3—7 жұмыртқа салып, балапан басып шығарады . 

13 слайд

14 слайд
Аққу • Аққулар  ( лат.   Cygnus ) —  қазтәрізділер  отряды,  үйрек  тұқымдасының жеке туысына жататын өте сымбатты  құстар . • Қазақстанда аққудың ( Cugnus) үш түрі:  сұңқылдақ аққу ,  сыбырлақ аққу ,  кіші аққу  кездеседі. • Мойны мен денесінің ұзындығы тең әрі иіліп келген. Денесі созылыңқы, басы онша үлкен емес, тұмсығы тік әрі жалпақтау келеді. Қысқа сирағы денесінің арт жағында орналасқан. Қауырсыны тығыз әрі үлпілдек мамықты шымқай ақ түсті (тек  Аустралия  мен  Тасманияда  кездесетін бір түрі ғана шымқай қара). Салмағы 5 – 10 кг, ең ірісі 13 кг-ға жетеді. Қанатының ұзындығы 150 – 180 см. Аққу – жұп құрып тіршілік етеді. Ұясына (су жағалауындағы өсімдіктердің арасындағы) 3 – 7-ге дейін жұмыртқа салады, оны көбіне аналығы басады. 29 – 40 күнде ширақ  балапандар  шығады,

14 слайд

15 слайд
Қарақұс • Қарақұс , немесе  ақиық ( лат.   Aquila heliaca ) —  бүркіт тұқымдасына  жататын  сұңқар  тәрізді құс.  Алматы облысының  аудандарын мекендейді. Қанатының ұзындығы 620 мм, салмағы 2-2,3 кг. Ересегінің түсі қара қоңыр, иығында ақ дағы бар. Балапан кезінде бірыңғай ақ болады. • Наурыз айында облыстың құмды-сексеуілді жерлеріне келіп, қазан айларында қиыр оңтүстікке оралады.  Сәуір  айында 1-3 жұмыртқа салып, оны кезектесіп 40-50 күн басады. Балапандары 65-70 күнде ұядан ұшады. Құмды, далалы жерлердің ұсақ жәңдіктерімен қоректенеді. Сиреп бара жатқандықтан  Қазақстанның " Қызыл кітабына "  енгізілген. • Қазақстанның  биік таулары мен ағашы және суы аз шөлді жерлерінен басқа барлық аймақтарында кең тараған. Әсіресе, жазықты және тау бөктерлеріндегі аудандарда жиі кездеседі. Мекені – шоғырлы және шағын қарағайлы ормандар, сексеуілді түлейлер, тоғайлар мен далалы, шөлейтті және шөлді жерлердегі ашық алаңдар. Қарақұстың қанатының ұзындығы 54 – 62 см, салм. 2,5 – 3,0 кг болатын ірі құс. Сыртқы пішіні бүркітке ұқсас, реңі қоңыр-қара, көзі сарғыш, не ашық қоңыр, тұмсығындағы балсірісі мен аяқтары сары түсті. 

15 слайд

16 слайд
Қасқалдақ • Қасқалдақ  ( лат.   Fulica atra ) [3]  —  тырнатәрізділер  отрядының  сутартарлар   тұқымдасына  жататын  құс . Дене тұрқы 40 см- дей. Басқа  құстардан  ерекшелігі - маңдайында ақ тері қатпары болады (аталуы осыдан).Аяғы қысқа, башайларында  жапырақ  тәрізді тері қатпарлары бар. Қанаттары  қысқа (19-23 см), ұшқанда  суды  қанаттарымен сабалап ауыр көтеріледі, ұзаққа ұша алмайды. Ересек құстардың бас, мойын және құйрықасты қауырсындарының түсі қара, арқасы жылтыр қара  сұр , бауыры жылтыр сұр. • Мекиенінің  салмағы 500-700 г, қоразы ірілеу, 600-900 г-дай болады. • Қауырсыны, мамығы сұр, қара, тек маңдайы ақ, сондықтан «қасқа», «қасқалдақ» деп аталған. Қорегі - әр түрлі  омыртқасыздар  (су  жәндіктері  мен олардың  дернәсілдері ,  моллюскілер ) мен су  өсімдіктерінің  жапырақтары, жасыл сабақтары,  тұқымдары , кейде майда  шабақтарды  да ұстайды.

16 слайд

17 слайд
Шағала • Шағалалар  ( лат.   Larus ) —  татреңтәрізділер  отряды, шағала тұқымдасына жататын  құс  туысы. Шағалалар жақсы ұшып, жүзеді, бірақ суға сүңги алмайды. Қанаттары ұзын, аяқтары қысқа, аяқ саусақтарының арасы жарғақты. Шоғыр құрып тіршілік ететін түрлері де бар. Ұясын жерге, шың басына, судағы жартасқа шөптен жасайды. Ірі  жәндіктермен ,  моллюскалармен ,  тышқан  тәрізді  кемірушілермен ,  балықтармен  қоректенеді. Қазақстанның  кез келген су алабында кездесетін 9 түрі бар. Шағалалардың ішіндегі ең ірілерінің бірі —  дуанбас . Ең майдасы —  кіші шағала  ( L. minutus ), оның денесінің ұзындығы 290 — 300 мм, құйрығы 85 — 95 мм, тұмсығы 21 — 25 мм, салм. 120 — 150 г, түсі сұр қоңыр. Түр тармағын құрмайды, жыл құсы. Ұясын республиканың солтүстік өңірлерінен бастап, оңтүстікте  Қамыс — Самар  комитетіне дейінгі аймақтарда салады. Ұясында 2 — 3 жұмыртқа болады, жылына бір рет балапан басып шығарады .

17 слайд

18 слайд
Шақшақай • Ақ шақшақай  ( лат.   Motacilla alba ) - шағын денелі (20-25 г), әдемі, жіңішке тұмсықты, ұзын құйрықты құс. Ақ шақшақайдың жоны - сұр және бауыры - ақ, төсі - қара, қара «телпегі» бар. Салындыдағы 5-6 ақшыл сұр жұмыртқаларды аналығы 12-14 күн басады. Балапандарды ата-енелері бірлесіп сонша уақытқа жуық қоректендіреді. Бұл шақшақай - тек қана Қазақстанның солтүстігі мен шығысында қоныстанады, негізінде орман және орманды дала өңірінің құсы.т балапан өргізіп үлгереді.  Қыркүйек және қазан айларында қыстау үшін Азияның оңтүстік өңірлеріне ұшып кетеді. Наурыз- сәуірде қайта оралады. Бұл кезде Қазақстан аумағының барлығынан ұшып өтеді, сондықтан барлық жерде кездесуі мүмкін.

18 слайд

19 слайд
Қорытынды • Табиғатқа саяхатымыз  өте   қызықты  болды.  Біз  ауыл   маңындағы,  ашық  даладағы,  су   маңындағы  құстармен  танысып,   тіршілігін  көріп,  аттарын  біліп   алдық.Қазіргі  ауылымның   экологиясы  мәз  емес.  Судың   тапшылығы,  елді  мекеннің  аптап   ыстығы  жеріміздегі  құстарға  да   оңай  соқпаған.  Жағасы  құс   базарына  айналып  жататын   шағын  көлшіктеріміз  мүлде   тартылып  қалған.  Аптап  ыстықта   оларға  пана  болатын  қамыстарда   өртеніп,  кейбіреулері   шаруашылыққа  жинап   алған,сондықтан  құстарыма  не   пана  жоқ,  қорегін  аулайтын  суда   жоқ. • Дегенмен  табиғатымызды   құстарсыз  елестету  мүмкін   емес.Ауылымның   теректеріндегі,  үй   маңайындағы  құстарды  бұдан   былай  ерекше  қорғауғу   алатын  боламын.  Оларға  жем   шашаып,  ұя  салып,  ұрпағына   қамқорлық  жасауға  көмегімді   көрсетемін.Себебі  құстар   біздің  достарымыз.  Біздер   құстарды  қорғауымыз  керек.   Бәріңді  қорғауға  шақырамын.

19 слайд