Қырықоба 2 қорғандар кешені. № 3 оба құрылымының ерекшелігі

1 слайд
Бұл көптеген обалар топтасқан зираттар алыбы Бөрлі ауданының батыс бөлігінде, ауданның Теректі ауданымен шектесетін шекарада жатыр. Обалар Орал – Бөрлі автокөлік жолының қос қапталында орналасқан. Қырық Оба ІІ қорымында әр түрлі көлемді 29 оба бар. Олар шығыстан батысқа қарай 5 шақырымдық тізбекпен орналасқан. Қорғандар көлемі 8 – ден 120 метрге дейін, ал биіктігі – 0,15 м – ден 7 м – ге дейін барады. Қырық Оба ІІ қорымының жалпы Қырық Оба ІІ қорымының жалпы сипаттамасысипаттамасы

1 слайд

2 слайд
Қорымды шартты түрде екі бөлікке бөліп қарастыруға болады: а) қорымның шығыс бөлігі, бір – біріне жақын орналасқан 8 обадан, б) қорымның батыс бөлігі, қашықтықтары 10 – нан 180 метрге дейін баратын 21 обадан тұрады.

2 слайд

3 слайд
№ № 3 оба құрылымының ерекшелігі3 оба құрылымының ерекшелігі Экспедиция жұмыстары барысында Қырық Оба ІІ қорымының №3 обасында қазба жұмыстары жүргізілді. Аталған обада археологиялық институт қызметкерлері 2006 жылдан бастап зерттеу жұмыстарын жүргізе бастаған. Обаның биіктігі 3 метр, диаметрі 70 метр, жартылай қазылған, айналасында орлар жоқ. Оба Орал – Ақсай трассасынан 300 метр жерде, Даниляколь елді мекенінен 5 шақырым жерде орналасқан. Аталған елді мекеннен басқа жақын маңайда «Шұғыла» атты жеке шаруашылық қожалығы орналасқан.

3 слайд

4 слайд
Қорған 4 (төрт) секторға бөлініп қазылды. Қазба жұмыстарын жүргізу барысында қорған конструкциясы немесе құрылысының өте қызықты және күрделі екендігін байқадық. Обаның негізін оның орта тұсынан табылған орталық жерлеу құрады. Орталық жерлеудің өзін шартты түрде екі бөлікке бөлуге болады. Оның бірінші бөлігіне жерленген адамның күнделікті өмірде пайдаланған құрал – саймандары көмілсе, екінші шағын бөлігіне адамның өзі жерленген. Жерленген адамның шамамен алғандағы орташа жасы 40-45, жынысы ер болған. Оның ер болғандығына жанынан табылған «ақинақ» дәлел болады. Орталық жерлеудің көлемі 6х3 метр. Жерлеуден 0,5 метр қашықтықта қосарланған жылқылар табылды. Жылқылардан төменірек обаны айналдыра вал жасалғаны толықтай дәлелденді

4 слайд

5 слайд
1- орталық жерлеу (адамның сүйектері табылды) 2- құрбандыққа шалынған жылқылар мен ат әбзелдері (2 қосарлана жатқызылып жерленген) 3- вал (қамыспен жабылған, қалыңдығы 5-6 см) 4- темір ақинақ табылды (ақинақтың сабы көбелектің қанаты үлгісінде жасалған) 5- жебе ұшы табылды 6- құрбандық табылды

5 слайд

6 слайд
Егер орталық жерлеуге сипаттама берер болсақ: орталық жерлеу төрт бұрышты етіп екі бөлікте қазылған, тереңдігі бөліктерде әртүрлі. Бірінші бөліктің тереңдігі 40 см, көлемі 4х3 болса, екінші бөліктің тереңдігі 20 см, көлемі 2х3 метр. Жерлеудің әр бұрышында бөренелер, сол бөренелерді айналдыра ағаш құрылыс орнатылған. Оған орталық жерлеу мен жылқылар табылған жерлеудегі 4 (төрт) жағынан қазылған 15- 18 см- лік шұңқырлар дәлел болады. Уақыт өте келе обаның конструкциясы немесе құрылысы опырылып кеткен деп пайымдауға болады.

6 слайд

7 слайд
Жерлеу орнын айналдыра сазбен вал жасалған. Вал(үйінді) мен орталық жерлеу бір – бірімен тығыз байланысты. Валдың ерекшелігі оның түсінің сарылығы, яғни ол саздан жасалған. Сарматтар орталық жерлеуді қазу барысында шыққан сазды обаны айналдыра вал жасау үшін пайдаланғаны дәлелденген. Вал оба құрылысының шекарасы болады. Валға дейін қамыс төселеді, қамыстың үстіне тағы топырақ төселеді.

7 слайд

8 слайд
Валдың шекара болғанын құрылыстың үстіне төселген қамыс қабаты дәлел бола алады. Қамыс қабаты тек шектелген аумақты қамтыған. Дәл айтатын болсақ, тек валға дейін қамыс қабаты төселген. Ал, валдың сыртында ешқандай қамыс қабаты жоқ. Қамыс қабаты қалың болғаны сонша, қазба жұмысы барысында оны ерекшелеп, бөліп алуға мүмкіндік болды.Археологиялық отрядтың қазба жұмысын жүргізуі барысында обаның ерте темір дәуіріне жататындығы анықталды. Оған табылған темір ақинақ және құрбандық дәлел болып табылады. Және де ат жерлеуінде табылған темір ауыздық пен қола үзеңгілердің қатар пайдаланылуы обаның ерте темір дәуіріне жататындығын айқын көрсетеді. Бұл жәдігерлерден сарматтар енді ғана темірді пайдалануға көше бастағандығын көруге болады. Табылған ескерткіштердің барлығын және қорғанның орталық жерлеуін фотосуретке түсіруге археологиялық экспедицияның жетекшісі объективтік себептермен рұқсат етпеді. Дегенмен жекелеген ескерткіштерді пайдалануға рұқсат етті

8 слайд

9 слайд
Обаны қазу барысында екі қосарлана жатқызылып жерленген жылқылар бауыздалып көмілгендігін анықтадық, оған жылқылардың бастары бір бағытта жатқандығы және олардың аяқтарының төрт тағандатып жатқызылғандығы дәлел болады. Қола шынжырмен жылқыларды байлап, жатқызып жерлегендігін көреміз.

9 слайд

10 слайд
Сонымен, №3 оба құрылысының ерекшелігін толық сипаттар болсақ: оба ерте темір дәуіріне жатады, оған обаны қазу барысында табылған қару – жарақтар мен ат әбзелдері дәлел. Обаның құрылысы да соны айғақтайды. Бұл оба прохоров мәдениетіне жатады. Оған обадан табылған қола жебенің үш қырлы ұшы, темірден жасалған түрлі бұйымдар дәлел бола алады. Бұл мәдениеттің Батыс Қазақстандағы хронологиялық шеңбері бзб Ү ғ.ғ – бзб ІІ ғасырлардың аралығын қамтиды. Ал, аталған қорған, шамамен бзб Ү –ІҮ ғасырларға жатады. Оны қола бұйымдар мен темір бұйымдардың қосарлана пайдалануы дәлелдейді.

10 слайд

11 слайд
Табылған жәдігерлерге сипаттама:Табылған жәдігерлерге сипаттама: Қола жебенің ұшы: үш қырлы, ерте темір дәуіріне жатады, сармат тайпаларына тиесілі, шамамен бзб Ү – ІҮ ғ.ғ жатады. Темір ақинақ: ақинақтың сабы көбелектің қанаты үлгісінде жасалған, Қрықоба ІІ қорымының №3 обасынан табылған жәдігер, ерте темір дәуірі, шамамен бзб Ү – ІҮ ғ.ғ., сармат тайпаларына тиесілі.

11 слайд

12 слайд
Құрбандық: аңдық үлгіде жасалған, үш ақты, аяқтары бөрінің басы түрінде жасалған, бзб Ү – ІҮ ғ.ғ , сармат тайпасына тиесілі.

12 слайд

13 слайд
Қорытынды:Қорытынды: Менің ғылыми жұмысымның негізгі мақсаты Батыс Қазақстан облысы территориясында орналасқан тарихи жәдігерлер жөнінде, атап айтсам обалардың құрылымы жөнінде өзім сияқты оқушылар қауымына мәлімет беру . Осы мақсатқа жету үшін мен, Бөрлі ауданында орналасқан Қырық Оба ІІ қорымының №3 обасының құрылымын зерттедім. Зертеу жұмысы барысында Қырық Оба ІІ қорымындағы № 3 оба құрылымы жағынан өте қызықты екенін анықтадым. Оба б.з.б. Ү – ІҮ ғасырларға жатады. Обаны жасау барысында арнайы ағаш бөренелер мен қамыс қабаттары қолданылған. Орталық жерлеуде құрылыс болған, мен оны толық дәлелдеп шықтым. Құрылыс көлемі орталық жерлеумен шамалас, құрылыс төрт бұрышты етіп салынған. Алайда ол толық сақталмаған. Оның негізгі себептерінің бірі – обаны тұрғызғаннан кейін сол заманның адамдары өздері тонап кеткен. Тонау барысында құрылыс толық қиратылған. Тек оның орындары ғана көрінеді. Қалай болса да, менің мақсатым бұл обалар тек үйінді ғана емес, ал оларды құру барысында арнайы жерлеу ғұрыптары сақталғандығын дәлелдеу болатын. Мен өз мақсатыма жеттім деп ойлаймын.

13 слайд