Шешендік өнер

1 слайд
Т ақырыбы:Шешендік өнер Орындаған:Ендібаева Сабира

1 слайд

2 слайд
Қазақ халқында шешендік өнердің дамуы елдің саяси өмірімен байланысты.Ел басқарған ханның емес,халық сөз ұстаған бидің,жыраудың айтқанына құлақ асқан.Ел ішіндегі дау жанжал,ұрыс,қақтығыстың барлығы би,шешендердің бір ауыз сөзімен шешіліп,жол тауып отырған.

2 слайд

3 слайд
Шешендік сөздер Шешендік арнау Шешендік толғауШешендік дау

3 слайд

4 слайд
Ұлттық сана-сезім,рухани байлық негіздерін қалыптастыратын сөздер.Билік,төрелік айтатын,заң шығаратын.Ел ішіндегі дау-дамай, жалжалдарды реттейтін Қазақ ұлттық шешендік өнерінің түрлері

4 слайд

5 слайд
Шешендік өнер -  ежелгі Грекия  мен  Рим  заманынан бермен қарай көптеген халықтардың мәдени, рухани, өмір тіршілігіндегі өнердің бір түрі.  Шешендік сөздерге тән ерекшеліктер Қазақ шешендерінің сөздері жазбаша емес, ауызша айтылып дүниеге келеді де, одан кейін бірден-бірге жатталып, ұрпақтан- ұрпаққа жетеді. Айтыла келе бастапқы нұсқа қалып өзгертіліп отыруы мүмкін.Шешендік сөз ақындар айтысы сияқты сөз тартысы дау үстінде, ел тағдыры талқыланған ұлы жиын кеңес кезінде, оңаша ой толғау не сұхбат, сәлем, өсиет түрінде де өмірге келген.

5 слайд

6 слайд
Қазіргі замандағы шешендік сөздердің түрлері бұл сөздердің  жанрына  (мазмұнына) қарай негізінен былайша ажыратылады. Әлеуметтік-саяси тақырыптағы шешендік сөздер, бұларға осы тақырыптарға жасалған баяндамалар, сөйленетін сөздер,  митинг ,  конференцияда  айтылатын сөздер, хабарламалар,  баяндамалар ,  радио , теледидардан ауызша жүргізілетін саяси-әлеуметтік шолулар жатады. Академиялық шешендік, бұл топты жоғары оқу орындарында оқылатын дәрістер, ғылыми баяндама, хабарлама,  шолулар  құрайды. Сот ісінде қолданылатын шешендікке прокурордың айыптау сөзі, айыпкердің қорғану сөзі кіреді. Әлеуметтік тұрмыста жұмсалатын шешендікті мерейтойларда, салтанатты дастарқан басында айтылатын сөздердің "шешендік сөз" деген мәртебеге ие болу үшін оған қойылатын

6 слайд

7 слайд
Шешендік өнердің ерекшеліктеріАуызда,халық жадында сақталған.А вто р ы халы қ

7 слайд

8 слайд
Қазақ халқының шешендік өнерінің алғашқы нұсқалары түркі халықтарының Орхон, Енесей ескерткіштері мен көне жазба мұраларынан табылған. Мұнда Қорқыттың айтқан нақыл сөзі жазылған. Көне жазба мұраларында М.Қашқари, Баласағұни А.Иүгники, С.Сараий, Құтып, А.Хорезм айтқан даналық сөздер табылған. Шешендік өнердің бастауымен даму кезеңдері 7 жарғы заңына байланысты. 7 жарғы заңы Салон заңымен ұқсас. Халық ауыз әдебиеті үлгілерінің бәрінде де көркем айшықталған тіл өрнектері аса мол. Шешендік сөздерді халық әдетте белгілі бір аяулы аруының, ардагер асыл азаматтың есімдерімен қабыстыра қозғайды. Олардың санатына Жиреншеден бастап тарихқа танымал ұлы жүздің атақты Төле биін, орта жүздің қаз дауысты Қазыбек биін, Кіші жүздің Әйтеке биі мен бертіндегі Сырым батырын қосып, сол есімдерге байланысты өнегелі сөздерді шарапатты дұға есебінде ұсынады. Шешендік сөздер терең мағыналы, тіл өнегелі қисынды, ой ұшқырлығымен шешендікті дәріптейтін дуалы сөз үлгілері ғана емес, халық даналығының дүниетанымдық тәлім-тәрбиелік, мән-маңызы өлшеулі асыл қазынасы болып табылады.

8 слайд

9 слайд
5.19 ғасыр би, болыстарға қарсы шешен Махамбет, Бала би, Тұрысбол, Сырым батыр шешендіктері.4.18 ғасыр Хан сұлтандарға қарсы шешен Байдалы, Әз Жәнібек, Тіленші би, Шалқар би, Тарақты Тұяқ.3.17-18 ғасыр «Ел қорғасқан шешендер» Төле би, Әйтеке, Қазыбек бидің уақытын атайды.2. Асан Қайғы мен Жиреншенің кезеңі.14-16 ғасыр.Осы екі дәуірдің шешендерін «Ел құрасқан шешендер» деп атайды.1.Майқы би мен Аяз биден басталады.12-13 ғасыр. Шешендік өнер 5 кезеңге бөлінеді:

9 слайд

10 слайд
Қазақ шешендік өнерінің тарихы тым әріге кетсе де оны теориялық тұрғыдан толық зерттеу А.Байтұрсынұлынан басталады. Кезінде Ш.Уәлиханов, С.Сейфуллин, М.Әуезовтер шешендік сөздерді жинастырып, билер сөзінің тәрбиелік мәнін, философиялық сипатын, билердің қоғамдағы орнын түсіндіріп берді. Кейін Ә.Мәметова, Б.Адамбаев билер шешендігін арнайы тақырып етіп алып, кандидаттық диссертациясын қорғады. Бұл еңбектерде шешендік өнер бір ғана кезең, яғни Х Y ІІ – ХІХ ғасырлар арасын қамтиды да, осы кезеңде өмір сүрген билердің шешендік сөздері тарихи әлеуметтік мәні, тақырыптық мазмұны жағынан талданады.

10 слайд

11 слайд
Назарларыңызға рахмет!

11 слайд