Тәтті шие

1 слайд
ТӘТТІ ШИЕ ЧЕРЕШНЯ CERASUS AVIUM L.

1 слайд

2 слайд

2 слайд

3 слайд
Таралуы Тәтті шие – Cerasus avium L, табиғи жағдайда тәтті шие Украинамен Молдованың төменгі және ортаңғы белдіктерінің аралас, қылқан және жалпақ жапырақтары ормандарында өседі; әсіресе Қырым мен Қап тауларының 2000 м дейінгі биіктіктерінде кездесуі ерекше. Батыс Еуропада және Батыс Азияда кездеседі.  Тәтті шиенің қолдан өсірілетін түрлері, Грекияның солтүстігінде өсетін табиғи түрлерінен тараған. Жемістік дақыл ретінде көптеген елдерде ежелден бері өсірілуде.ТМД елдерінің аумағында өндірістік егістіктері Украинада,Молдовада, Қырымда, Солтүстік Қап тауында, Қап тауы сыртында және Орта Азия елдерінде кең тараған. Егістіктердің солтүстік шекарасы Калининград-Минск-Чернигов-Харьков-Дондағы Ростов-Астрахань бойынша өтеді.

3 слайд

4 слайд
Қазақстанда тек Оңтүстік Қазақстан облысында өсіріледі. Алматы, Жамбыл және Қызылорда облыстарында әуесқой бағбандар өсіреді.

4 слайд

5 слайд
Морфологиялық ерекшеліктері, ботаникалық сипаттамасы Тәтті шие-раушангүлділер тұқымдасына, алхоры туысына, сүйектілер тобына, ағаштәрізділерге жатады. Шығу орталықтары:қытай-жапон, ортаазиялық, алдыңғы азиялық, еуропалық-сібірлік. Өте биік және діңді жуан ағаш. Жапырағы түсетін, қуатты (биіктігі 2,5-3,5 м, діңінің диаметрі 0,6 м дейін) өсімдік. Ол тез өсуімен сипатталады, әсіресе жас кезінде. Бөрікбасы жұмыртқа пішіндес, алайда өсу жағдайларына байланысты оның пішіні конусқа дейін өзгеруі мүмкін. Тәтті шиеге тән ерекшелік-өркеннің екі түрінің болуы: брахибласттар және ауксибласттар. Жас ағаштардың қабығы қоңыр, қызғылт немесе күміс түсті, көптеген жолақтары бар, ұзақ уақыт қоңыр жасымықпен жабылған.

5 слайд

6 слайд
Тамыр жүйесі негізінен көлденең типтегі, бірақ қолайлы жағдайларда жақсы тармақталған тік тамырлар пайда болуы мүмкін. Кіндік тамыры өмірдің бірінші немесе екінші жылдарында ғана қалыптасады, уақыт өте келе оның тармақталуы орын алады. Тәтті шие бүршіктердің үш түрімен сипатталады: генеративті, вегетативті және аралас түрі, олар сәйкесінше жеміс пен өсу өсінділеріне орналасады. Жапырақтары қысқа ұшты,жұмыртқа тәрізді немесе эллипс пішіндес, сәл әжімденген. Гүлдері қосжынысты, ақ түсті, гүлшоғыры-шатырша. Тостағаншалары мен күлтелері бесеу, аталықтары көп,аналығы біреу.

6 слайд

7 слайд
Жемісі-қойбүлдірген тәрізділер тобына жатады, етті, шырынды перикарпы бар, пішіні сопақша, сфералық немесе жүрек тәрізді, түсі ашық сарыдан қою қызылға дейін барады. Сүйегі шар тәріздес немесе сәл ұзартылған, беті тегіс. Тұқымы қабық, ұрық және эндоспермнен тұрады. Қабықтың түсі сарғыш- қоңыр, кейде қою қызыл реңкпен. Тәтті шие: 1 –ағашы(силуэт дерева); 2 – гүлденген өркен (цветущий побег); 3 – жемістенген өркен (плодоносящий побег); 4 – жемісінің қима кесіндісі(продольный разрез плода).

7 слайд

8 слайд
Өсірілетін тәтті шие сұрыптары жемісінің мәйегінің тығыздылығы және оның реңі бойынша мынадай топтарға бөлінеді: гини – қоңыр түсімен, етінің нәзіктілігімен және шырындылығымен (асханалық) ерекшеленеді; бигарро – мәйегі тығыз, шеміршекті, ашық түсті келеді(консервілеуге). Жемістерін дәмбасқыш ерте жеміс ретінде пайдаланса,бір бөлігін балаң күйінде тоңазытады; оларды компот (сүйектілердің ішіндегі ең жақсысы), тосап, шырын дайындауға, кептіруге, жемістерді жылтыратуға қолданады.

8 слайд

9 слайд
Биологиялық ерекшеліктері. Тәтті шиенің жеміс беруі төрт жастан немесе бес жастан басталады. Оның ең маңызды ерекшелігі-ерте пісу. Тәтті шие ерте сорттары мамыр айының соңында пісіп, жаңа піскен жемістерді тұтыну маусымын ашады. Өкінішке орай, тәтті шиенің кең тараған сорттары өте жылусүйгіш және аязға аз төзімді. Ең алдымен, олар аяздан зардап шегеді, әсіресе температураның күрт өзгеруінен. Сондықтан тәтті шие өнеркәсіптік мәдениеті негізінен оңтүстік аймақтарда шоғырланған. Ол алма мен алмұртқа қарағанда аязға төзімділігі төмен, бірақ шабдалы мен өрікке қарағанда төзімдірек. 35 ° C-тан төмен аязда өсімдіктер қар жамылғысының сызығына дейін қатып қалуы мүмкін. Алайда, тәтті шие артықшылығы-оның керемет қалпына келу қабілеті, соның арқасында бірнеше жыл бойы телу орнынан жоғары сақталған жерүсті бөлігі жаңа бөрікбасты қалыптастырады және жеміс бере бастайды.

9 слайд

10 слайд
Гүл бүршіктері -24...-25 °C температурада қатып қалады. Ағаштар сонымен қатар күннен күйіп қалудан және температураның өзгеруінен зардап шегеді,қаңқа бұтақтарының негізі мен сүңгекке зақым келтіреді. Тәтті шиеге оңтайлы белсенді температураның қосындысы- 2600...2800 °С аралығында болады. Тәтті шие ыстыққа төзімді емес, оңтүстікте жемістер салқын жазда жақсы піседі. Тәтті шие жарықсүйгіш. Тәтті шиенің ылғалға талабы жоғары, бірақ артық ылғалдылыққа сезімтал келеді.

10 слайд

11 слайд
Тәтті шиенің әйгілі сорттары: Аделина, Алая, Аннушка, Ариадна, Бархатная, Берекет, Бигарро , Бурлат, Брянская розовая, Валерий Чкалов, Гронкавая, Дагестанская ранняя, Дайбера чёрная, Деметра, Десертная, Долорес, Кавказская, Шпанка, Юлия, Ярославна

11 слайд

12 слайд
Тұрмыстық қолданылуы Бал беретін өсімдік. Бал өнімділігі әр гектардан 35 кг-ға жетеді. Жемістері тәтті, қанттары аздап және органикалық қышқылдары бар оларда каротин, никотин қышқылы, темір болса, шамалы С және Р дәрумені кездеседі. Тұқымдарында 28% протеин және парфюмер – косметика өнеркәсібінде пайдаланылатын майдың мөлшері – 30 %. Жапырағында С дәрумені көп. Халықтық медицинада шие шырыны бронхит пен трахеитке қақырық шығарушы ретінде қолданылады. Тәтті шие тәбетті арттырады.

12 слайд

13 слайд
Тәтті шие тоқыма өндірісінде және маталарды безендіруде қолданылатын көптеген камедилерді шығарады. Қабығында 7-10% таниндер бар, бұл оны теріні илеу үшін қолдануға мүмкіндік береді. Бұрын қабығы мен тамырлары пальто мен маталарды бояу үшін қолданылған. Сүрегінен ағаш бұйымдарын жасайды, жас бұтақтардан ілмектер жасалады. Тәтті шие сүрегінен жасалған темекі түтіктері мен мундштуктар танымал.

13 слайд

14 слайд
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!!!!!

14 слайд