ТЕРМОЭЛЕКТРЛІ ҚҰБЫЛЫСТАР. Физика

1 слайд
ТАҚЫРЫБЫ: ТЕРМОЭЛЕКТРЛІ ҚҰБЫЛЫСТАР. Э л е м е н т 1 Э л е м е н т 2 Э л е м е н т 3 Э л е м е н т 4 Э л е м е н т 525 20 15 10 5 0

2 слайд
ТЕРМОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫС - металдар мен жартылай өткізгіштерде температураның градиенггері болған кезде пайда болатын электрлік кұбылыс. ТЕРМОЭЛЕКТРОНДЫҚ ЭМИССИЯ ДЕП ҚЫЗДЫРЫЛҒАН ДЕНЕЛЕР БЕТIНЕН ЕРКIН ЭЛЕКТРОНДАРДЫҢ ШЫҒУ ҚҰБЫЛЫСЫН АЙТАДЫ. ТЕРМОЭЛЕКТРОНДЫҚ ЭМИССИЯ ҚҰБЫЛЫСЫНА НЕГIЗДЕЛГЕН ҚҰРЫЛҒЫНЫ ЭЛЕКТРОНДЫ-СӘУЛЕЛIК ТҮТIКШЕ ДЕЙДI.

3 слайд
ТЕРМОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫС ЕНДІ ТҮЙІСУ ПОТЕНЦИАЛДАР АЙЫРЫМЫ ЭЛЕКТР ҚОЗҒАУШЫ КҮШКЕ СЕБЕПТІ БОЛА АЛА МА, СОНЫ ҚАРАСТЫРАЙЫҚ. ЕГЕР ӘРТҮРЛІ МЕТАЛДАН ТҰЙЫҚ ТІЗБЕК ЖАСАП, ОҒАН СЕЗІМТАЛ ГАЛЬВАНОМЕТР ЖАЛҒАСТЫРСАҚ, ОНДА ОНЫҢ ТІЛШЕСІ АУЫТҚЫМАЙДЫ. БҰЛ ТІЗБЕКТЕ ЭЛЕКТР ҚОЗҒАУШЫ КҮШТІҢ ЖОҚ ЕКЕНДІГІН БІЛДІРЕДІ. ДЕМЕК, ЖАНАСАТЫН МЕТАЛДАРДЫҢ ТЕМПЕРАТУРАСЫ БІРДЕЙ БОЛҒАН КЕЗДЕ, ТҮЙІСУ ПОТЕНЦИАЛДАР АЙЫРЫМЫ, ЭЛЕКТР ҚОЗҒАУШЫ КҮШ ЖАСАЙ АЛМАЙДЫ. БҰЛ ҚОРЫТЫНДЫҒА БАСҚАША ЖОЛМЕН ДЕ КЕЛУГЕ БОЛАДЫ. В ЖӘНЕ Д НҮКТЕЛЕРІНДЕ ТҮЙІСКЕН, ЕКІ А ЖӘНЕ Б МЕТАЛДАН ТҰРАТЫН ТҰЙЫҚ ТІЗБЕКТІ ҚАРАСТЫРАЙЫҚ . ЕГЕР А МЕТАЛЫ ЖАНАСҚАН КЕЗДЕ ТЕРІС, АЛ Б – ОҢ ТЕРМОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫС - №1 - ОТКРЫТАЯ ОНЛАЙН БИБЛИОТЕКА ЗАРЯДТАЛСА, ОНДА ТҮЙІСУ ПОТЕНЦИАЛДАР АЙЫРЫМЫ ЭЛЕКТРОНДАРДЫ Д ТҮЙІСУДЕ САҒАТ ТІЛІНІҢ БАҒЫТЫМЕН, АЛ В ТҮЙІСУДЕ САҒАТ ТІЛІНІҢ БАҒЫТЫНА ҚАРАМА-ҚАРСЫ ОРЫН АУЫСТЫРАДЫ. В ЖӘНЕ Д ТҮЙІСІ ПОТЕНЦИАЛДАР АЙЫРЫМЫ БІРДЕЙ БОЛЫП ЖӘНЕ ҚАРАМА- ҚАРСЫ БАҒЫТТАЛҒАНДЫҚТАН, ЕШҚАНДАЙ ТОК ЖҮРМЕЙДІ.

4 слайд
ЭЛЕКТРОНДЫ-СӘУЛЕЛIК ТУТIКШЕЛЕР ТЕЛЕДИДАРДАҒЫ БЕЙНЕЛЕРДI ШЫҒАРУ ЖӘНЕ ОСЦИЛЛОГРАФТАҒЫ КЕРНЕУЛЕР АЙНЫМАЛЫЛАРЫН ЗЕРТТЕУ УШIН ПАЙДАЛАНЫЛАДЫ.

5 слайд
ТЕРМОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫСТАРҒА ЖАТАТЫНДАР: ЗЕЕБЕК ЭФФЕКТІСІ ПЕЛЬТЬЕ ЭФФЕКТІСІ ТОМСОН ЭФФЕКТІСІ

6 слайд
ЗЕЕБЕК ЭФФЕКТІСІ – ТҮЙІСПЕЛЕРІНДЕ ӘР ТҮРЛІ ТЕМПЕРАТУРАСЫ БАР ӘР ТЕКТІ ӨТКІЗГІШТЕРДЕН ТІЗБЕКТЕП ҚҰРАСТЫРЫЛҒАН ЭЛЕКТР ТІЗБЕГІНДЕ ЭЛЕКТР ҚОЗҒАУШЫ КҮШІНІҢ ПАЙДА БОЛУЫ. ОНЫ 1821 ЖЫЛЫ НЕМІС ФИЗИГІ Т.И. ЗЕЕБЕК (1770 – 1831) АШҚАН. ТЕРМОЖҰПТЫҢ КӨМЕГІМЕН ТЕМПЕРАТУРАНЫ РЕТТЕУ ОСЫ ЗЕЕБЕК ЭФФЕКТНЕ НЕГІЗДЕЛГЕН; ҚАРА ЖЫЛУ ЭНЕРГЕТИКАСЫ

7 слайд

8 слайд
2. ПЕЛЬТЬЕ ҚҰБЫЛЫСЫ  (1834). ФРАНЦУЗ ФИЗИГІ Ж. ПЕЛЬТЬЕ (1785— 1845) ӨТКІЗГІШТЕРДЕН ТОК ӨТУ БАРЫСЫНДА ДЖОУЛЬДІК ЖЫЛУДАН БӨЛЕК ҚОСЫМША ЖЫЛУ БӨЛІНЕТІНІН ЖӘНЕ ШЫҒАРЫЛАТЫНЫН АНЫҚТАДЫ.

9 слайд
ПЕЛЬТЬЕ ЭФФЕКТІСІ ТӘЖІРИБЕНІҢ КӨРСЕТУІ БОЙЫНША, ӨТКІЗГІШТІҢ КӨЛЕМІНДЕ ТОКТЫҢ БӨЛІП ШЫҒАТЫН ДЖОУЛЬ-ЛЕНЦ ЖЫЛУЫНАН БАСҚА, ӘРТҮРЛІ ӨТКІЗГІШТЕРДІҢ ТҮЙІСУІНДЕ, ЕГЕР БҰЛ ӨТКІЗГІШТЕР АЛҒАШЫНДА БІРДЕЙ ТЕМПЕРАТУРАДА ТҰРСА ДА, ОЛАРДЫҢ ТҮЙІСУ АЙМАҒЫНДА ЖЫЛУЛЫҚ ҚҰБЫЛЫСТАР БОЛАДЫ. БҰЛ ТҮЙІСУДЕ ТОК ЖҮРГЕН КЕЗДЕ, ТОКТЫҢ БАҒЫТЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЖЫЛУДЫҢ БӨЛІНУІ НЕМЕСЕ ЖҰТЫЛУЫ БОЛАДЫ, ТҮЙІСУ АЙМАҒЫ НЕ ҚЫЗАДЫ, НЕ САЛҚЫНДАЙДЫ. БҰЛ ҚҰБЫЛЫС ПЕЛЬТЬЕ ЭФФЕКТІСІ ДЕП АТАЛЫНАДЫ. ПЕЛЬТЬЕ ЭФФЕКТІСІН СУРЕТТЕ КӨРСЕТІЛГЕН ТӘЖІРИБЕ АРҚЫЛЫ ДЕМОНСТРАЦИЯЛАУҒА БОЛАДЫ. МҰНДА 1 ЖӘНЕ 2 – БІР-БІРІМЕН ЖАЛҒАСҚАН ЕКІ ӘРТҮРЛІ ТЕРМОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫС - ӨТКІЗГІШТЕРДЕН ЖАСАЛЫНҒАН ӨЗЕКТЕР. ӨЗЕКТЕР ШЫНЫ БАЛЛОННЫҢ ІШІНЕ АУА КІРМЕЙТІНДЕЙ ТЫҒЫЗ ОРНАЛАСТЫРЫЛҒАН, ОЛ БАЛЛОН ГОРИЗОНТАЛЬ Т ТҮТІКШЕМЕН ЖАЛҒАСҚАН ЖӘНЕ ТҮТІКШЕНІҢ ІШІНЕ СУ ТАМШЫСЫ ЕНДІРІЛГЕН. ШЫНЫ БАЛЛОН АТМОСФЕРАМЕН К КРАНЫ АРҚЫЛЫ ЖАЛҒАСТЫРЫЛЫП НЕМЕСЕ ОНАН БӨЛІНІП ТАСТАЛЫНА АЛАДЫ, СӨЙТІП БҰЛ ГАЗ ТЕРМОМЕТРІ ҚЫЗМЕТІН АТҚАРАДЫ.

10 слайд
ДЖОУЛЬ-ТОМСОН ЭФФЕКТІСІ ДЕП АТАЛАДЫ. БҰЛ ЭФФЕКТ НАҚТЫ ГАЗДАР ҚАСИЕТТЕРІНІҢ ИДЕАЛ ГАЗДАР ҚАСИЕТТЕРІНЕН АУЫТҚУЫНЫҢ САЛДАРЫ БОЛЫП ТАБЫЛАДЫ. ДЖОУЛЬ-ТОМСОН ЭФФЕКТІСІН ГАЗ ҰЛҒАЙҒАНДА ОНЫҢ ТЕМПЕРАТУРАСЫ ЖОҒАРЫЛАЙТЫН БОЛСА ОҢ ЭФФЕКТ ДЕП, АЛ ТЕМПЕРАТУРА ТӨМЕНДЕЙТІН БОЛСА СОЛ ЭФФЕКТ ДЕП АТАУҒА КЕЛІСІЛГЕН. КЕЙІН ДЖОУЛЬ-ТОМСОН ЭФФЕКТІСІНІҢ ТАҢБАСЫ ВАН-ДЕПР-ВААЛЬС ТЕҢДЕУІНДЕГІ А МЕН B ТҮЗЕТУЛЕРДІҢ ҚАЙСЫСЫ ҮЛКЕН РОЛЬ АТҚАРАТЫНДЫҒЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ЕКЕНДІГІ АНЫҚТАЛАДЫ. ДЖОУЛЬ-ТОМСОН ЭФФЕКТІСІ МЕН ВАН-ДЕР-ВААЛЬСТЫҢ

11 слайд
ТОМСОН ЭФФЕКТІСІ ТЕРМОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫСТАРДЫ ЗЕРТТЕЙ ОТЫРЫП, ТОМСОН МЫНАНДАЙ ҚОРЫТЫНДЫҒА КЕЛДІ, ЕГЕР ӨТКІЗГІШ БІРТЕКТІ БОЛСА ДА ЖӘНЕ ОЛ БІРТЕКТІ ҚЫЗДЫРЫЛМАСА, БҰЛ ӨТКІЗГІШТЕН ТОК ЖҮРГЕН КЕЗДЕ ЖЫЛУ ШЫҒАРУ НЕМЕСЕ ЖҰТЫЛУ БОЛАДЫ, ОЛ ДЖОУЛЬ-ЛЕНЦ ЖЫЛУЫНА ҚОСЫЛАДЫ НЕМЕСЕ ОДАН АЛЫНАДЫ. БҰЛ ҚҰБЫЛЫС ТОМСОН ЭФФЕКТІСІ ДЕП АТАЛЫНАДЫ, ДӘЛІРЕК АЙТСАҚ ТҮЙІСУ ҚҰБЫЛЫСЫНА ЖАТПАЙДЫ. АЛАЙДА ОНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ТҮЙІСУДЕ БОЛАТЫН ҚҰБЫЛЫСТАРМЕН ТЫҒЫЗ БАЙЛАНЫСТЫ. ТОМСОН ЭФФЕКТІСІН БАҚЫЛАУ ҮШІН СУРЕТ. ҚЫЗМЕТ ЕТЕДІ. • БІРДЕЙ МАТЕРИАЛДАН ЖАСАЛЫНҒАН 1 ЖӘНЕ 2 ӨТКІЗГІШТЕР ТОК ТІЗБЕГІНЕ ЖАЛҒАСҚАН, АЛ • ТЕРМОЭЛЕКТРЛІК ҚҰБЫЛЫС - • ӨЗЕКТЕРДІҢ ҰШТАРЫ ӘРТҮРЛІ ТЕМПЕРАТУРАЛАРДА ҰСТАЛЫНЫП ТҰРАДЫ (МЫСАЛЫ, 100 ЖӘНЕ 00 С). ӨЗЕКТЕРДЕ ТЕМПЕРАТУРА ГРАДИЕНТІ ΔТ / ΔХ ПАЙДА БОЛАДЫ ЖӘНЕ ЖЫЛУ АҒЫНЫ БАСТАЛАДЫ. БІР ӨЗЕКТЕ ТОКТЫҢ БАҒЫТЫ ЖӘНЕ ТЕМПЕРАТУРА ГРАДИЕНТІ БІРДЕЙ, АЛ БАСҚАСЫНДА – ҚАРАМА-ҚАРСЫ. ТӘЖІРИБЕДЕ, ТОК ЖҮРМЕГЕН КЕЗДЕ А ЖӘНЕ • Б НҮКТЕЛЕРІНДЕГІ ТЕМПЕРАТУРАЛАР АЙЫРМАШЫЛЫҒЫН ӨЛШЕУ ҮШІН ТЕРМОПАРА ТҮЙІСУ ҰШЫ ОРНАЛАСТЫРЫЛАДЫ. ТОК ЖҮРГЕН КЕЗДЕ А ЖӘНЕ Б НҮКТЕЛЕРІНІҢ ТЕМПЕРАТУРАЛАРЫ ӘРТҮРЛІ БОЛАДЫ, МҰНАН БІР ӨЗЕКТЕ ДЖОУЛЬ-ЛЕНЦ ЖЫЛУЫНА ҚОСЫМША ЖЫЛУ БӨЛІНЕТІНДІГІН, АЛ БАСҚА ӨЗЕКТЕ ЖЫЛУ ЖҰТЫЛАТЫНЫН (ТОМСОН ЭФФЕКТІСІ) КӨРСЕТЕДІ.