#1 слайд
Сабақ тақырыбы : Түріктер туралы тарихи деректер

1 слайд

#2 слайд
:Сабақ мақсаты • 6.2.2.3 - Көшпелілердің әскери өнеріндегі жетістіктерін сипаттау

2 слайд

#3 слайд
Тарихи дерек туралы түсінік • Тарихи деректер  - тарихи оқиғаларды айқындайтын және адамзат қоғамының өткенін зерттеуге мүмкіндік беретін барлық объектілер; материалдық мәдениеттің, жазба ескерткіштердің, салт-дәстүр мен әдет - ғұрып заттары. • Тарихи деректер арқылы өткенде не болғанын біліп, белгілі бір заманнан қалған деректер арқылы сол заманның тарихын білуге болады. Тарихи деректерді көбінесе сол заманда өмір сүрген тарихшылар немесе сол заманда өмір сүрген ақын-жыраулар қалдырып кетеді. Осындай деректер арқылы өткеннің тарихын біле аламыз.

3 слайд

#4 слайд
Қытай деректері • «Түрік» этнонимі алғаш рет қытай жылнамаларында 542 жылда кездеседі.   • Қытайлар түріктерді ғұндардың ұрпақтары деп санаған. Шежірелерде бұл кезде қытайдың Вэй кінәздігінің солтүстік өңірлеріне солтүстік-батыс жақтан келген түріктер жыл сайын шапқыншылық жасап, ойрандап кететін болды деп хабарланады.

4 слайд

#5 слайд
Жазба деректер • Ежелгі түркі жазба деректері ежелгі түрік көшпелілерінің әлеміндегі этникалық, әлеуметтік және мәдени құбылыстар туралы неғұрлым анық түсініктер береді. Олар біздің заманымыздың І мыңжылдық басында Орталық Азияда пайда болды. Олардың қатарына Күлтегін, Білге қаған, Тонікөк қағандарға арналған ескерткіштер жатады.

5 слайд

#6 слайд
Күлтегін ескерткіші. Орхон-Енисей жазуына жататын маңыздылығы жағынан баға жетпес құнды дүние . Бізге жеткен Түркі тарихыда осы VII-VIII ғғ жазылған Орхон-Енисей жазба ескерткіштері арқылы белг i л i . Ескертк i ш б i р заманда түрк i лер мекендеген Енесей мен Орхон өзен i бойында орналасқан. Ескертк i ш нег i з i нен қытай және көне түрк i жазуымен толтырылған.

6 слайд

#7 слайд
- Орхон Енисей жазба ескерткіштері • Көне түркілердің VII –VIII ғғ жататын ежелгі жазбалары Орхон, Енисей, Селенга өзендері бойынан табылып зерттелген. Ол ескерткіштерге байырғы түркілердің болмысы, мәдениеті мен тарихи, руы мен дүниетанымы түгел қамтылған. Күлтегін жазуында Күлтегін мен Елтеріс, Қапаған, Білге қағандардың ерлік істері баяндалған. • Күлтегін жыры – түркі халқын ауызбіршілікке шақырады, жауларға ұйымдасқан түрде қарсы тұруға, ата-баба дәстүрін берік ұстануға, елдікке үндейді. • Тоныкөк жазбаларында -Шығыс Түрік қағанатының саяси, қоғамдық, әлеуметтік өмірі бейнеленген.

7 слайд

#8 слайд
Оғызнама дастаны • Ертедегі орта ғасыр әдеби ескерткіші. • VI ғасырда парсы тіліне, ІХ ғасырда араб тіліне аударылған. • Оғызнаманың ескі нұсқасын ХІІІ ғасырда бірінші жазып қалдырған тарихшы Рашид ад-Дин • Х VI І ғасырда толық жазған Әбілғазыхан.

8 слайд

#9 слайд
Көшпелілердің әскери өнері • Көшпелілердің дәстүрлі әскери өнері   – сақ, ғұн, түркі, моңғол, қазақ халықтарының ежелден келе жатқан әскери тәсілдерінің жиынтығы.

9 слайд

#10 слайд
• Әскерлер 3 негізгі жікке: • 1.соғысатын әскерге, • 2. басқару қызметіне • 3.шаруашылықпен айналысатын бөлікке жіктелді. • Әскери бөлікте – жауынгерлер, батырлар, сардарлар, • басқару қызметінде – абыздар, білімпаздар, • шаруашылық бөлігінде – малшылар, қолөнершілер, саудагерлер қызмет атқарды

10 слайд

#11 слайд
• Көшпелілер әскерінің сандық құрылымы ондық жүйеге негізделген. Әскердің ең төм енгі бөлігі • ондық , олардан • жүздік , • мыңдық , • түмен (он мың әскер) құралған.

11 слайд

#12 слайд
• Мыңбасылар мен түменбасылар • Түркіше - бек , • моңғолша – ноян , • арабша – әмір деп атал ған. • Олардың ішінен бас қолбасшы бекітіліп, оған беглер бегі лауазымы берілген.

12 слайд

#13 слайд
Садақшылар • Көшпелілердің соғыс тактикасында алыстан атысу ерекше рөл атқарған . Сондықтан әскердің маңызды бөлігі садақшылар саналған. Садақшылардың ішіндегі ең мергендерінен “мергендер тобы” құрылған. Оларға жаудың қолбасыларын, басты батырларын жою жүктелді.

13 слайд

#14 слайд
Көшпелілердің садақ ату шеберлігі отырықшы халықтарды қатты . таңдандырған • Қытай тарихшылары: “Ғұндардың ойынға жараған баласы садақпен ұсақ аң, құс атып жаттығады”, – деп жазады. • Араб тарихшылары: “Түркілер садақты атпен шауып келе жатып алға да, артқа да, оңға да, солға да, жоғары да, төмен де ата береді. Араб әскерлері бір оқты садағына салғанша, олар он оқты атып үлгереді. Түркінің 4 көзі бар – екеуі алдында, екеуі артында”, – деген мағлұмат береді.

14 слайд