Тыныс алу мүшелері

1 слайд
Тақырып: Тыныс алудың организм үшін маңызы. Тыныс алу кезеңдері. Тыныс алудың реттелуі. Дәрістің жоспары: 1. Тыныс алу, оның маңызы. Тыныс алу жүйесі. 2. Тыныс алудың кезеңдері. 3. Тыныс алу қозғалыстарының биомеханикасы. 4. Өкпе мен ұлпалардағы газдар алмасуы. 5. Газдардың қанмен тасымалдануы. 6. Тыныс алудың реттелуі

1 слайд

2 слайд
Тыныс алу – оттегіні ағзалар мен ұлпаларға жеткізу, оның жасушалардағы тотығу үрдістерінде пайдаланылуы, сондай-ақ организмнен көмір қышқыл газын шығару үрдістерінің жиынтығы.

2 слайд

3 слайд
Тыныс алу жүйесі Адамның тыныс алу жүйесіне мыналар кіреді: 1. Ауа жолдары. 2. Өкпе. 3. Тыныс бұлшық еттері. 4. Тыныс жүйкелері. 5. Тыныс орталықтары (ОЖЖ). Өкпенің морфо- функциялық бірлігі ацинус болып табылады.Рис 91

3 слайд

4 слайд
Ауа жолдары • Мұрын қуысы ( cavum nasi ) • Жұтқыншақ ( pharynx ) • Көмей ( larynx ) • Кеңірдек ( trachea ) • Бронхылар ( bronchi )

4 слайд

5 слайд

5 слайд

6 слайд
Тыныс алу кезеңдері тыныс алу 5 кезеңнен тұрады: 1. Сыртқы тыныс алу – өкпенің желденуі, атмосфералық ауа газдарының өкпе альвеолаларына және өкпеден сыртқы ортаға тасымалдануы. 2. Өкпедегі газдар алмасуы – альвеола ауасы мен қан арасындағы газдар алмасуы. 3. Газдарды ң қан арқылы тасымалдануы – оттегінің өкпеден ұлпаларға және көмір қышқыл газының ұлпалардан өкпеге тасылуы. 4. Ұлпалардағы газдар алмасуы –оттегінің капиллярлар қанынан ұлпаларға және көмір қышқыл газының ұлпалардан қанға диффузиясы. 5. Ұлпалық тыныс алу –жасушалардағы тотығу-тотықсыздану үрдістері.

6 слайд

7 слайд
Тыныс қозғалыстарының биомеханикасы Сыртқы тыныс алу көкірек қуысы көлемінің өзгеруі арқасында жүзеге асады. Өкпе оның соңынан дем алғанда кеңейіп (инспирация) және дем шығарғанда (экспирация) тарылып пассивті түрде ілесіп отырады.

7 слайд

8 слайд
Негізгі инспирация еттері: 1. Көкет. 2. Сыртқы қабырға аралық еттер. 3. Шем і ршек аралық еттер. Қосымша: 1. Тіс тәрізді еттер. 2. Көкірек-бұғана-емізік еттері. 3. Трап ец ия тәрізді еттер. 4. Үлкен және кіші көкірек еттері.

8 слайд

9 слайд
Негізгі инспирация еттерінің жиырылуы нәтижесінде көкірек қуысының көлемі фронталдық, сагиталдық және вертикал бағытта ұлғаяды. Осылайша, дем алу – белсенді үрдіс.

9 слайд

10 слайд
Жай дем шығару пассивті жүреді, инспирация еттері босаңсиды, көкірек қуысы тарылады. Белсенді дем шығаруға экспирация еттері қатысады: 1. Құрсақ еттері (ішкі және сыртқы қиғаш, тік және көлденең құрсақ еттері). 2. Ішкі қабырға аралық еттер.

10 слайд

11 слайд
Өкпе дем алу мен дем шығаруға пассивті қатысады, бұл Дондерстің физикалық-физиологиялық моделінен көрінеді.

11 слайд

12 слайд
Өкпе плаеврамен қапталған, плевраның висцералдық және париеталдық жапырақшалары арасында саңылау болады, ондағы қысым теріс. Жай дем алғанда ол –6 мм с.б., терең дем алғанда –20 мм с.б. дейін төмендейді. Жай дем шығарғанда –3 мм с.б. Плевра қуысындағы теріс қысым өкпенің серпімділігіне байланысты. Өкпенің серпімділігі – өкпенің өз көлемін азайтуына тырысатын күші.

12 слайд

13 слайд
Өкпенің серпімділігі мынаған байланысты : 1. Альвеолалар бетін жауып жатқан сұйықтық пленкасының (сурфактант) беттік керілуіне. 2. Альвеолалар қабырғасында эластикалық және коллаген талшықтардың болуына. 3. Бронх еттерінің тонусына. Егер плевра саңылауына ауа кірсе пневмоторакс дамиды, өкпе бүрісіп қалады.

13 слайд

14 слайд
Өкпе мен ұлпалардағы газдар алмасуы Атмосфералық ауа – О 2 , СО 2 , N 2 газдарының қоспасы Альвеолалық ауа - альвеолаларды толтырып тұрған ауа қоспасы, ол организмнің ішкі газ ортасы болып табылады. Шығарылатын ауа – атмосфералық және альвеолалық ауалырдың қоспасы. Ауа құрамы О 2 СО 2 N 2 Атмосфералық 20, 93% 0.03% 79.04% Шығарылатын 16-16.5% 3.5-4% 79.5% Альвеолалық 14-14,5% 5,5-6% 80,5%

14 слайд

15 слайд
Өкпедегі газдар алмасуы сол газдардың альвеола ауасындағы меншікті қысымы мен олардың қандағы кернеуінің айырмашылығы нәтижесінде диффузия жолымен жүзеге асады. Газдардың меншікті қысымы мен кернеуі (мм с.б.) Газдар Альвеол. ауа Веналық қан Артериалық қан Ұлпааралық сұйықтық О 2 100-110 40 ~ 100 20-40 СО 2 40 46 40 60

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд
Өкпенің ауа көлемдері Қалыпты тыныс ауасы (ҚТА) – 0,4 – 0,5 л. Қосымша дем алу ауасы – 1,5 – 2,5 л. Қосымша дем шығару ауасы – 1,2–1,5–2 л. ӨТС – 3,5 –5 л (ӨТС жынысқа, жасқа, бойға байланысты) Қалдық ауа – 1 л. Дем алу сыйымдылығы – ҚТА + қосымша дем алу ауасы. Функциялық қалдық ауа (ФҚА) = қосымша дем шығару ауасы + қалдық ауа ӨЖС = ӨТС + ҚА = 4,5 – 6 л ТМК = 6 – 8 л.

17 слайд

18 слайд
Газдардың қанмен тасымалдануы Газдардың қанмен тасымалдану түрлері: 1. Физикалық еріген түрде. 2. Химиялық қосылыстар түрінде.

18 слайд

19 слайд
Оттегінің қанмен тасымалдануы Физикалық еріген жағдайда оттегінің ~ 1%-ы тасымалданады. О 2 негізгі бөлігі эритроцит Hb -імен қосылыс түрінде тасымалданады . 1г Hb 1,34-1,36 мл О 2 -ні байланыстыра алады.

19 слайд

20 слайд
Hb -нің оксигемоглобинге айналуы еріген оттегінің кернеуімен анықталады және Hb О 2 диссоциациасының қисығымен көрсетіледі, оны Баркфот зерттеген Қанның оттегіге сыйымдылығы О 2 -нің 100 қанмен байланыса алатын ең үлкен мөлшері, 18-20 мл немесе 180-200 мл/л.

20 слайд

21 слайд
СО 2 -нің қанмен тасымалдануы Еріген жағдайда 2,5-3 об % тасымалданады. Көмір қышқылының тұздары түрінде 48-51об%. Карбгемоглобин түрінде – 4-5 об%. НСО 3 иондары –плазмада Na бикарбонатын – NaHCO 3 в эритроциттерде КНСО 3 түзеді. СО 2 тасымалдану механизмінде эритроциттер карбоангидразасының маңызы зор, ол көмір қышқыл газын СО 2 және Н 2 О-ға ыдыратады, СО 2 альвеола ауасына өтеді.

21 слайд

22 слайд
Тыныстың реттелуі Тыныстың реттелуі рефлекстік және гуморалдық механизмдермен жүзеге асады. Тыныс орталығының орналасуын 1812 ж. Легалуа, кейін Флуренс, 1885 ж. Миславский зерттеген. Олар кесу және тітіркендіру әдісімен тыныс орталығының сопақша мида орналасатындағын дәлелдеді.

22 слайд

23 слайд
Тыныс орталығы туралы қазіргі түсініктер соңғы жылдары қалыптасты. Тыныс орталығы – ОЖЖ-нің түрлі бөлімдерінде орналасқан жүйкелік құрылымдардың жиынтығы, орталықтар үркері. Жұмысшы орталық булбарлық болып табылады. 1. Сопақша ми – инспираторлық және экспираторлық жүйкелер, дорсалдық және вентралдық ядроларда орналасады, орталықтың автоматиялық қасиеті бар. 2. Вароли көпірі – пневмотаксиқалық және апнейстикалық орталықтар.

23 слайд

24 слайд
Пневмотаксиқалық орталығы тыныс циклы фазаларыны ң ауысуына қатысады . Бұл орталықты істен шығарса тыныс баяулайды. Апнейстикалық орталық – ол булбарлық орталықтағы заттар алмасуы мен оның тонусын реттейді деп есептеледі. Гипоталамус аймағы да тыныстың реттелуіне қатысады. Ми қыртысы – тыныстың сыртқы ортаның өзгермелі жағдайларына бейімделуін қамтамасыз етеді.

24 слайд

25 слайд
3. Жұлындағы орталықтары - Мойын бөлімінде – көкет жүйкесінің ядролары. - кеуде бөлімінде – қабырға аралық еттердің ядролары.

25 слайд

26 слайд
Тыныс орталығының тонусы рефлекстік және гуморалдық жолдармен қамтамасыз етіледі Тыныс орталығы афференттік импульстерді өкпенің, тыныс жолдары мен тыныс еттерінің механорецепторларынан алады. Тыныс орталығының гуморалдық реттеушісі хеморецепторлардан келетін ішкі ортаның газ құрамы туралы сигналдар болып табылады. Хеморецепторлар: 1. Орталық (булбарлық) 2. Шеткі

26 слайд

27 слайд
Орталық (булбарлық) хеморецепторлар мидың жасушадан тыс сұйықтығындағы СО 2 кернеуі мен Н + концентрациясына сезімтал. Алғаш рет СО 2 рөлін Фредерик 1890 ж дәлелдеі. Шеткі хеморецепторлар тамырларда орналасады. Ұйқы артериясының бифуркациясында каротид денесі орналасқан, ол қанның газ құрамының өзгерістеріне сезімтал: 1. О 2 кернеуінің төмендеуіне (гипоксемия). 2. СО 2 кернеуінің жоғарылауына (гиперкапния). 3. Н + концентрациясының артуына (ацидоз)

27 слайд

28 слайд
Импульстер хеморецепторлардан синустық жүйке бойымен дорсалдық ядроға барып, инспираторлық жүйкені қоздырады.

28 слайд

29 слайд
Тыныстың рефлекстік өзін-өзі реттеуі. Тыныс фазаларының алмасу механизмі. 1866 ж. Геринг пен Брейер иттің жұлыны мен n. Vagus - ынсақтай отырып мойынының барлық ұлпаларын кесті, сосын екі жақты пневмоторакс жасағанда көкірегі дем алса , өкпені үрлеп кергенде – дем шығарған. Кезбе жүйкені кескен соң рефлекс жоғалған, тыныс баяулаған және тереңдеген.

29 слайд

30 слайд
Өкпе көлемінің артуы мынадай үш рефлекстік эффект туғызады: 1. Инспираторлы қ -тежелу. 2. Экспираторлық-жеңілдеу. 3. Хэдтің парадоксы. Механизм ритмических чередовании вдоха и выдоха связывают с попеременным возбуждением инспираторных и экспираторных нейронов по принципу отрицательной обратной связи.

30 слайд

31 слайд
Өкпенің керу рецепторларынан кезбе жүйкенің афференттік талшықтары бойымен импульстер дорсалдық ядроларға барады. Кезбе жүйкенің афференттік талшықтарындағы ӘП жиілігі дем алғанда артады және дем шығарғанда төмендейді.

31 слайд

32 слайд
Кезбе жүйкені екі жақты кескенде тыныс баяулайды

32 слайд

33 слайд
Тыныстың реттелуі 1. Артериалық қан мен мидың жасушадан тыс сұйықтығындағы газ құрамын қамтамасыз етеді. 2. Тыныстың қоршаған орта мен организм тіршілігінің өзгерістеріне бейімделуін қамтамасыз етеді.

33 слайд