Ұлағатты ұлы ойшыл-Абай Құнанбаевтың өмір тарихы. Бастауыш сынып оқушыларына арналған

1 слайд

2 слайд
• Абайдың азан шақырып қойған аты – Ибраһим. • Әжесі Зере сүйікті немересін Абай, яғни сүйкімді деп еркелеткен. Осыдан кейін ел арасында шын аты аталмай, Абай атанып кетеді.

3 слайд
• Абайдың әкесі - Құнанбай. Құнанбай Өскенбайұлы 1804 жылы өмірге келеді. Ол халық арасында өте беделді, абыройлы, әділ би болған. Ол 81 жыл ғұмыр кешкен. Құнанбай ел ішінде қажы атанған. • Семей өңірінде Құнанбай қажының мешіті орналасқан.

4 слайд
• Зере әже көңілі кең, жүрегі нәзік адам болған. Абай әжесін қатты жақсы көреді. Күндіз де, түнде де ертегі айтқызады. • Абай әжесімен бірге: “ Е-е.. Бұлдыр-бұлдыр күн өткен, Бұрынғыда кім өткен?”– деп бастап, әңгіме сұраған тілегін осылайша бастайтын.

5 слайд
• Абай қоғам өміріне, ел басқару ісіне араласты. Зомбылық, зорлық, жаулыққа жаулық қашанда дайын тұратын түсінген Абай кез келген істің мәнін бейбіт түрде шешуге құлықты (әзір) болады.

6 слайд
• Абай он екі жасында Семей қаласындағы Ахмет Риза қазіретінің медресесіне түседі. Онда 3 жыл оқиды. Медреседе оқып жүріп 3 айдай орыс мектебінен дәріс алады. Абай араб, түрік, парсы тілдерінде үйренеді.

7 слайд
• Абай орыс әдебиеттерімен атап айтқанда Пушкин, Лермонтов, Достоевский, Бели н ский, Добролюбов шығармаларымен танысады. Әсіресе Пушкин мен Лермонтовтың шығармаларын сүйіп оқыған. • Абай Құнабаев • Н. Долгополов досымен бірге.

8 слайд
• Біржан сал, Ақан сері, Жаяу Мұса, Тәттімбет сияқты сазгердердің маржан мұраларынан сусындап, әншілік- күйшілік өнерді ерекше бағалаған. Әнге, өнерге жаны құмар болған. • Абай күйлері : “Торы жорға”, “Май түні”, “Абай желдірмесі”. • Абай әндері : “Көзімнің қарасы”, “Айттым, сәлем, Қаламқас”, “Сегіз аяқ”, “Қор болды жаным”.

9 слайд
Абай тоғыз жасынан бастап өлең шығарған. Балаларға арналған өлеңдері “Адам болам десеңіз”, “Әсемпаз болма әрнеге”, “Жазғытұрым”, “Күз”, “Қыс” т.б

10 слайд

11 слайд
Тізімдерді, кестелерді құрушы тегтер. Гипер мәтіндік сілтеме

12 слайд
Құрметті Оқырмандар! Біз бүгін сіздермен қазақтың ақыны, әрі ойшылы Абай атамыздың Жидебайдағы музей үйіне саяхат сабақ өтеміз. Ас үй жез күміс самаурындар артқы жағында 41 лт самаурын ақынның 150 жылдық мерей тойына Абай совхозының қазіргі биатай ауылының еңбекшілері сыйға тартқан. Құнанбай үйінде бұндай самаурынкөп болған, бірақ 1931 -1937 жылдардағы зобалаңда жоғалып кеткен. Алаша жер үстел, беті сүйекпен әшекейленген ағаш төсек ет табақ, құрт езетін ағаш астау қымыз ожау үлкен қымыз кесе, шағын сары аяқ тегенелер Абай заманына сай жиналған. Абай осы бөлмеде қонақтарын қарсы алған. Еденде сырмақ, кілем құс жастықтар қабырғада ілулі тұрған кілем Айгерімнің жасауынан келген. Қыл қобыз Көкше руынан шыққан Шақар бақсының қобызы. Ертеде қазақтар қайтыс болған бақсы- балгерлерді көп зираттан бөлек өз қобыздарымен жерлеген. Ұлы Абай «Моласындай бақсының жалғыз қалдым тап шыным» деуі тап осыны меңзегендей. Саты бақсы қайтыс болғанда Абай қобызын бірге жерлетпей сұрап алып, 1895 жылы Семей облыстық музейіне Долгоболов деген орыс жолдасы арқылы өткізеді.

13 слайд
Құнанбай 1874 – 1877 жылдары Меккеге барғанда киген тақия осы. Меккеден келен ел түсіп жүрсін деп өз қаражатына Тәке деп аталтын қонақ үй салдырған. Бұдан бұрын яғни 1849 жыл Қарақаралыда мешіт үлкен медресе тұрғызды. Ол мешіт Құнанбай мешіті деп аталады. Жер үстелдің үстіндегі қымыз теген қымыз ожау үлкен шыны кеселер күміспен әсемделген кішкене тотағандар Абай үйінің ыдыстары. Төрдегі фотосуретте Абай ұлдары Ақылбай ,Тұрағұл 1895 жылы түскен. Қазақы оюлармен өрнектелген ағаш төсек Айгерімнің төсегі. Пеш алдындағы жез легенмен Бұқараның қаз мойынды жез құманды Абайдың анасы Ұлжан ана тұтынған ыдыстар. Абайдың Семейдегі мемериалдық музейі 1940 жылы ашылған. Музей қаладығ сәулет өнерінің көркем ескеркіштеррінің бірі болып саналады. Ұлы ақын өмір сүрген дәуір үлгісімен салынған. Музей экспозициялары рет – ретімен 7 бөлмеге қойылған. Келушілер ұлы ойшыл, ақын ағартушы демократ қазақтың жазба әдебиетінің әдебиет тілінің негізін салушы Абай Құнанбаевтың өмір жолымен, творчествосымен таныса алады. Орталық буында сол жақ бұрышта Абайдың Айгерімге арнап жасатқан күміспен күптелген асыл тастармен безендірліген ер тоқымы. Батыс Сібір генерал - губернаторы Таубен 1890 жылы бірнеше болыс билерге сыйлықтар тапсырады. Абайдың ақылдылығын,білімділігін ел арасында беделдігін білген қабырғада ілулі тұрған үш ауызды неміс мылтықты Шыңғыс болсына сыйлы адамы құрметті азаматы деп 1890 жылы 25 құркүйекте № 89 бұйрығы бойынша Абайға сыйға тартқан.

14 слайд
Музей экспозициясында Ақын үйінің дүние-мүліктері, орыс және араб әріптерімен абай қол қойған документтердің түп– нұсқалары Абай дәуірінің оның қоғамдық қызметінің сипаттайтын этнографиялық және архив материалдары шығыс классиктерінің сирек ұшырасатын басылымдары, батыс философтарынңың шығармалары ақын замандастарының естеліктері, суреттері, фотографиялары, мүсіндері кеңінен көрсетілген. Абай дәуірі залында мүсінші Элбакидзе салған мүсінімен танысасыздар. Қыранша қарап қырымға Мұңмен зарды қолға алып Тектеніп надан зұлымға Шиіршік атар толған ат Әділет пен ақылға сынатып көрген Солардың білгенін Білдірер алыс жақынға сөйле, – дегендей ақынның өзі айтқандай ой толғанысқа түсесіздер. Семейдегі Ә.Молдабаев үйіндегі Абайдың жұмыс бөлмесімен танысасыздар сондай - ақ экспозицияның келесі бөлімінде Абайдың достарымен МИхайлес, Долгополов, Прос, Лобановский, Коншиндердің суретін фото көшірмелерімен таныссасыздар.

15 слайд
Абай өзінің қолымен өткізген этнографиялық заттардың коллекциясында кездесетін бұйымдарды көресіздер. Кебеже, айбалта, себеттер мен торсықтар, тағы басқа. Экспозицияда ақынның әр қырлы прозаик, лирик, аудармашы, коспозиторлық талантын ашып көрсетеді. Абай шығармашылық еңбектеріне ерекше мән берілген. 1909 жылы Санк-Петербургта шыққан Абай өлеңдерінің жинақтарының түп нұсқасын көресіздер. Сондай-ақ көптеген аудармаларымен таныс боласыздар. 59 жыл өмір сүріп, 1904 жылы 21 маусымда Шыңғыстың Балшақта жайлауында қайтыс болған Абай Құнанбаев осы Жидебайдағы Оспан зиратының қасына жерленді. Бұл зираттар ұлы ақынның 150 жылдық мерейтой қарсаңында мавзолей кешені үлгі жобасында қайта салынып, қазіргі қос мұнаралы мавзолейлер кешені ғимаратына айналды. Мавзолей мұнараның ортасынан жабдықталып салынған Анфитеатр түрлі кештер, ойын сауықтар, өнер жастарының жарысын өткізетін орынға айналды. Алаңның ені 65 метр, ұзындығы 200 метр, биіктігі 5 метр. Алыстан қарағанда Мавзолей кешені ғимараты Сахара дала кеңістігінде жүзіп бара жатқан қос желкенді кемеге ұқсайды. Ұлы Абай ой мұхитына жүзіп бара жатқандай.

16 слайд

17 слайд
Ғылым таппай мақтанба Ғылым таппай мақтанба, Орын таппай баптанба, Құмарланып шаттанба, Ойнап босқа күлуге. Бес нәрседен қашық бол, Бес нәрсеге асық бол. Адам болам десеңіз. Тілеуің, өмірің алдыңда Оған қайғы жесеңіз. Өсек, өтірік, мақтаншақ, Еріншек бекер мал шашпақ- Бес дұшпаның, білсеңіз. Талап, еңбек, терең ой, Қанағат, рақым ойлап қой- Бес асыл іс, көнсеңіз. Жамандық көрсең нәфрәтлі, Суытып көңіл тыйсаңыз. Жақсылық көрсең ғибрәтлі, Оны ойға жисаңыз. Ғалым болмай немене, Балалықты қисаңыз? Болмасаң да, ұқсап бақ, Бір ғалымды көрсеңіз. Ондай болмақ қайда деп, Айтпа ғылым сүйсеңіз. Сізге ғылым кім берер, Жанбай жатып сөнсеңіз? Дүние де-өзі, мал да -өзі Ғылымға көңіл берсеңіз. Білгендердің сөзіне, Махаббатпен ерсеңіз...

18 слайд
Білімдіден шыққан сөз Білімдіден шыққан сөз Талаптыға болсын кез.   Нұрын, сырын көруге Көкiрегінде болсын көз.   Жүрегі — айна, көңiлі — оят,   Сөз тыңдамас ол баяу.   Өз өнері тұр таяу, Ұқпасын ба сөзді тез?   Әблет басқан елерме Сөзге жуық келер ме?   Түзу сөзге сенер ме Түзелмесін білген ез?   “ Айтшы-айтшылап” жалынар,   Ұққыш жансып шабынар.   Ұқпай жатып жалығар Ұйқылы-ояу бойкүйез. Жас баладай жеңсікқой, Байлаулы емес ақыл ой, Ойлағаны — айт пен той, Ыржаң-қылжаң ит мінез„ Сұлу қыз бен я батыр   Болмаған соң, тәңірі алғыр, Шығып кетер, я қалғыр, Оған ақыл — арам без. Жақсыға айтсаң, жаны еріп,   Ұғар көңіл шын беріп,   Дертiң ішіне ем көріп, Неге алтынды десін жез. “Ой, тәңір-айшыл” кер есек,   Қулық, сұмдық не өсек   Болмаған соң, бір есеп —  Мейілі қамқа, мейілі бөз.

19 слайд
Мен жазбаймын өлеңді ермек үшін, Жоқ-барды, ертегіні термек үшін. Көкірегі сезімді, тілі орамды Жаздым үлгі бермек үшін. Бұл сөзді тасыр ұқпас, талапты ұғар, Көңіліңнің көзі ашық, сергек үшін. Түзу кел, қисық-қыңыр, қырын келмей, Сыртын танып іс бітпес, сырын көрмей. Шу дегенде құлағың тосаңсиды, Өскен соң, мұнда сөзді бұрын көрмей. Таң қаламын алдыңғы айтқанды ұқпай, Және айта бер дейді жұрт тыным бермей. Сөз айттым «әзірет Әлі, айдаһарсыз», Мұнда жоқ «алтын иек, сары ала қыз». Кәрілікті жамандап, өлім тілеп, Болсын деген жерім жоқ жігіт арсыз. Әсіресе қызыл емес деп, жиренбеңіз, Түбі терең сөз артық, бір байқарсыз. Батырдан барымташы туар даңғой. Қызшыл да, қызықшыл да әуре жан ғой. Арсыз, малсыз, ақылсыз, шаруасыз, Елермелі маскүнем байқалған ғой. Бес-алтымисыз бәңгі күлсе мәз боп, Қиналмай, қызыл тілім, кел тілді ал, қой! Өлеңі бар, өнерлі інім, сізге Жалынамын, мұндай сөз айтпа бізге. Өзге түгіл өзіңе пайдасы жоқ, Есіл өнер қор болып кетер түзге...

20 слайд
• Абайдың ұлы ақын болуының бір сыры сурет салып оған жан бітіруінде. “Қыс” деп аталатын өлеңнің бір шумағын есімізге түсірейік …

21 слайд
• Абай ақындық өнерге 40 жасынан асқанда құлай беріліп, өмірінің соңына дейін созылған 20 жылдық әдеби қызметінде 8000 өлең жолы мен 46 нақыл сөзін жазып қалдырды. Ол нақыл сөздер “Абайдың қара сөздері” деп аталады.

22 слайд
Абайдың 31-ші қара сөзі • Естіген нәрсені ұмытпастыққа төрт түрлі себеп бар. Әуелі-көкірегі байлаулы болмақ керек. Екінші-сол нәрсені естігенде я көргенде ғибратлану керек, көңілденіп, ынтамен ұғыну керек. Үшінші-сол нәрсені, ішінен бірнеше уақыт қайтарып, ойланып, көңілге бекіту керек. Төртінші-ой кеселді нәрселерден қашық болу керек. Егер ой кез болып қалса, салынбау керек. Ой кеселдеріне: уайымсыз, салғырттық, ойыншы күлкішілдік, я бір қайғыға салыну, я бір нәрсеге құмарлық пайда болу секілді. Бұл төрт нәрсе- күллі ақыл мен ғылымды тоздыратын нәрселер.

23 слайд
Абайдың әнге деген сүйіспеншілігі Құлақтан кіріп бойды алар, Әсем ән мен тәтті күй. Көңілге түрлі ой салар, Әнді сүйсең, менше сүй,-деп білдірген

24 слайд
Көзімнің қарасы Көзімнің қарасы, Көңлімнің санасы. Бітпейді іштегі, Ғашықтық жарасы Жылайын жырлайын, Ағызып көз майын. Айтуға келгенде, Қалқама сөз дайын Жүректен қозғайын, Әдептен озбайын, Өзi де бiлмей ме, Көп сөйлеп созбайын?

25 слайд