Ұлттық салт -дәстүрлеріміздің ішіндегі «Қыз ұзату» дәстүрі

1 слайд
Тақырыбы: Қыз ұзату Мақсаты: Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» мақаласы – ол 2050 жылға дейін әлемнің дамыған 30 елінің қатарына кіру бағытындағы бірыңғай мақсатымызға жету жолындағы алты бағыттың бірі «Ұлттық бірегейлікті сақтау» бағдарламалық мақаласын қолдау және жүзеге асыруда атсалысу. Ұлттық салт - дәстүрлеріміздің ішіндегі «Қыз ұзату» дәстүрі туралы тереңірек білу.

1 слайд

2 слайд
САЛТ-ДӘСТҮР – ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІҢ НЕГІЗІ Салт-дәстүр  — әр  ұлттың,   халықтың діні  мен сеніміне, тұрмыс-тіршілігіне, ұлттық құрылым ерекшелігіне сәйкес ғасырлар бойы жинақталып, өмірдің өзі туғызған ғұрыптардың жиынтығы; қауым мен қоғамда қалыптасқан мінез-құлықтың үлгілері. Салт-дәстүр   ұлт  үшін өмір, қоғам заңы болып негізделіп, сана, тағылым, тәрбие, тіршілік ережесі ретінде ел зердесіне рухани байлық — өнеге тәжірибесін құраған. Бұл талаптар мен ережелерді   халық бұлжытпай орындаумен бірге оны құрметтемеген, сақтамаған адамдарды сол заң негізінде жазалап та отырған. Өткен заманда   қазақ  қоғамы үшін салт-дәстүр бұлжымас заң рөлін атқарды. Мысалы,   той,   наурыз көже,   қыз ұзату,   қонағасы,   шашу,   ерулік ата  салты болып саналады.   Халықтың  атадан балаға көшіп, дамып отыратын   тарихи  әлеуметтік, мәдени-тұрмыстық, кәсіптік, салт-сана, мінез-құлық, тәлім-тәрбие және рухани іс-әрекетінің көрінісі дәстүр арқылы танылады. Салт-дәстүр байлығы —   мәдениеттің   байлығы. Мысалы, ата-ананы, үлкенді құрметтеу, байғазы, көрімдік, сүйінші, кәде сұрау, сәлем беру, ат тергеу, құрдастық қалжың, т.б. салт-дәстүрге жатады. Салт-дәстүрлер үш топқа бөлінеді.Олар;діни әдет-ғұрыптар,отбасылық той- жиындар,маусымдық-халықтық мерекелер.

2 слайд

3 слайд
Қыз ұзату Қыз ұзату- ертеден келе жатқан екі елдің арасындағы байланыс болар ер адам мен әйел адамның ағайын мен халықтың алдында бата алып, отау құруға бастау болар  салт-дәстүр. Қыз ұзату дәстүрі осы сөйлеммен шектелмейді. Қыз баланы болашақ жарына аттандыру үшін, бірнеше міндеттелген делік ұғымдар мен сатыдан тұрады. Атап өтсек:Қалың мал – қыз баланы «сату» құны;Қыз танысу: қыз баланың туыстарынан, әдетте жеңгесі немесе жақын туысы, қыз аттанып отырғалы елдің жағдайы мен тұрмыс-тіршілігін көріп, таныс болады. Бұл – қызды ұзатар алдында болады.Той малы – күйеу  бала жақтан келгендер алып келетін, келешек отау тігу тойында сойылатын мал. Оған қоса бағалы мата секілді қосымша сыйлықтар беріледі.Сүт ақы- қыздың анасына арналып берілетін ерекше сый-тарту. Сәукеле таққан, қияр- қимас қарасымен алаңдап тұрған, жүрегінде жас сәби қыз баланы анасы қоштасу әнімен -  сыңсумен шығарып салады.Қызды алып қайту үшін жеті не оданда көп адам келуі мүмкін, бірақ жалпы саны тақ болуы міндет. Құда‑құдағилар алдымен келеді де күйеу мен күйеу жолдасты қыздың жеңгесінің өзі барып ертіп келеді. Енді қыз ұзатудың кәделеріне тоқталайық:Көпшік қыстырар – күйеуді алып келу үшін барған жеңгей күйеудің атына мініп, ат көрпенің астынан көпшік қыстырарын алады. Бұл кем айтқанда көйлектік пұлдан аз болмауы тиіс.Шашу – күйеу бала келісімен, ауылдағы ең сыйлы бәйбіше табаққа құрт, ірімшік, табылса тәтті қосып шашу шашады. Киім ілу – құда‑құдағилар келісімен алдын ала дайындалған адам (көбінесе әйел) олардың киімдерін іліп, кетерде киіндіреді. Табалдырық кәдесі – құда‑құдағилар құданың үйіне кірерде бір әйел олардың жолын бөгеп, қашан кәдесін алғанша көлденең тұрып алады. Мұны табалдырық аттар деп атайды, яғни қазақтың «Табалдырықтан биік тау жоқ» дегені осындайдан қалыптасуы әбден мүмкін.

3 слайд

4 слайд
Қыз ұзатудың кәделері   Малға бата жасату Сыбаға асу  Сәукеле кигізу Мойын тастау  Құйрық ‑ бауыр асату Суға тоғыту Ат байлар Шаңырақ көтеру Қыз қашар Неке оқу Ал төс Босаға аттар  Киім тігу Асық жілік 

4 слайд

5 слайд
Сарын (аужар) – қызды ұзататын күні келін және басқа әйелдер киіз үйдің ішінде отырады да,аужар айтатын жігіттер сыртта, ат үстінде болады.Қыз ата анасы, бауыр, аға жеңгесі, ел жұртымен қоштасуда өлеңмен, жылап ‑ ‑ ‑ тұрып айтады. Ойнаушы ең бала күнде түйе болып, Жүріпті біреу саған ие болып. Айдынның аққуындай қара қасқа, Қазан қайтып ұстайсын күйе болып, ‑ деп жігіттер қызды одан арман жылата түседі. Кішкене болдың күймеден, Жіңішке болдың инеден. Ерініңнің сүті кеппестен, Барасын кетіп кімменен? – деп жеңгелер де сыңсуға сыңсу қосады. Бұл өлеңдер өз теңіне бара алмай кеткен қыздарға көбірек айтылады. Өздері өмір сүрген ортаның теріскейін жігіттер күңірене айтқан уақытта жұрттың көбі, әсіресе бойжеткен қызы бар аналар жағының көзіне жас үйіріледі. «Онда да ата енең бар, қайын сіңлің, қайныларың бар. Ешкімнен ‑ кем болмайсың, жылама!» деп ақыл айтқанмен: ‑ Кісі әкесін кісіге әке дейді, әй ау, ‑ Айналайын әкемдей қайдан болсын, әй ау! – ‑ деп жұбатушылардың ақылына көнбеген қыз: Есіктің алды ошаған, Жылқы ішінде қашаған. Жыл айналып келгенше, Қош есен бол, босағам! – ‑ деп жылай жылай, артына қарай қарай, бар туысын бір бірден құшақтап, ‑ ‑ ‑ зорға аттанады. Еркелеп өскен қызы қиянға кетіп бара жатқанда жұрт көзінше егілуден ұялған қыз әкесі атқа мініп, ауылдан аулаққа кетеді. Қыз ұзатылып, ауылдың сәні кеткен соң ауыл да көшкен елдің жұрты құсап құлазиды. Қыз өте жақсы болып өсіп, ел жұртына қадірлі болса, оны ‑ шығарып салуға ауылдың кәрі жасы қалмай аттанып, көш жерден әзер ‑ қайтады.    

5 слайд