Ұлы даланың жеті қыры

1 слайд
ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ЖЕТІ ҚЫРЫ Оқытушы – Жумиева Сандуғаш Садуоқасқызы Ж.Досмұхамедов атындағы жоғары педагогикалық колледжі

1 слайд

2 слайд

2 слайд

3 слайд
ҰЛЫ ДАЛАНЫҢ ЖЕТІ ҚЫРЫ  1 . Атқа міну мәдениеті  2. Ұлы даладағы ежелгі металлургия  3. Аң стилі  4. Алтын адам  5. Түркі әлемінің бесігі  6. Ұлы Жібек жолы  7. Қазақстан – алма мен қызғалдақтың отаны Нұрсұлтан Назарбаевтың «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы

3 слайд

4 слайд
1 . Атқа міну мәдениеті  А тқа міну мәдениеті мен жылқы ша руа шылығы жер жүзіне Ұлы даладан та ра ғаны тарихтан белгілі. Еліміздің солтүстік өңіріндегі энео лит дәуіріне тиесілі «Ботай» қонысында жүр гізілген қазба жұмыстары жылқының тұң ғыш рет қазіргі Қазақстан аумағында қол ға үйретілгенін дәлелдеді. Жылқыны қолға үйрету арқылы біз дің бабаларымыз өз дәуірінде адам айт қысыз үстемдікке ие болды. Ал жаһандық ау қым да алсақ, шаруашылық пен әскери са ладағы теңдессіз революцияға жол аш ты. Жылқының қолға үйретілуі атқа міну мә дениетінің де негізін қалады. Бес қа руын асынған салт атты сарбаз айбарлы көш пенділер империялары тарих сах насына шыққан дәуірдің символына ай налды. Ту ұстаған салт атты жауынгердің бей несі – батырлар заманының ең таны мал эмблемасы, сонымен қатар, атты әс кердің пайда болуына байланысты қа лыптасқан көшпенділер әлемі «мәдени ко дының» айрықша элементі. Автокөлік қозғалтқыштарының қуа ты әлі күнге дейін аттың күшімен өл ше неді. Бұл дәстүр – жер жүзінде салт ат ты лар үстемдік құрған ұлы дәуірге деген құр меттің белгісі. Біз әлемнің барлық түкпіріне ежелгі қа зақ жерінен тараған осынау ұлы тех нологиялық революцияның жемісін адам зат баласы ХІХ ғасырға дейін пай даланып келгенін ұмытпауға тиіспіз. Қазіргі киім үлгісінің базалық ком поненттері Дала өркениетінің ерте ке зеңі нен тамыр тартады. Атқа міну мә де ниеті салт атты жауынгердің ықшам киім үл гісін дүниеге әкелді. Ат үстінде жүр ген де ыңғайлы болуы үшін бабаларымыз ал ғаш рет киімді үстіңгі және астыңғы деп екіге бөлді. Осылайша, кәдімгі шал бар дың алғашқы нұсқасы пайда болды. Бұл салт атты адамдардың ат құла ғын да ойнауына, ұрыс кезінде еркін қи мылдауына мүмкіндік берді. Дала тұр ғын дары теріден, киізден, кендір мен жүн нен, кенептен шалбар тікті. Содан бе рі мыңдаған жыл өтсе де, киімнің осы түрі өзгере қоймады. Қазба жұмыстары ке зінде табылған көне шалбарлардың қа зіргі шалбардан еш айырмасы жоқ. Сонымен қатар, бүгінгі етіктердің бар лық түрі көшпенділер атқа мінгенде ки ген жұмсақ өкшелі саптама етіктің «мұ рагерлері» екені белгілі.

4 слайд

5 слайд
 Кеңістік – барлық нәрсенің, ал уақыт – бүкіл оқиғаның өлшемі. Уақыт пен кеңістіктің көкжиегі тоғысқан кезде ұлт тарихы басталады. Бұл – жай ғана әдемі афоризм емес.  Шын мәнінде, немістердің, италиялықтардың немесе үнді халықтарының жылнамасына көз жүгіртсек, олардың мыңдаған жылды қамтитын төл тарихындағы ұлы жетістіктерінің дені осы елдер қазір мекен етіп жатқан аумақтарға қатыстылығы жөнінде сұрақ туындайтыны орынды.  Әрине, ежелгі Рим деген қазіргі Италия емес, бірақ италиялықтар өздерінің тарихи тамырымен мақтана алады. Бұл – орынды мақтаныш. Сол сияқты, ежелгі готтар мен бүгінгі немістер де бір халық емес, бірақ олар да Германияның мол тарихи мұрасының бір бөлшегі. Полиэтникалық бай мәдениеті бар ежелгі Үндістан мен бүгінгі үнді халқын тарих толқынында үздіксіз дамып келе жатқан бірегей өркениет ретінде қарастыруға болады.     Бұл – тарихқа деген дұрыс ұстаным. Сол арқылы түп тамырымызды білуге, ұлттық тарихымызға терең үңіліп, оның күрмеулі түйінін шешуге мүмкіндік туады.  Қазақстан тарихы да жеке жұрнақтарымен емес, тұтастай қалпында қазіргі заманауи ғылым тұрғысынан қарағанда түсінікті болуға тиіс. Оған қажетті дәйектеріміз де жеткілікті.  egemen.kz:  https://egemen.kz/article/178090-nursultan-nazarbaev-uly-dalanynh-dgeti-qyr y

5 слайд

6 слайд

6 слайд

7 слайд
2. Ұлы даладағы ежелгі металлургия  Металл өндірудің амал-тәсілдерін та бу тарихтың жаңа кезеңіне жол ашып, адам зат дамуының барысын түбегейлі өз гертті. Сан алуан металл кендеріне бай қа зақ жері – металлургия пайда болған ал ғашқы орталықтардың бірі. Ежелгі за манда-ақ Қазақстанның Орталық, Сол түстік және Шығыс аймақтарында тау-кен өндірісінің ошақтары пайда бо лып, қола, мыс, мырыш, темір, күміс пен алтын қорытпалары алына бастады. Ата- бабаларымыз жаңа, неғұрлым бе рік металдар өндіру ісін дамытып, олар дың жедел технологиялық ілге рі леуі не жол ашты. Қазба жұмыстары ба ры сында табылған металл қорытатын пеш тер мен қолдан жасалған әшекей бұйым дары, ежелгі дәуірдің тұрмыстық зат тары мен қару-жарақтары бұл туралы те реңнен сыр шертеді. Осының бәрі ежел гі замандарда біздің жеріміздегі дала өр кениеті технологиялық тұрғыдан қан шалықты қарқынды дамығанын көр се теді.

7 слайд

8 слайд

8 слайд

9 слайд
3. Аң стилі  Біздің ата-бабаларымыз қоршаған ор та мен етене өмір сүріп, өздерін таби ғат тың ажырамас бөлшегі санаған. Бұл бас ты тұрмыс қағидаты Ұлы даланы ме кен деген халықтардың дүниетанымы мен құндылықтарын қалыптастырды. Өз жазуы мен мифологиясы бар Қазақ стан ның ежелгі тұрғындарының озық мә де ние ті болды. Олардың мұрасының жарқын көрі ні сі, көркем болмысы мен рухани бай лы ғы ның айшықты белгісі – «аң стилі өне рі». Жануарлар бейнесін тұрмыста пай далану адам мен табиғаттың өзара бай ланысының символына баланып, көш пенділердің рухани бағдарын айқын дап отырған. Олар жыртқыштардың, негізінен мы сық тұқымдас аңдардың суретін көбірек қол данған. Егемен Қазақстанның сим вол дарының бірі – жергілікті жануарлар әле мінде сирек кездесетін тұрпаты текті қар барысы екені кездейсоқ емес. Бұл ретте, аң стилі бабаларымыздың ай рықша жоғары өндірістік тәжірибесі бол ғанын көрсетеді. Олар оюлап кес кін деуді, металмен жұмыс істеудің тех никасын, соның ішінде, мыс пен қоладан бал қымалар жасаудың және құймалар құю дың, жайма алтын дайындаудың күр делі әдістерін жақсы меңгерген. Жалпы, «аң стилі» феномені әлемдік өнер дегі биік белестердің бірі саналады.

9 слайд

10 слайд

10 слайд

11 слайд
4. А лтын адам  Біздің түп-тамырымызға жаңаша көз қа распен қарауға жол ашып, әлемдік ғы лым үшін сенсация саналған жаңалық – 1969 жылы Қазақстанның Есік қор ға ны нан табылған, өнертанушы ғалымдар ара сында «қазақстандық Тутанхамон» де ген атқа ие болған «Алтын адам». Бұл жауынгер талай тылсым құ пия ның бетін ашты. Біздің бабаларымыз әлі күнге дейін өзінің асқан көркемдігімен там сандыратын аса жоғары деңгейдегі көр кем дүниелер жасаған. Жауынгердің ал тынмен апталған киімдері ежелгі ше берлердің алтын өңдеу техникасын жақ сы меңгергенін аңғартады. Сонымен бір ге, бұл жаңалық Дала өркениетінің зор қуаты мен эстетикасын әйгілейтін бай мифологияны паш етті. Дала халқы өз көсемдерін осылайша ұлық тап, оның мәртебесін күн секілді құ ді рет деңгейіне көтеріп асқақтатқан. Қо рымдағы сән-салтанатты жасау-жаб дық тар ежелгі бабаларымыздың зият кер лік дәстүрлерінен де мол хабар береді. Жауын гердің жанынан табылған күміс ке селердің бірінде ойып жазылған таң балар бар. Бұл – Орталық Азия аумағынан бұрын-соңды табылған жазу атаулының ішіндегі ең көнесі.

11 слайд

12 слайд

12 слайд

13 слайд
5. Түркі әлемінің бесігі  Қазақтардың және Еуразияның басқа да халықтарының тарихында Алтайдың алар орны ерекше. Осынау асқар таулар ға сырлар бойы Қазақстан жерінің тәжі ғана емес, күллі түркі әлемінің бесігі са нал ды. Дәл осы өңірде біздің дәуіріміздің І мыңжылдығының орта шенінде Түркі дүниесі пайда болып, Ұлы дала төсінде жаңа кезең басталды. Тарих пен география түркі мем ле кет тері мен ұлы көшпенділер империялары са бақтастығының айрықша моделін қа лыптастырды. Бұл мемлекеттер ұзақ уа қыт бойы бірін-бірі алмастырып, орта ға сырдағы Қазақстанның экономикалық, сая си және мәдени өмірінде өзінің өш пес ізін қалдырды. Орасан зор кеңістікті игере білген түр кілер ұланғайыр далада көшпелі және отырықшы өркениеттің өзіндік өрнегін қалыптастырып, өнер мен ғылымның жә не әлемдік сауданың орталығына ай нал ған ортағасырлық қалалардың гүл денуі не жол ашты. Мәселен, орта ғасыр дағы Отырар қаласы әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының бірі – Әбу Насыр әл-Фарабиді дүниеге әкелсе, түркі ха лық тарының рухани көшбасшыларының бірі Қожа Ахмет Яссауи Түркістан қала сын да өмір сүріп, ілім таратқан.

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд
6. Ұлы Жібек жолы  Еліміздің географиялық тұрғыдан ұтым ды, яғни Еуразия құрлығының кін дігінде орналасуы ежелден әртүрлі мем лекеттер мен өркениеттер арасында тран зиттік «дәліздердің» пайда болуына сеп тігін тигізді. Біздің дәуірімізден бас тап бұл құрлық жолдары Үлкен Еура зия ның Шығысы мен Батысы, Солтүстігі мен Оңтүстігі арасындағы сауда және мә дениет саласындағы байланыстардың транс континентальды желісіне – Ұлы Жі бек жолы жүйесіне айналды. Бұл жол халықтар арасындағы жаһан дық өзара тауар айналымы мен зияткерлік ынт ымақтастықтың қалыптасып, дамуы үшін орнықты платформа болды. Керуен жолдарын мінсіз ұйымдас ты рып, қауіпсіздігін қамтамасыз еткен Ұлы дала халқы ежелгі және орта ғасырлардағы аса маңызды сауда қатынасының басты дә некері саналды. Дала белдеуі Қытай, Үн ді, Парсы, Жерорта теңізі, Таяу Шы ғыс және славян өркениеттерін байла ныс тырды. Алғаш пайда болған сәттен бастап, Ұлы Жібек жолы картасы, негізінен, Тү рік империяларының аумағын қамтыды. Ор талық Еуразияда түркілер үстемдік құрған кезеңде Ұлы Жібек жолы гүлдену ше гіне жетіп, халықаралық ауқымда эко номиканы өркендетуге және мәдениетті да мытуға септігін тигізді.

15 слайд

16 слайд

16 слайд

17 слайд
7. Қазақстан – алма мен қызғалдақтың отаны  Асқақ Алатаудың баурайы алма мен қыз ғалдақтың «тарихи отаны» екені ғы лы ми тұрғыдан дәлелденген. Қарапайым, бі рақ бүкіл әлем үшін өзіндік мән-маңы зы зор бұл өсімдіктер осы жерде бүр жа рып, жер жүзіне таралған. Қазақстан қа зір де әлемдегі алма атаулының арғы ата сы – Сиверс алмасының отаны са на ла ды. Дәл осы тұқым ең көп таралған же місті әлемге тарту етті. Бәріміз білетін ал ма – біздегі алманың генетикалық бір тү рі. Ол Қазақстан аумағындағы Іле Ала тауы баурайынан Ұлы Жібек жолының кө не бағыты арқылы алғашқыда Жерорта теңізіне, кейіннен бүкіл әлемге таралған. Осы танымал жемістің терең тарихының сим волы ретінде еліміздің оңтүстігіндегі ең әсем қалалардың бірі Алматы деп атал ды. Қазақстан аумағындағы Шу, Іле тау ла рының етегінен әлі күнге дейін жер гілікті өсімдіктер әлемінің жауһары са на латын Регель қызғалдақтарын бас тап қы күйінде кездестіруге болады. Бұл әсем өсім діктер біздің жерімізде Тянь-Шань тау ларының етегі мен шөлейт даланың түйі сер тұсында пайда болған. Қазақ то пырағындағы осынау қарапайым, сон дай-ақ, ерекше гүлдер өз әдемілігімен көп теген халықтың жүрегін жаулап, бір тіндеп бүкіл әлемге тарады. Бүгінде жер жүзінде қызғалдақтың 3 мың нан астам түрі бар, олардың басым көп шілігі – біздің дала қызғалдағының «ұр пағы». Қазір Қазақстанда қызғал дақ тың 35 түрі өседі

17 слайд

18 слайд

18 слайд