#1 слайд
Бөлім тақырыбы: Салыстырмалы атомдық масса және қарапайым химиялық формула . Сабақтың тақырыбы: Валенттілік. Химиялық формулалар. Формула бойынша қосылыстардың салыстырмалы молекулалық массаларын есептеу .

1 слайд

#2 слайд
Бүгінгі сабақта: Сіздің білетініңіз: • Химиялық формула құрастыруды, химиялық қосылыстардың салыстырмалы молекулалық массасын есептеуді үйренесің жене де индекс, коэффициент, валенттілік ұғымдарымен танысасың. Сіздің меңгеретініңіз : валенттілік бойынша бинарлы қосылыстардың химиялық формуласын құрастыру; химиялық қосылыстың формуласы бойынша оның салыстырмалы молекулалық массасын есептеу • Заттарды құрамындағы молекула саны бойынша химиялық формуласын жазады. • Қосылыстар құрамындағы элементтің валенттілігін анықтайды. • Валенттілігі бойынша қосылыстың формуласын құрады. • Химиялық қосылыстардың салыстырмалы атомдық массасын есептейді

2 слайд

#3 слайд
Химиялық формулалар. Валенттілік. Салыстырмалы молекулалық масса  Элементтердің таңбалары əліппенің әріптері тәрізді. Әріптерден сөз құрауға болатыны секілді элементтердің таңбаларын қолданып кез келген молекуланың құрамын өрнектеуге болады. Химиялық формула -заттың құрамын химиялық элемент таңбалары және индекстер арқылы шартты түрде жазу. Химиялық элемент таңбасы оның бір атомын көрсетеді . Химиялық формулалар заттың сапалық және сандық құрамын көрсетеді, сандық құрамы индекстер аркылы белгіленеді (бір саны жазылмайды). Индекс химиялық элемент таңбасының оң жағында төменгі тұсында жазылады. Жай заттар үшін   элементтің   таңбасы - формуласы да болады: Ғе, Cu, Ag, О, Н және т.с.с Мысалы, Н 2 0 судың формуласы, су молекуласы сутек пен оттек элементтерінен (сапалык құрамы) және сутектің екі  атомы  мен  оттектің  бір атомынан (сандық құрамы) тұратынын көрсетеді. Формуланың алдындағы коэффициенттер молекулалар санын көрсетеді. Мысалы, 5S0 2  Р 2 0 5 , 2Na 2 0 т.б. Химиялық формулаларды заттың құрамы туралы мәліметтерге сүйеніп табады. Дегенмен химиялық формула құрғанда көбіне химиялық элементтердің валенттіліктері ескеріледі .

3 слайд

#4 слайд
Валенттілік  Валенттілік- бұл химиялық элемент атомының басқа химиялық элемент атомының белгілі санын қосып алу қабілеті.  Валенттілікті сутек атомының валенттілігімен анықтау берілген . Берілген элемент атомы сутектің бір атомын қосып алса, бір валентті, екеуін қосып алса екі валентті т.с.с. Мысалы НCl, H₂О,NH₃,CH₄.   Валенттілік мәні рим цифрымен элемент таңбасының үстіне жазылады. Көптеген химиялық элементтер қосылыстарында тұрақты валенттілік көрсетеді. Бірақ кейбір элементтердің валенттіліктері ауыспалы бол ады.

4 слайд

#5 слайд
Валенттілік бойынша формула құрастыру  Екі элементтен тұратын қосылыстар бинарлы қосылыстар деп аталады. Мысалы оксидтер бинарлы қосылыстарға жатады. Қосылыстардың химиялық формуласын құрастыру үшін берілген қосылыстың құрамына кіретін элементтердің валенттіліктерін білу керек. Формуланы құрастыру алгоритмі: 1) Химиялық элементтердің таңбаларын қатарластырып жазамыз: NaO, AlO , PO 2) Химиялық элемент таңбаларының үстіне валенттіліктерін рим цифрларымен жазамыз: І II III II Y II NaO , Al O , P O 3) Екі элемент валенттіліктерінің ең кіші ортақ еселігін табамыз: 2 6 10 I II III II Y II Na O Al O P O 4 ) Ең кіші ортақ еселіктің мәнін әрбір элементтің валенттіліктеріне бөліп атомдардың индекстерін анықтаймыз: Na₂O, Al₂O₃ , Р 2 0 5 ! Егер элемент ауыспалы валенттілік көрсететін болса, оның валенттілігі жақшаға жазылады. Мысалы, FeO- темір (ІІ) оксиді, Fe₂O₃- темір (ІІІ) оксиді, SO ₂ SO ₃ т.с.с

5 слайд

#6 слайд
  Салыстырмалы молекулалық масса.  Массаның атомдық бірлігі арқылы өрнектелген молекуланың массасы берілген заттың молекулалық массасы деп аталады.  Көміртек атомы массасының 1/12 бөлігінен берілген молекула массасы неше есе ауыр екенін көрсететін шама салыстырмалы молекулалық массасы деп аталады. ол М r деп белгіленеді.  Салыстырмалы молекулалық масса-өлшемсіз шама. Себебі молекула құрамына кіретін атомдардың массасы да өлшемсіз шама.  Химиялық формулалар мен салыстырмалы атомдық массалар арқылы заттың салыстырмалы молекулалық массасын есептеуге болады. Ол үшін әр элементтің салыстырмалы атомдық массасы атом санына көбейтіліп, алынған шамалар қосылады.  Мысалы,  CuS0 4  молекуласының салыстырмалы молекулалық массасы: M r (CuS0 4 )=Ar(Cu)+Ar(S)+4Ar(0)  M r (CuS0 4 )=64+32+4 • 16=160

6 слайд

#7 слайд
1-тапсырма  Дескрипторы: Молекулалық құрамына сай химиялық формуласын анықтайды.   Молекуласының құрамы Сәйкестік Химиялық формуласы азоттың екі атомынан және оттегінің бір атомынан Cl ₂ O 8 көміртегінің үш атомы және сутегінің сегіз атомынан CaO хлордың екі атомы және оттегінің сегіз атомынан N ₂ O кальций мен оттегінің бір атомынан тұратын қосылыс C 3 H 8

7 слайд

#8 слайд
2- тапсырма  Төменде формулалары берілген қосылыстардың: CaO, SO 3 , CO 2, Al 2 O 3 , H 2 O, CuO құрамындағы оттекпен байланысып тұрған элементтердің валенттіліктерін тауып элементтердің үстіңгі жағына рим цифрмен көрсетіңіз, қосылыстардың салыстырмалы молекулалық массасын есептеп, химиялық элементтердің валенттіліктерінің өсу ретіне қарай жазыңыз.  Дескрипторы: Химиялық элементтердің валенттіліктерін табады. Қосылыстардың салыстырмалы молекулалық массасын есептейді. Валенттіліктерінің өсу реті бойынша орналастырады № Химиялық қосылыстардың формуласы Элементтердің валенттіліктері Молекулалық массасы Валенттіліктердің өсу реті 1 CaO 2 Al 2 O 3 3 CuO 4 H 2 O 5 CO 2 6 SO 3

8 слайд

#9 слайд
3-тапсырма  Берілген валенттіліктері бойынша төмендегі элементтердің а) фосфор (ІІІ); ә) кремний (ІҮ); б) хлор (І); в) күкірт (ІІ) сутекті қосылыстарының формулаларын құрыңдар.  Дескрипторы: Химиялық қосылыстардың валенттілігіне сай формуласын жазады. Бекіту сұрақтары:  Заттың химиялық формуласы нені көрсетеді?  Химиялық элементтердің валенттілігі деген не?  Химиялық формуладағы индекс пен коэффициент нені көрсетеді?  Бинарлы қосылыстар дегеніміз не? Мысал келтіріңіздер

9 слайд