Материалдар / ЯДРОЛЫҚ ҚАРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТТАМАСЫ

ЯДРОЛЫҚ ҚАРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТТАМАСЫ

Материал туралы қысқаша түсінік

Ядролық қару туралы презентация жазылған. Презентация арқылы сабақты толық жүргізуге болады

Алғашқы әскери дайындық Презентация 10 сынып

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

1 / 20

Жариялаған:

Дүйсекеев Ерлан Белгибекович

11 Ақпан 2025

120

Материал жариялап, аттестацияға 100% жарамды сертификатты тегін алыңыз!

Ustaz tilegi журналы министірліктің тізіміне енген. Qr коды мен тіркеу номері беріледі. Материал жариялаған соң сертификат тегін бірден беріледі.

Оқу-ағарту министірлігінің ресми жауабы

Сайтқа 5 материал жариялап, тегін АЛҒЫС ХАТ алыңыз!

Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін дамытуға қосқан жеке үлесі үшін және де Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық материалыңызбен бөлісіп, белсенді болғаныңыз үшін алғыс білдіреміз!

Сайтқа 25 материал жариялап, тегін ҚҰРМЕТ ГРОМАТАСЫН алыңыз!

Тәуелсіз Қазақстанның білім беру жүйесін дамытуға және білім беру сапасын арттыру мақсатында Республика деңгейінде «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жариялағаны үшін марапатталасыз!

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

Материалдың қысқаша түсінігі

1 слайд
ЯДРОЛЫҚ ҚАРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТТАМАСЫ

1 слайд

ЯДРОЛЫҚ ҚАРУ ЖӘНЕ ОНЫҢ СИПАТТАМАСЫ

2 слайд

3 слайд

4 слайд
ЯДРОЛЫҚ ЖАРЫЛЫС ТҮРЛЕРІ Ядролық жарылыс әуеде түрлі биіктіктерде, жер және су бетінде, жер және су астында жүргізілуі мүмкін. Осыған байланысты ядролық жарылыстарды биіктік, әуелік, жерүстілік, суүстілік және жерастылық, суастылық деп деп ажыратылады. Өз кезегінде, биіктік ядролық жарылыстар стратосфералық (10-нан 80 км биіктікте) және ғарыштық (80 км-ден аса биіктікте) болып бөлінеді. Жарылыс болған нүкте – орталығы, ал оның жер (су) бетіндегі проекциясы ядролық жарылыстың эпицентрі деп аталады.

4 слайд

ЯДРОЛЫҚ ЖАРЫЛЫС ТҮРЛЕРІ Ядролық жарылыс әуеде түрлі биіктіктерде, жер және су бетінде, жер және су астында жүргізілуі мүмкін. Осыған байланысты ядролық жарылыстарды биіктік, әуелік, жерүстілік, суүстілік және жерастылық, суастылық деп деп ажыратылады. Өз кезегінде, биіктік ядролық жарылыстар стратосфералық (10-нан 80 км биіктікте) және ғарыштық (80 км-ден аса биіктікте) болып бөлінеді. Жарылыс болған нүкте – орталығы, ал оның жер (су) бетіндегі проекциясы ядролық жарылыстың эпицентрі деп аталады.

5 слайд

6 слайд

7 слайд
Соққы толқыны – ядролық жарылыстың негізгі жоюшы факторы, құрылыстар мен ғимараттардың қирауы мен зақымдалуы, сонымен қатар соның әсерінен адамдардың қырылуы орын алады. Артық қысым-бұл соққы толқыны майданындағы ең жоғары қысым мен оның алдындағы қалыпты атмосфералық қысымның айырмасы. Ол бір шаршы метрге Ньютонмен (Н/м2) есептеледі. Бұл қысымның өлшем бірлігі паскаль (Па) деп аталады, 1 Н/м2=1 Па

7 слайд

Соққы толқыны – ядролық жарылыстың негізгі жоюшы факторы, құрылыстар мен ғимараттардың қирауы мен зақымдалуы, сонымен қатар соның әсерінен адамдардың қырылуы орын алады. Артық қысым-бұл соққы толқыны майданындағы ең жоғары қысым мен оның алдындағы қалыпты атмосфералық қысымның айырмасы. Ол бір шаршы метрге Ньютонмен (Н/м2) есептеледі. Бұл қысымның өлшем бірлігі паскаль (Па) деп аталады, 1 Н/м2=1 Па

8 слайд
Артық қысым 20-40 кПа болғанда, қорғанбаған адамдар жеңіл жарақат алуы мүмкін. 40-60 кПа артық қысымды соққы толқыны орта дәрежелі зақымдануға алып келеді: есінен тану, есту мүшелерінің зақымдалуы, аяқ-қол сүйектерінің жарақаты, құлақ және мұрыннан қан кету және т.б. Артық қысым 60 кПа және одан жоғары болғанда ауыр жарақаттаралуы мүмкін және ол бүкіл денесінің сал болуы, сүйектерінің сынуы және ішкі мүшелерінің зақымдануымен сипатталады. Ең жоғарғы зақымдануу артық қысым 100 кПа-дан артық болғанда орын алады, ол жиі адам өлімімен сипатталады. Соққы толқынының таралу жылдамдығы және аумағы ядролық жарылыс қуатына байланысты, жарылыс орталығынан алыстаған сайын ол төмендейді. Қуаты 20 кт ядролық оқ-дәрі жарылғанда соққы толқыны 2 секундта 1 км-ге, 5 секундта 2 км-ге, 8 секундта 3 км-ге таралады. Адам жарқылдан кейін осы уақыттың ішінде жасырынып үлгеруіне болады.

8 слайд

Артық қысым 20-40 кПа болғанда, қорғанбаған адамдар жеңіл жарақат алуы мүмкін. 40-60 кПа артық қысымды соққы толқыны орта дәрежелі зақымдануға алып келеді: есінен тану, есту мүшелерінің зақымдалуы, аяқ-қол сүйектерінің жарақаты, құлақ және мұрыннан қан кету және т.б. Артық қысым 60 кПа және одан жоғары болғанда ауыр жарақаттаралуы мүмкін және ол бүкіл денесінің сал болуы, сүйектерінің сынуы және ішкі мүшелерінің зақымдануымен сипатталады. Ең жоғарғы зақымдануу артық қысым 100 кПа-дан артық болғанда орын алады, ол жиі адам өлімімен сипатталады. Соққы толқынының таралу жылдамдығы және аумағы ядролық жарылыс қуатына байланысты, жарылыс орталығынан алыстаған сайын ол төмендейді. Қуаты 20 кт ядролық оқ-дәрі жарылғанда соққы толқыны 2 секундта 1 км-ге, 5 секундта 2 км-ге, 8 секундта 3 км-ге таралады. Адам жарқылдан кейін осы уақыттың ішінде жасырынып үлгеруіне болады.

9 слайд
Жарықты сәулелену – бұл көрінетін ультракүлгін және инфрақызыл сәулелерден тұратын сәулелі энергия ағыны. Оның көзі – жарылыстың қызған өнімдері және қызған ауадан қалыптасатын жарық ауданы. Жарқты сәулелену бірден және ядролық жарылыс қуатына байланысты 20 секундқа дейін таралады. Бірақ таралуы өте қысқа болғанымен, ашық денеге тигенде қатты күйдіреді, адамдарды көз жанарынан айырады, тез тұтанатын материалдар мен нысандарды өртеп жібереді. Жарықты сәулелену мөлдір емес заттардан өтпейді, сондықтан көлеңке бола алатын кез келген нәрсе сәуленің тікелей түсуінен қорғайды және күюді болдырмайды. Шаңды ауа кезінде, тұманда, жаңбырда, қар жауған кезде жарықты сәулелену айтарлықтай бәсеңдейді.

9 слайд

Жарықты сәулелену – бұл көрінетін ультракүлгін және инфрақызыл сәулелерден тұратын сәулелі энергия ағыны. Оның көзі – жарылыстың қызған өнімдері және қызған ауадан қалыптасатын жарық ауданы. Жарқты сәулелену бірден және ядролық жарылыс қуатына байланысты 20 секундқа дейін таралады. Бірақ таралуы өте қысқа болғанымен, ашық денеге тигенде қатты күйдіреді, адамдарды көз жанарынан айырады, тез тұтанатын материалдар мен нысандарды өртеп жібереді. Жарықты сәулелену мөлдір емес заттардан өтпейді, сондықтан көлеңке бола алатын кез келген нәрсе сәуленің тікелей түсуінен қорғайды және күюді болдырмайды. Шаңды ауа кезінде, тұманда, жаңбырда, қар жауған кезде жарықты сәулелену айтарлықтай бәсеңдейді.

10 слайд
Өткір радияция – бұл гамма-сәулелер мен нейтрондардың ағыны. Тірі теннен өтіп, гамма- сәулелер мен нейтрондар жасуша құрамына кіретін молекулаларды иондайды. Сәулелену қоршаған орта материалдарынан өткенде өзінің қарқындылығын жоғалтады. Мысалы, қалыңдығы 2,8 см болат, 10 см бетон, 14 см топырақ, 30 см болатын ағаш гамма-сәулелердің қарқындылығын екі есе әлсіретеді. Радиобелсенді бүліну – басты көзі нейтрондардың ядролық оқ-дәрі жасалған материалдарға және жарылыс аймағындағы топырақ құрамының кейбір элементтеріне нейтрондардың әсерінен пайда болатын ядролық зарядтар мен радияциялық белсенді изотоптардың бөлшектері саналады. Жерүстілік ядролық жарылыста жарқыраушы аумақ жерге жанасады. Оның ішінде жоғары көтерілетін буланған топырақ сілемі тартылады. Жарылыс өнімдері мен топырақ салқындап, қатты ұсақ бөлшектер түрінде суынады. Радиобелсенді бұлт қалыптасады. Ол көп шақырымды биіктікке көтеріліп, кейін 25-10 км/сағ жылдамдықпен жел бағытымен жылжиды. Радиобелсенді бөлшектер бұлттан жерге түсіп, қашықтығы жүздеген шақырымға жететін радиобелсенді бүлінген аймақты (із) қалыптастырады. Мұнда жергілікті жер, ғимараттар, құрылыстар, егін алқаптары, су қоймалары және т.б сонымен қатар ауа бүлінеді. Электрмагниттік импульс – бұл ядролық оқ-дәрі жарылғанда ядролық жарылыстан шығатын гамма-сәулелер және нейтрондардың қоршаған орта атомдарымен өзара әсерлесуінен пайда болатын қысқа уақытты электрмагниттік өріс. Оның әсерінен радиоэлектрондық және электртехникалық құрылғылардың жанып кетуі немесе бөлек элементтерінің сынуы мүмкін.Бұл жарылыс кезінде ток өткізу тізбектеріне жанасқан адамдар ғана зақымдануы мүмкін

10 слайд

Өткір радияция – бұл гамма-сәулелер мен нейтрондардың ағыны. Тірі теннен өтіп, гамма- сәулелер мен нейтрондар жасуша құрамына кіретін молекулаларды иондайды. Сәулелену қоршаған орта материалдарынан өткенде өзінің қарқындылығын жоғалтады. Мысалы, қалыңдығы 2,8 см болат, 10 см бетон, 14 см топырақ, 30 см болатын ағаш гамма-сәулелердің қарқындылығын екі есе әлсіретеді. Радиобелсенді бүліну – басты көзі нейтрондардың ядролық оқ-дәрі жасалған материалдарға және жарылыс аймағындағы топырақ құрамының кейбір элементтеріне нейтрондардың әсерінен пайда болатын ядролық зарядтар мен радияциялық белсенді изотоптардың бөлшектері саналады. Жерүстілік ядролық жарылыста жарқыраушы аумақ жерге жанасады. Оның ішінде жоғары көтерілетін буланған топырақ сілемі тартылады. Жарылыс өнімдері мен топырақ салқындап, қатты ұсақ бөлшектер түрінде суынады. Радиобелсенді бұлт қалыптасады. Ол көп шақырымды биіктікке көтеріліп, кейін 25-10 км/сағ жылдамдықпен жел бағытымен жылжиды. Радиобелсенді бөлшектер бұлттан жерге түсіп, қашықтығы жүздеген шақырымға жететін радиобелсенді бүлінген аймақты (із) қалыптастырады. Мұнда жергілікті жер, ғимараттар, құрылыстар, егін алқаптары, су қоймалары және т.б сонымен қатар ауа бүлінеді. Электрмагниттік импульс – бұл ядролық оқ-дәрі жарылғанда ядролық жарылыстан шығатын гамма-сәулелер және нейтрондардың қоршаған орта атомдарымен өзара әсерлесуінен пайда болатын қысқа уақытты электрмагниттік өріс. Оның әсерінен радиоэлектрондық және электртехникалық құрылғылардың жанып кетуі немесе бөлек элементтерінің сынуы мүмкін.Бұл жарылыс кезінде ток өткізу тізбектеріне жанасқан адамдар ғана зақымдануы мүмкін

11 слайд
Ядролық зақымдау ошағы – бұл ядролық жарылыстың қырып-жоюшы факторларына тікелей ұшырайтын аймақ. Ол құрылыстар мен ғимараттардың жаппай қирауы, коммуналды-энергетикалық тораптардағы апаттар, қирандылар, өрт, радиобелсенді бүлінуі және тұрғындардың айтарлықтай құрбан болуымен сипатталады. Ядролық жарылыс қуаты қанша жоғары болса, зақымдау ошағының аумағы соншалықты үлкен болады. Ядролық қырып-жою ошағын шартты түрде аймақтарға – қирау және зақымдалу сипаты бойынша шамалас телімдерге бөледі.

11 слайд

Ядролық зақымдау ошағы – бұл ядролық жарылыстың қырып-жоюшы факторларына тікелей ұшырайтын аймақ. Ол құрылыстар мен ғимараттардың жаппай қирауы, коммуналды-энергетикалық тораптардағы апаттар, қирандылар, өрт, радиобелсенді бүлінуі және тұрғындардың айтарлықтай құрбан болуымен сипатталады. Ядролық жарылыс қуаты қанша жоғары болса, зақымдау ошағының аумағы соншалықты үлкен болады. Ядролық қырып-жою ошағын шартты түрде аймақтарға – қирау және зақымдалу сипаты бойынша шамалас телімдерге бөледі.

12 слайд
Толық қирау аймағы – сыртқы шекарасы бойынша артық қысымы 50 кПа соққы толқыны әсеріне тап болған аймақ. Бұл аймақта барлық құрылыстар мен ғимараттар, радияцияға қарсы пана және таса орындардың бөліктері қирайды, тұтас қирандылар пайда болады, коммуналды-энергетикалық жүйе зақымдалады. Күшті қирау аймағында – соққы толқыны майданында артық қысым мөлшері 50 кПа-дан 30 кПа-ға дейін болады. Бұл аймақта жерүсті құрылыстары мен ғимараттары күшті қирайды, кей жерлерде қиранды-үйінділер пайда болады, тұтас және жаппай өрт қаптайды. Көптеген пана сақталып қалады, олардың кейбіреулерінің кіру және шығу есіктері бітеліп қалады. Ондағы адамдар нығыз- қымталудың бұзылуы, бөлмелерде су басу, газдану салдарынан ғана зардап шегуі мүмкін. Орташа қирау аймағында – соққы толқыны майданында артық қысым мөлшері 30 кПа-дан 20 кПа- ға дейін болады. Мұнда жерүсті құрылыстары мен ғимараттар орташа деңгейде қирап бүлінеді. Мұнда жерүсті құрылыстары мен ғимараттар орташа деңгейде қирап бүлінеді. Паналар және жертөле түріндегі таса орындар бүлінбейді. Жарықты сәулеленуден тұтас өрт пайда болады. Төмен қирау аймағында – соққы толқыны майданында артық қысым мөлшері 20 кПа-дан 10 кПа-ға дейін болады. Құрылыстар мен ғимараттар аз зақымдалады. Жарықты сәулеленуден кейбір жерлерде өрт ошақтары пайда болады.

12 слайд

Толық қирау аймағы – сыртқы шекарасы бойынша артық қысымы 50 кПа соққы толқыны әсеріне тап болған аймақ. Бұл аймақта барлық құрылыстар мен ғимараттар, радияцияға қарсы пана және таса орындардың бөліктері қирайды, тұтас қирандылар пайда болады, коммуналды-энергетикалық жүйе зақымдалады. Күшті қирау аймағында – соққы толқыны майданында артық қысым мөлшері 50 кПа-дан 30 кПа-ға дейін болады. Бұл аймақта жерүсті құрылыстары мен ғимараттары күшті қирайды, кей жерлерде қиранды-үйінділер пайда болады, тұтас және жаппай өрт қаптайды. Көптеген пана сақталып қалады, олардың кейбіреулерінің кіру және шығу есіктері бітеліп қалады. Ондағы адамдар нығыз- қымталудың бұзылуы, бөлмелерде су басу, газдану салдарынан ғана зардап шегуі мүмкін. Орташа қирау аймағында – соққы толқыны майданында артық қысым мөлшері 30 кПа-дан 20 кПа- ға дейін болады. Мұнда жерүсті құрылыстары мен ғимараттар орташа деңгейде қирап бүлінеді. Мұнда жерүсті құрылыстары мен ғимараттар орташа деңгейде қирап бүлінеді. Паналар және жертөле түріндегі таса орындар бүлінбейді. Жарықты сәулеленуден тұтас өрт пайда болады. Төмен қирау аймағында – соққы толқыны майданында артық қысым мөлшері 20 кПа-дан 10 кПа-ға дейін болады. Құрылыстар мен ғимараттар аз зақымдалады. Жарықты сәулеленуден кейбір жерлерде өрт ошақтары пайда болады.

13 слайд
 А аймағы – орташа бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радио-белсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 40 Р-ға (рентген) тең, жарылыстан кейін бір сағаттан соң радияция мөлшері 8 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 70-80 % құрайды.  Б аймағы – күшті бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радиобелсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 400 Р-ға тең, жарылыстан кейін бір сағаттан соң радияция мөлшері 80 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 10-12 % құрайды.  В аймағы – қауіпті бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радиобелсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 1200 Р-ға тең, жарылыстан кейн бір сағаттан соң радияция мөлшері 240 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 8-10 % құрайды.  Г аймағы – аса қауіпті бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радиобелсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 4000 Р-ға тең, жарылыстан кейн бір сағаттан соң радияция мөлшері 800 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 10-12 % құрайды.

13 слайд

 А аймағы – орташа бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радио-белсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 40 Р-ға (рентген) тең, жарылыстан кейін бір сағаттан соң радияция мөлшері 8 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 70-80 % құрайды.  Б аймағы – күшті бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радиобелсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 400 Р-ға тең, жарылыстан кейін бір сағаттан соң радияция мөлшері 80 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 10-12 % құрайды.  В аймағы – қауіпті бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радиобелсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 1200 Р-ға тең, жарылыстан кейн бір сағаттан соң радияция мөлшері 240 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 8-10 % құрайды.  Г аймағы – аса қауіпті бүліну. Аймақтың сыртқы шекарасында радиобелсенді заттардың бұлттан жергілікті жерге түскен сәтінен бастап олардың толық ыдырауына дейінгі сәулелену мөлшері 4000 Р-ға тең, жарылыстан кейн бір сағаттан соң радияция мөлшері 800 Р/сағ. Осы аймақтың ауданы радиобелсенді ортаның 10-12 % құрайды.