#1 слайд
ЗАТ АЛМАСУ

1 слайд

#2 слайд
Зат алмасуы организм тіршілігінің аса маңізды белгілернің бірі. Ол ғұмыр бойы жүретін өзара байланысқан екі үрдістен тұрады: ассимиляция – жасушалар құрамына кіретін күрделі және арнайы заттардың жаңадан түзілуі; диссимиляция – зат алмасуына қатысқан заттардың тотығуы арқылы қарапайым химиялық заттарға айналуы. Күрделі химиялықзаттар тотыққан сәтте олардан потенциалдықэнергия босап шығады да кинетикалық энергияға, айталық механикалық, электр энергиясына, ақырында бұлардың бәрі жылуға айналады. Тіршіліктің көзі – та ғам, оның сапасы, мөлшері, құрамындағы қоректік заттар, олардың ара - қатынасы дене мұқтаждығын қамтамасыз етіп тұры қажет. Зат алмасуы тағамның, оның құрамындағы қоректік заттардың асқазанға келіп түсуінен басталады. Онан соң олар қорытылып, денеге сіңеді, жасушаларда ассимиляция және диссимиляция үрдістері өтеді, шығару ағзалары арқылы тотығу өнімдері сыртқа шағарылады. Бұл – жалпы зат алмасуы. Ал жасуша ішінде өтетін зат алмасуы ( аралық алмасу ) – негізінен химиялық үрдіс, оны биохимия зерттейді. Физиология қоректік, минералды заттар мен су алмасуының жалпы мәселелерін, олардың реттелуін қарастырады. Мұнымен бірге, физиология зат алмасуының көрсеткіштерін зерттеу әдістерін іздестіреді., сондай- ақ тиімді тамақтану негізін зерттейді.

2 слайд

#3 слайд
Зат алмасу Белок алмасуы Азот тепе - теңдігі Көмірсу алмасуы Май алмасуы Су және минералды заттардың алмасуы Денедегі энергиялық өзгерістер Негізгі зат алмасу Тамақтану

3 слайд

#4 слайд
Белок алмасуы: Белок – денеге қажет аса маңызды қоректік зат әрі жасуша негізін құрайтын құрылыс материалы. Қоректік заттар түзілуі, ыдырауы ферменттердің қатысуымен өтеді. Белок - қуат қоры. 1 г белок тотықса, денеде 4 , 1 ккал , яғни 17 , 17 кДж жылу пайда болады. Белок құрамында 20 аминқышқыл бар, олардың 12- сіадам денесінде түзіледі, ал 8-і сырттан келіп түседі. А лғашқылары – орны толар, соңғылары – орны толмас амин қышқылдары. Лейцин, изолейцин, валин, метионин, гистидин, аргинин, трифтофан, лизин, треонин, фенилаланин адам (жануар ) денесінде түзілмейді. Бұл орны толмас аминқышқылдары аста жеткіліксіз болса, жас организм өспей қалады, жүдейді, оның орны қысқарады.

4 слайд

#5 слайд
Азот тепе -те ңдігі Ас пен бірге асқорыту жолына түскен, содан соң денеге сіңген азоттың мөлшері несеп, тер және нәжіс арқылы денеден шығатын азоттың мөлшеріне тең болса, бұл азот тепе - теңдігі деп аталады. Белок құрамында орта есеппен 16% азот болады, яғни 6 , 25 г белокта 1 г азот болады. Сырқаттанған кезде, кейде тіпті физиологиялық жағдайдың өзінде азот тепе - теңдігі өзгереді. Денеге келіп түскен азот одан шығарылып тасталған азоттан басым болса, азот тепе -те ңдігі оң деп есептеледі. Бұл денеде белоктың түзілуі, оның ыдырауынан басым екенін көрсетеді. Ал сыртқа шығарылған белок қалдықтарындағы азот мөлшері денеге сіңген белоктағы азоттан басым болса, азот тепе - теңдігі теріс деп аталады.

5 слайд

#6 слайд
Көмірсу алмасуы Адам жануар денесінде көмірсу энергия көзі, 1 г көмірсу тотықса 4 , 1 ккал (17.17 кДж) энергия б өлініп шығады. Көмірсу тез тотығады, оның денедегі қорынан босап щығуы оңай, сондықтан ол, әсіресе кенеттен өте шапшаң қимыл жасап, көбірек энергия жұмсарда пайдаланылады. Адамға тәулігіне 450-500 г - дай көмірсу қажет. Көмірсу алмасуының реттелуі - көмірсу алмасуын реттеуде жүйке жүйесінің мәнін 1849 ж. К.Бернар анықтады. Ол сопақша мидың төртінші қарыншасының түбін инемен тітіркендірсе, гипергликемия пайда болатынын дәлелдеді. Көмірсу алмасуына ми қыртысы, мидың басқа да бөлімдері гипоталамус арқылы әсер етеді. Ал гипоталамустың өзі вегетативтік жүйке жүйесінің парасимпатикалық және симпатикалық бөлімдері мен ішкі сөлініс бездері мен ішкі сөлініс бездері арқылы көмірсу алмасуын реттеп отырады.

6 слайд

#7 слайд
Май алмасу Көптеген ауру - сырқаулар, патологиялық үрдістер май алмасуының бұзылуынан болады. Май және май тәрізді қосындылар липидтер деп аталады. Адам денесі үшін май - негізгі энергия көзі. Ересек адам тәулігіне 70-100 г мал майы керек. 1 г май тотықса, 9 , 3 ккал (38ю39 кДж) Жылу бөлінеді, сондықтан да май көбінесе энергия ретінде жұмсалады. Май денеге негізінен тағаммен бірге келіп түседі, аз мөлшерде бауырда көмірсу мен белокта да түзілуі мүмкін. Май 12 елі ішекте өттің қатысуымен эмульсияға айналады да, липаза әсерінен ыдыраған кезде моноглицерид, май қышқылы мен глицеринге айналады. Май алмасуының реттелуі: Май алмасуын реттейтін арнайы орталық гипоталамус орналасқан . Осы орталықтың төменгі - шеткі ядросы зақымданса, адам (жануар) сем іріп кетеді, ал төменгі - сыртқы ядросы зақымданса, керісінше, азады ( кахексия ). Гипоталамус денеге вегетативтік жүйке жүйесі мен ішкі секреция бездері арқылы әсер етеді. Симпатикалық жүйке жүйесі денедегі май қорының жұмсалу және тотығу қарқынын күшейтеді. Ішкі секреция бездерінің гормондары дамай алмасуын реттеуге қатысады.

7 слайд

#8 слайд
Су және минералды заттардың алмасуы Минералды заттар алмасуы су алмасуымен тікелей байланысты. Су мен минералды заттар алмасуы деп олардың организмде қабылданып, сіңіп, ішкі ортаға, тіндерге, жасушаларға тарап, қайтадан сыртқа шығуын айтады. Су алмасу Ересек адамның дене салмағының 60-70 %- і су. Организм неғұрлым жас болса соғұрлым онда су көбірек болады. Эмбрион салмағының 90%- і, жаңа туған нәрестенің 75%- і кәрі адамның 55%- і су болады. Салмағы 75 кг ересек адамның организмінде 53 литрдей су бар. Денедегі барлық сұйықтықты 2 түрге бөледі: 1. Жасуша ішіндегі сұйықтық организм салмағының 70% , яғни судың көбі жасуша протоплазмасының құрамында болады. 2. 2. Жасушадан тыс тамыр ішіндегі сұйықтық тінаралық сұйықтық құрамына кіреді. Денедегі судың 20%- і жасушадан тыс сұйықтыққа жатады. Оның 13-15% - і интерстициялық сұйықтық пен лимфа, ал 4-5%- і қан плазмасына кіреді.

8 слайд

#9 слайд
Организмдегі судың қандай жағдайда болуына, қалпына байланысты оны 3 түрге бөледі: а ) бос мобильді су – бейорганик алық және органикалық қосылыстарды ерітуші жасуша ішіндегі және жасушадан тыс сұйықтықтар. ә) байданысқан су – гидратациялық коллоидтардың құрамында болып олардың ісінуіне қатысады б ) молекулалар ішіндегі - конституциялық су, белок, май көмірсулардың құрамына кіреді де, олар тотыққанда 55 мл , белокта 41 мл , майда – 107 мл оксидациялық су пайда болады. Денедегі су көптеген қызмет атқарады: 1. Су жасуша протоплазмасының және тінаралық құрылымдардың құрамына кіреді 2. Су әмбебап еріткіш 3. Барлы қ ас қорыту ферметтері гидролазалар тобына жатады, сондықтан барлық қоректік заттардың сіңіуне, түрлі заттарды, газдарды, зат алмасуының қалдықтарын тазалауға қатысады. 5. Денедегі жылуды реттеуге қатысады Егер ішетін су сыртқа шығатын судан аз болса гипергидратация, кем болса гипогидратация байқалады

9 слайд

#10 слайд
Минерал алмасу: Академик В.И. Вернадскийдің биогеохимиялық ғылыми мектебінің зерттеуі бойынша адам денесінде Менделеев кестесіндегі барлық элементтер кездеседі. Организм құрамындағы бұл элементтерді биогендік элементтер деп атайды, себебі олар дененің барлық жасуша құрамына кіреді және жануарлар мен өсімдік организмдерінің құрылым тірлігін сақтауға қажетті заттар. Барлық тұздардың организмдегі маңызы өте күшті: 1. Олар қан мен тіндегі осмостық қысымды реттейді 2. қанның сілтілі - қышқылды реакциясының тепе - теңдігін және қанның белсенді реакциясын бірқалыпты сақтауға қатысады 3. минералды заттар катализаторлық қызмет атқарады. 4. тқздар құрылыс пластикалық материал ретінде қаңқаның, организмдегі барлық жасуша құрылымының құрамына кіреді, бірақ белок, май, көмірсудан ерекшелігі, минералдық тұздардың энергиялық маңызы жоқ

10 слайд

#11 слайд
Фосфор (Р) адам организмінде фосфатты кальций қосындысы ретінде сүйектің құрамында болады. Бір және екі негізгі фосфор қышқылының тұздары барлық жасуша және жасушааралық сұйықтық, коферменттердің, липидтердің кейбір белок топтарының құрамына кіреді. Күкірт ( S ) белок алмасуына қатысады, амин қышқылдарының құрамына кіреді. Күкірт қышқылы организмдегі белок алмасуынан, тоқ ішекте белоктың шіруінен пайда болған улы заттарды усыздандырады. Магний ( Mg ) жасуша ішіндегі маңызды катиондардың бірі. Қан сарысуында 1.8 – 2.5 ммоль/л , эритроциттерде – 3.5 ммоль/л. Ол кейбір ферменттік жүйелердің құрамына кіріп гликолизге қатысады, көптеген ферменттер белсенділігі мен жүйке - ет қызғыштыққа әсерін тигізеді. Натрий ( Na ) мен калий логанизмде хлор, көмір және фосфор қышқылды тұздар ретінде кездеседі. Na негізінен қан плазмасында және тін сұйықтығында болады. Хлор адам организмінде NaCl. KCl тұздарының құрамында болады. Көбіне жасуша сыртындағы сұйықтықта және біразы жасуша ішіндегі сұцықтықта болады. Темір . Темір өте бағалы микроэлементке жатады. Ол организмде органикалық және бейорганикалық қосылыстар күйінде кездеседі. Темірдің тәуліктік қажеттілігі ер адамдарда – 0.6 мг , ал әйелдерде бұдан 30-60% көп.

11 слайд

#12 слайд
Денедегі энергиялық өзгерістер : Адамда (жануарда) зат алмасуы мен энергия алмасуы өзара тығыз байланысқан, үздіксіз жүріп жататын бүртқтас үрдіс. Зат алмасуы барысында күрделі органикалық заттар тотығады, ыдырайды, осы кезде сол заттардың бойындағы энергия көбінесе механикалық, электр және жылу энергияларына айналады. Бұл энергиялар жасушаларда өтетін алуан түрлі үрдістерді, әртүрлі ағзалар мен қызметтік жүйелердің, тіпті организмнің қызметтерін қамтамасыз етуге жұмсалады. Мұнымен біргеэнергия жасушаларды жаңарту, адамның өсіп- өнуі мен дамуын қамтамасыз ету, дене температурасының тұрақтылығын сақтауүшін де жұмсалады. Қоректік заттардың калориялық коэффициенті: Денедегі қоректік заттар тотыққан кезде бөлініп шығатын энергия мен сол заттарды денеден тыс жерде өртеген кезде босап шығатын энергия екеуі күш жағынан бірдей емес. Белгілі бір қоректік заттың 1 грамын өртеген кезде шығатын жылу мөлшері сол заттың калориялық коэффициенті деп аталады. 1 ккалория 4 , 187 кДжоульге тең.

12 слайд

#13 слайд
Негізгі зат алмасу Стандартты жағдайда жұмсалған энергия Негізгі алмасу деңгейі адамның салмағына, бойына, жасына, жынысына байланысты. Жұмсалған энергия мөлшері салмаққа байланысты болғандықтан ол адамның 1 кг салмағына жұмсалатын энергиямен белгіленеді.

13 слайд

#14 слайд
Энергия шығынының кәсіби ерекшеліктері Топтар Кәсіби ерекшеліктері Энергия шығыны ( тәулігіне ккал ) Бірінші топ Қара жұмысқа қатысы жоқ мамандықтар: мекеме басшылары, ғылыми қызметкерлер және т.б 2200- 2800 Ек інші топ Дене еңбегімен және жеңіл еңбекпен айналысатындар: инженер - техник қызметкерлер,агрономдар және т.б 2300-3000 Үшінші топ Еңбегі механикаландырылған мамандықтар: станокта істейтін жұмысшылар, токарьларжәне т.б 2500-3200 Төртінші топ Жартылай механикаландырылған мамандықтар: ауыл шаруашылығы жұмысшылары, металлургтер және т.б 2900- 3700 Бес інші топ Қара жұмысшылар: тасушылар, шахтерлер, болат қорытушылар, ағаш кесушілер 3900-4300

14 слайд

#15 слайд
Тама қтану Тамақтану организмнің қалыпты жағдайда тіршілік етуін, оның денсаулығын және еңбек ету қабілетін қамтамасыз ететін маңызды фактор. Тамақтану жайлы ғылымды нутрициология дейді. Тамақтану үрдісі жеке және гуморальдық жолмен реттеледі. Осы өте күрделі тамақтану үрдістерімен қатар организмнің сол тамақты іздеп табу тәртібін қамтамасыз ететін жүйе – қызметтік тамақтану жүйесі деп аталады. Тәуліктік көмірсу мөлшері адам тамағында 400-450 г дейін болуы қажет. Бауыр – көп қызметтік ағза Бауыр – адам денесіндегі ең үлкен без:оны ң салмағы ересек адамда шамамен 1 , 4-1 , 5 кг , яғни адам салмағының 2%- тіне тең. Бауыр – құрылысы күрделі, қызғылт - қоңыр түсті тінді ағза. Оның нобайы құрсақ қусының оң жағында, қабырғалардың ішкі бетіне сүңги орналасқан, біраз бөлігі сол жақта. Бауыр тіні 60%- і гепатоциттерден, 30%- і жұлдыз тәрізді Купфер жасушаларынан тұрады.

15 слайд

#16 слайд
Бауырдың қызметі: Өткен ғасырда Л. Людвиг бауырды организмнің «орталық лабораториясы» деп атады . Өйткені: 1. Бауыр өт шығарып, ас қорыту үрдісіне қатысады. 2. Бауырда гисто - гемалық және гемато - лимфалық тосқауылдар өткізгіштігі күшті дамыған, сондықтан да бауыр лимфа түзілуі үрдісіне қатысады. 3. Бауыр зат алмасуына қатысады: гликоген түзіледі, инсулин әсерінен глюкоза гликогенге айналады. 4. Бауыр белок алмасуына қатысады 5. Бауырла қан ұюына қатысатын көптеген белоктар мен олардың компоненттері – протромбин, фибриноген,проконвертин, проакцелерин, т.б компонеттер түзіледі. 6. Бауыр май алмасуына қатысады 7. Бауыр холестерин, сондай -а қ стероидтық гормондар алмасуына қатысады 8. Бауыр су мен тұз алмасуына қатысады 9. Бауырдың витаминдер алмасуында да зор мәні бар 10. Бауыр – қан жүйесінің маңызды бөлігі 11. Бауыр қан қоймасы ретінде қан айналысындағы барлық қанның 2,0-30% - ін тамырға айдап шығарып отырады. 12. Бауыр дененің қорғаныс қызметіне қатысады, иммундық жүйенің негізгі бөлшектерінің бірі 13. Бауыр – экскрециялық ағза – кейбір з...

16 слайд