Зерттеу жұмысы . Қымыз -қырық ауруға ем.

1 слайд
Ғылыми жоба Шымкет қаласы ,Терешкова атындағы №31 ЖОББМ Жетекшісі: А.Б.Жунусова

2 слайд
Тақырыбы: Қымыз қырық ауруға ем

3 слайд
Зерттеуші Терешкова атындағы № 31 ЖОББМ 3 “Б”сынып оқушысы Шәріпбай Арнұр

4 слайд

5 слайд

6 слайд
Жоспар: I Кіріспе - Қымыз жылқы сүтінен алынатын қышқыл . сүтті өнім II Зерттеу бөлімі 2.1 Қымыздың дайындалу жолдары 2.2 Қымыздың пайдасы 2.3 Қымыздың қасиеті мен шипасы 2.4 Қымызды құюға арналған ыдыстар III Қорытынды

7 слайд
I Кіріспе Қымыз — жылқы сүтінен алынатын кышқыл сүт өнімі. Менің зерттеу жұмысымның тақырыбы “Қымыз қырық ауруға ем”. Қымызға деген қызығушылықтың әсерінен оны зерттеу туралы ниет туындады. Ертеде ата-бабаларымыздан келе жатқан ұлттық тағамдар яғни ,құрт,айран,сүт,қымыз,қымыран,шұбат т.б өнімдердің орны ерекше. Қазіргі таңда қаншама ерекше тағамдардың дәмін көріп жүрсек те,ұлттық тағамдарымызға не жетсін. Бұл тақырыпты алған мақсатым : ата- бабаларымыздан келе жатқан ұлттық құндылығымыздың бірі қымыздың қасиетін қастерлеп,қымыздың жанға дауа ,дертке шипа екенін келер болашақ ұрпаққа жеткізу. Жылқы сүтімен жылқы етінің шипалы екені бұл бүкіл әлемге мәлім. Жылқы етін қанша жесең де күпті болмайсың, тез сіңеді, тез қорытылады. Қанша суық болса да, жылқы майы қатпайды. Тобарсып қана тұрады. Сол сияқты сүтін қымызын қанша ішсең де, сіңе береді. Туа сала анасынан айырылған сәбиді жылқының саумалымен асырауға болады. Демек, жылқы сүті ананың сүтімен бірдей. Қымыз жай ғана шипалы сұйық емес, ол астыңда қызметін арттырады. Қымыз ішкен адам тоқ жүреді. Ол асты да қорытады. Тамаққа тойып алып, соңынан қымыз іщсең, біраз уақыт өткеннен кейін қарныңдағы тамақтың қайда кеткенін білмей қаласыз.

8 слайд
Қымызсыз қазақ асханасын елестету мүмк i н емес. Бұл сусын қырғыз, қазақтардың барлық салтанатты думандарында б i р i нш i кезекте бер i лед i. Ол туралы өлеңдерде , мақал-мәтелдерде айтылады, әйел адамның қаб i лет i н ең алдымен оның қымыз әз i рлеу i не қарап бағалаған. Ыдыс түб i нде i ш i лмей қалған қымызды төг i п тастау күнә болған. Қазақтар жүздеген жылдар көлем i нде қымызды айырықша ыдыста - торсық және сабада дайындаған. Біздің эрамызға дейінгі V ғасырда грек тарихшысы Геродот біздің арғы атамыз Скифтердің бие сүтінен сусын ашытып, сусын ретінде ішетінін жазып, олардың сүтті қалбырлауды да білетінін, оның құпиясын мұқият сақтайтынын, ешкімге ешқашан ашпайтынын баяндайды. Француз саяхатшысы Вильгельм Рубринас та 1253 жылы қазіргі Татарстан аймағынан өткенінде қымыз ішкен екен, ол да өзінің жазбаларында қымыз ашыту тәсілдерін, сусынның дәмін, адам ағзасына, оның ішінде несеп бөлу мүшелеріне емдік әсерін талдап тұрып түсіндіріпті. XVIII–XIX ғасырларда көшпелі елдердің тұрмыс-тіршілігін бақылаған С. Т. Аксаков та, орыстың ұлы ақыны А. С. Пушкин де қымыз туралы өте жақсы пікірлерін білдірген, Ол деректер Ресей мұрағаттарының материалдары, көне басылымдар арқылы біздерге жетіп отыр.

9 слайд
II Зерттеу бөлімі 2 .1 Қымыздың маңыздылығы оның дайындау процестері Қымыз- биенің ашыған сүті. Қымызды ашытып баптау өте күрделі процесс. Қазақтар қымызды көбінесе жылқы терісінен жасалған сабада, торсықта немесе метен шелектерде ашытады. Қымыздың сапасы тікелей оны пісіруге байланысты. Сабаға 100 литрден астам, торсықтарға 10-20 л,ал шелектерге 30-40 л қымыз кетеді. Қымызды дайындау технологиясымен қатар қымыз сөзінің өте көнеден келе жатқанына дәлел Еуразияның көптеген елдеріндегі шарап атаулары: «хемус», «гмыз», «гымза» – қымыз сөзінен шыққаны әлдеқашан дәлелденген. «Олар бие сүтін ағаш астауларда пісіп, бетін қалқып алады, бетіндегі қалқымасы ең жақсы деп саналады. Оны аса қадірлейді, құпия сақтайды». Геродоттың күні бүгінге дейін «бетін қалқып алады» дегені жаңа сауылған бие сүтін сабаға қосып, қымызды құйып алу процесін айтқаны болу керек. Геродот тұсындағы, яғни осыдан 25 ғасыр бұрын күбіде не сабада қымыз пісу мен күбіде сүт пісіп, май алу тәсілі қазіргі қазақ, қырғызда сол баяғы қалпында сақталған. Қымыздың маңыздылығы оның дайындалу процестеріне тікелей байланысты, соған аз-кем тоқтала кеткенді жөн көріп отырмыз. Қымыз дайындайтын бұрынғы әжелер мен апаларды көбірек сағынасың. Олар бие сүтін сауып болғаннан кейін керегеге ілулі тұрған сабаға немесе меске құяды. Содан кейін арнайы піспек арқылы әбден иін қандыра піскілейді. Саба тай терісінен жасалады. Оның сыйымдылығы литрден жоғары. Одан шағындау серке терісінен жасалған мескеге жиырма литрге жуық қымыз құйылады.

10 слайд
Жаңа сауылған бір шелек бие сүтіне бір ожау сақталған қордан салып, бір тәулік жылы жерге қою керек. Содан соң осы қор үнемі қымыз ашытуға пайдаланылады. Қазақтар сабаға семіз сүр қазы да салып отырады. Қазы салып, жақсылап пісірілген қымыздың бабы да, дәмі де өзгеше болады.Қымыздың сапасы ыдысына да байланысты. Сабаны 10-15 күнде босатып, кептіріп, тобылғы түтінінеыстап алған жөн.Қымыздың қырық шақты түрі бар. Саумал- енді ғана аши бастаған немесе ащы қымызға биенін жаңа сауылған сүтін құйып, пісіп жұмсартқан тұщы қымыз.Қымызды ашытудың өндірістік әдісі сүт қышқылының таяқшалары мен сүт ашытқысының таза себінділерінен алынған ашытқы дайындауға негізделген. Алғаш рет қымызды осындай әдіспен лабораториялық жағдайда 1910-1911 ж.ж. А.С. Гинзбург пен А.А. Бачинская – Райченко дайындаған болатын. Қымызды өнеркәсіптік жағдайда дайындау технологиясына мынадай процесстер жатады: - сүт дайындау; - ашытқы дайындау; - ашыту; - қымыздың жетілуі; - сапыру; - ыдысқа құйып тығындау; - көпіршіту; - салқындату; - сақтау.

11 слайд
2.2 Қымыздың пайдасы Биология ғылымдарының докторы, профессор З. С. Сейітов былай дейді: «Бұл сусын көптеген халықтарға ерте кезден-ақ белгілі. Оның түп тамыры – сонау скифтерге дейін барады. Грек тарихшысы Геродот скифтердің бие сүтінен сусын ашытатынын айта келіп, олардың сүт консервілеу құпиясын мұқият сақтайтынын, ол құпияны ешкімге айтпайтынын жазған». Ал француз саяхатшысы Вильгельм Рубринаста 1253 жылы қазіргі Татарстан территориясына саяхат жасап, қымыз ішкен. Қымызды ашыту жолдарын, дәмін, адам ағзасына, оның ішінде несеп бөлуге әсер ететінін байқаған. Қымыз жайлы көшпелі елдің тұрмыс-тіршілігін бақылаған С.Т. Ақсақов та, тіпті, орыстың ұлы ақыны А.С. Пушкин де жақсы лебіз білідірген. Ал сіз белгілі орыс жазушылары Л.Н. Толстой Самара қаласында, ал А.П. Чехов Андреевск санаторийінде қымызбен емделгенін білесіз бе? Иә, қымыз – қашаннан дәтке қуат, тәнге шипа. Біз бүгін сол қымыздың адам ағзасына тигізетін пайдалары туралы сөз қозғап көрмекпіз.

12 слайд
1. Қымыз – туберкулез ауруына таптырмайтын ем. Қымыздың құрамына кіретін түрлі заттардың бәрі де адамның бойына жақсы сіңеді. Бие сүтінде “ С” витамині мол. Сондықтан оның емдік қасиеттері, әсіресе, туберкулез ауруынан емдеу үшін айрықша жоғары. Сондықтан да туберкулезді қымызбен емдейтін ең алғашқы курорт 1858 жылы Самара қаласының маңында ашылған екен. Оны ұйымдастырушы В. Толстиков деген дәрігер: “Қымыз асқазанды ыстап, адамның өзін әлдендіреді, оның тәнін жаңғыртады” – деп жазған. 2. Биенің сүті берекелі болады Қазақтың “Сауын саусаң бие сау, боз қырау түспей суалмас” дейтін сөзі бар. Сиыр суық түсе бере ерте суалып кетсе, биелерді 7-8 ай бойы саууға болады. Бие басынан күніне орта есеппен 10-12 литр сүт сауылады екен, тіпті, кейбір биелер 15-17 литрге дейін сүт береді. Егер жылқының жайылымы мен суаты сапалы болып, күтімі келіссе, бие сауудың биеге де, құлынға да ешқандай зияны жоқ. 3. Қымыз – төрт түлік малыңызға да пайдалы ас. Себебі, оны бұзаулар мен құлындар диспепсия ауруына шалдыққанда, құлындардың, балапандар мен тауықтардың ащы ішегінде қабыну белгілері байқалғанда, бұзаулар мен құлындар қан бөлетін гастроэнтеритті ауруға шалдыққанда, ірі қара малдың асқазаны әлсірегенде, балапандарға А және В витаминдері жетіспегенде, сол сияқты іріңдегенде, күйгенде, сиырлар, биелер мен қойларда кездесетін іріңді вагинит және эндометрит ауруларына, сиырлар мен биелердің іріңді желінсау ауруына және т.б. қолдануға болады.

13 слайд
4. Қымыз ішу арқылы жүйке ауруларын емдеуге болады. Қымыз ағзаға жан- жақты әсер етеді. Ол ас қорыту органдарының , жүрек-қан тамырлары аппаратының, жүйке жүйесі мен басқа органдардың қызметін жақсартады. Қымыздың әсері бүкіл ағзаны өзгертеді. Физиологиялық және биохимиялық процестер күшейіп, зат алмасу қалпына келеді. 5. Қымыз тәбетті ашады. Қымыздың құрамында сүт қышқылы бар. Соған орай ол тағамның құрамындағы белоктардың, майлардың, әр түрлі қанттардың жақсы қорытылуына ықпал жасайды. Ал құрамындағы көмір қышқылы аздығына қарамастан ас қорыту бездеріне әсер етіп, қарын сөлінің бөлініп шығуын тездетеді. Қымыз ішкенде тәбеттің ашылатыны сондықтан. Бие құлындағаннан кейін алғашқы 2-3 күндей сүт бездері уыз бөліп шығарады, ал сол уыздың құрамында белок пен витаминдер 2-3 еседей көп. 6. Қымыздың құрамында белок көп. Сүттегі ең бағалы зат – белок. Бие сүтінде 1,8 – 2,2 % белок болады. Сүтте белоктың үш түрі де – казеин, альбумин және глобулин кездеседі. 7. Бие сүтінің майы ағзаға жақсы сіңеді. Бие сүтінде шамамен 1,3 – 2,0% май бар, бұл сиыр сүтіндегіден 2 еседен астам кем. Жүргізілген зерттеулерде, сиыр сүтіндегі май түйіршіктеріне қарағанда, бие сүтіндегі май түйіршіктері кішілеу келетіндігі анықталған. Сол себепті де ол ағзаға жақсы сіңеді. П.Ю. Берлиннің деректерінде туберкулез бактериясының сары майда өсіп-көбейетіндігі, ал бие сүтінің майы керісінше, оның өсуін тежейтіндігі айтылады.

14 слайд
2.3 Қымыздың қасиеті мен шипасы 1. Иммунитетті арттырады. Қымыздағы С витамині иммунитетті нығайтады және вирустар мен инфекциялардың теріс әсерімен күресуге көмектеседі. Бұрын цингадан (С витаминінің өткір жетіспеушілігінен туындаған ауру) адамдар осы емдік сусынмен емделген. 2. Тістер мен сүйектерді нығайтады. Ежелгі дала сусынында ағзаның өмір сүруі үшін маңызды макроэлементтер бар – кальций мен фосфор, бұл сүйек пен тістерге жағымды әсер етеді. 3. Қан айналымын жақсартады. Бие сүтін үнемі тұтынған кезде қан айналымы жақсарады. Қымыздың құрамына кіретін Е витамині оған атеросклерозбен (ағзаның ірі қан тамырларына әсер ететін аурумен) күресуге мүмкіндік береді, себебі ол қандағы холестерин деңгейін төмендетеді. Ежелгі уақытта дәрігерлер қымызбен анемияны да емдеді. 4. Жүйке жұмысын нығайтады. Бұл сусында тиамин ( B1) бар, ол жүйке жүйесінің қызметіне жағымды әсер етеді. 5. Күшті жақсартады. Ерлер үшін пайдалы ақпарат – қымыз потенциалға жағымды әсер етеді. Бұл сусын ағзаларды қалпына келтіру процесінің жылдамдығын арттырады. 6. Гастритті емдейді. Қымыз асқазан жарасын, гастрит, ұйқы безінің ауруларын емдеуде сәтті қолданылады. Мұны қымыздағы пантотен қышқылының мазмұнымен түсіндіруге болады. Сондай-ақ қымыз тамақтан уланған кезде жақсы көмектеседі.

15 слайд
7. Теріні әдемі етеді және жасартады. Қымыз, әсіресе, әйелдерге пайдалы. Оның негізінде қоректік бет маскалары жасалады. 8. Көңіл-күйді жақсартады. Ғалымдар бие сүтінен адамның қуанышын тудыратын витаминдер тапты. Бұл сондай-ақ В1 витаминінің (тиамин) құрамын түсіндіруге болады. Тиамин «оптимизм витамині» деп аталады. Ол ағзаның қалыпты өсуі мен дамуына, ас қорыту және жүрек-тамыр жүйелерінің дұрыс жұмысына көмектеседі. Майлар мен көмірсулардың метаболизм процестеріне қатысады. 9. Туберкулезді емдейді. XIX ғасырдың ортасында дәрігерлер өкпе ауруларын емдеуде бие сүтін қолдана бастады. Дәрігерлер жиі қымызды науқастарға тағайындады. Егер ауру әлі асқынбаған болса, құрғақ дала жағдайында екі-үш ай емдеу аурудан толықтай құтылуға әкелген. 1858 жылы Самара губерниясында алғашқы қымызбен емдеуді дәрігерді Нестор Постников ашты. 10. Сондай-ақ, обыр ауыруының алдын алады. Емдік қымызда ісіктердің алдын алуды қамтамасыз ететін фолий қышқылы бар. Қазақ тағамтану академиясының мамандары бие мен ешкі сүтінен дайындалған өнімдерді химиотерапия курсынан өткен онкологиялық аурулармен ауыратын науқастардың рационына қосуды ұсынды.

16 слайд
Қымызды ішуге болмайтын жағдайлар Дегенмен, бұл керемет сусынды қолданған кезде қарсы көрсеткіштер де бар. Қымыз асқазан-ішек жолдарының өткір ауруларымен, асқазан мен ұлтабар жарасымен, сондай-ақ сүт өнімдеріне аллергиямен және лактозаға төзімсіздікпен ауыратын адамдарға қолдануға болмайды. Қымыздың тағы бір маңызды қарсы көрсеткіші – оны алкогольге тәуелділіктен емдеу процесінде жүрген адамдарға ішуге болмайды. Қымыз ертеде былғары қаптарда дайындалған, олар жылқыға бекітіліп шайқалған күйде жасалған. Қымызбен емдейтін емханаларда сағат пен минут сайын жаңа сүттер құйылып, жиі араластырылып, пісіліп тұрады. Қымыз дайындалғанға дейін кем дегенде бес мың рет араластыру керек деп есептеледі. Торсыққа яки сабаға құйылған қымызды есік алдындағы кіреберіске қойған. Әрбір кірген-шыққан адам сабаны араластырып, пісіп тұрған. Қымыздағы сүт қантының ыдырау...