31 мамыр – саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күні

Презентация
Название
Ключевая фраза презентации
Может занимать две строки

• 31 мамыр – бүкіл қазақ баласы көкірегін қарс
айырып, бір сәт күрсінетін күн. Өлгенге иман,
өткенге салауат тілейтін күн. Қаскөй саясаттың
қанқұйлы қасап-қыспағынан қапыда мерт болған
қаншама қазақ баласын жоқтайтын күн.
• ХХ ғасырдағы саяси қуғын-сүргін – мыңдаған
жазықсыз адамдардың қаны мен көз жасына
суарылған тарихымыздың шерлі беттерінің бірі
болып саналады. Әкімшілік-жазалаушы жүйе
еңбектеген сәбиді де, еңкейген кәріні де, болмысы
нәзік әйелді де аяған жоқ. Біздің ендігі жердегі
борышымыз – осы қанқұйлы жылдардың оқиғасын,
оның жазықсыз құрбаны болған азаматтардың
есімдерін ұмытпау, оларды мәңгі есте сақтау.
Ваш логотип или название

2

Өткен ғасыр қазақ халқы үшін ауыр
нәубет пен қасіреттерді, «екінші ақтабан
шұбырындыны» кешу ғасыры болды. Тарих
қатпарларында қаншама жазықсыз төгілген
көз жас пен аққан қан қалды. Кеңес өкіметінің
қолдан күштеп ұжымдастыруымен Қазақ
жерінде бір емес үш бірдей ашаршылық
болды.
Халық қамын жеген саяси
қайраткерлер, ұлт зиялылары, автономиялық
республика құрушыларды бір сөзбен айтқанда
ұлт қаймағынан сескенген Кеңес өкіметі
И.В.Сталиннің «Троцкийшілдер және басқа да
екіжүзділерді құрту бойынша партиялық
жұмыстардың жетіспеушіліктері» атты
баяндамасын талқылағаннан кейін жаппай
қудалау басталды. Бұл тарихта «үлкен террор»
деген атпен қалды.
Ваш логотип или название

3

• Саяси қуғын-сүргін Қазақстанда 1928 жылдың ортасында Алаш қозғалысына қатысқан қайраткерлерді
тұтқындаудан басталды. Оларға «буржуазияшыл-ұлтшыл» деген айып тағылды. Олар әртүрлі мерзімге түрмеге
қамалды, ату жазасына кесілді, еріксіз жер аударылды. Ұлт қайраткерлеріне негізінен КСРО-ны құлату үшін
жасырын контрреволюциялық ұйымдар құрды деген заңсыз жала жабылды. Осылайша «халық жаулары»,
«ұлтшылдар», «исламшылар», «түркішілдер», «жапония тыңшылары» және т.б. желеулермен қазақтың бас
көтерген зиялыларынан бастап, қарапайым еңбек адамдары да жазықсыз саясаттың құрбандығына шалынды.
Тіпті, Л.И.Мирзоян Сталиннің бұйрығымен жазықсыз атылғандар санын қолдан мейлінше арттыруға тырысты. 118
мың адам жазықсыз тұтқындалып оның 25 мыңы атылды. Қазақ зиялыларының әйелдері де бұл жазадан тыс
қалмады. Күйеуінен бас тартпаған әйелдерді қамады. Бұл лагерь «Алжир» деген атпен тарих беттерінде қалды.

Ваш логотип или название

4

Саяси қуғын-сүргін Қазақстанда 1928 жылдың
ортасында Алаш қозғалысына қатысқан
қайраткерлерді тұтқындаудан басталды. Оларға
«буржуазияшыл-ұлтшыл» деген айып тағылды.
Олар әртүрлі мерзімге түрмеге қамалды, ату
жазасына кесілді, еріксіз жер аударылды. Ұлт
қайраткерлеріне негізінен КСРО-ны құлату үшін
жасырын контрреволюциялық ұйымдар құрды
деген заңсыз жала жабылды. Осылайша «халық
жаулары», «ұлтшылдар», «исламшылар»,
«түркішілдер», «жапония тыңшылары» және
т.б. желеулермен қазақтың бас көтерген
зиялыларынан бастап, қарапайым еңбек
адамдары да жазықсыз саясаттың
құрбандығына шалынды.

Ваш логотип или название

5

1925 жылы қыркүйекте
Қазақстанға басшылық қызметке
Ф.И.Голощекиннің келуі елде орын
алып отырған жағдайды одан
бетер ушықтырды. Ол
Қазақстанды кеңестік
өзгерістерден тыс қалған деп
санап, онда «Кіші Қазан»
төңкерісін жүргізу саясатын
ұстанды. Оның жүргізген саясаты
ұлт зиялыларын жаппай
қуғындауға, «асыра сілтеу
болмасын аша тұяқ қалмасын»
деген ұранмен жаппай
ұжымдастыру мемлекеттің
жоспарын шамадан артық
орындау мақсатының нәтижесі
халықты аштыққа ұшыратты.
Голощекин өзіне қарсы
шыққандарды қызметтерінен
алып, республикадан қуды,
олардың көзін жоюды қолға алды.
Ваш логотип или название

6

Осыған қарап отырып, 42 жылда қазақтар азамат соғысы, байларды кәмпескелеу, жаппай
колхоздастыру, 1932–33 жылдардағы аштық, 1937–38 жылдардағы репрессия салдарынан
миллиондаған адамынан айрылған деуге әбден болады. Осы аштық, қуғын сүргін салдарынан
қазақтар — 22 пайызға, украиндықтар — 21 пайызға кеміген. Бұл екі халық Кеңес өкіметінде ең
көп шығынға ұшыраған ел болып есептеледі.

1,5 млн адам

2,5 млн адам

1919 — 1922
жылдардағы аштық

1931 — 1933
жылдардағы
аштық

Ваш логотип или название

7

• Осының салдарынан ұлт
зиялылары – Әлихан
Бөкейхан, Ахмет
Байтұрсынұлы, Жүсіпбек
Аймауытұлы, Мағжан
Жұмабаев, Халел
Досмұханмедов, Жаһанша
Досмұханмедов, Тұрар
Рысқұлов, Сәкен
Сейфуллин, Ілияс
Жансүгіров, Бейімбет
Майлиндер сталиндік
саясаттың құрбанына
айналып, атылып кетті...

Ваш логотип или название

8

Қазақ халқының үдере көшу көлемі туралы
қазақтың белгілі ұлы тұлғасы Тұрар
Рысқұловтың И. Сталинге, В. Молотовқа
жазған (1933 ж. 9 наурыз) хатында: «Қонысын
тастап, Қазақстанмен көршілес өлкелерге
көшкен қазақтардың мекен-жайларынан келіп
түскен, шамамен алынған соңғы деректерге
қарағанда: қазір Орта Еділде – 40 мың,
Қырғызстанда –100 мың, Батыс Сібірде — 50
мың, Қарақалпақстанда — 20 мың, Орта
Азияда – 30 мың қазақ бар. Қонысынан
ауғандар қалмақ жеріне, Тәжікстанға,
Солтүстік өлкеге және басқа да осы сияқты
шалғай жерлерге де көшіп кетті. Байлар
бастаған бір қауым Батыс Қытайға ауды... Бұл
қазақтардың көші қоны емес, басы ауған
жаққа кетуі», – деген дерек келтіреді.

Ваш логотип или название

9

Мерзімді баспасөз беттерінде жарияланған
соңғы деректер бойынша, сталиндік қуғынсүргіннің құрбандарының саны 40 миллионға
жеткені айтылады. Тәуелсіздік алғаннан кейін
1993 жылы сәуірдің 14-інде «Жаппай саяси
қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы»
Қазақстан Республикасының Заңы
қабылданады.1997 жылы ҚР Президентінің
Жарлығы бойынша, 31 мамыр – саяси қуғынсүргін құрбандарын еске алу күні болып
жарияланды.

Ваш логотип или название

10

Саяси қуғын-сүргіннің де, аштықтың да
құрбандарын түгендеу, түгендегенде
сол заманның саясатын ғана емес,
болмыс пен моральдық келбетін тану
және ең маңыздысы – мұндай
зобалаңдардың себептері көптеген
фактордың қосындысы екенін ұғу – 31
мамырға теліп қоятын шаруа емес.
Өйтсек, пайымның өсуіне ондаған жыл
да жетпейін
тұр.11
Ваш логотип илидеп
название

Назарларыңызға
Рахмет!